كارنامه سينما و تلويزيون در جنگ اخير
سعيد رجبي‌فروتن
در شرايطي كه جنگ‌ها از حالت كلاسيك اوليه خارج شده‌اند و طرفين جنگ‌ها جز استفاده از مدرن‌ترين تسليحات، رسانه را به مثابه ابزاري موثر به خدمت جنگ رواني درمي‌آورند، رسانه‌هاي تصويري واجد نقش‌آفريني موثري در طول جنگ و به ويژه پس از آن براي تقويت روحيه جمعي هستند. رويكرد سازندگان فيلم در روايت‌هاي تهييجي مي‌تواند به آمادگي دفاعي و تجليل از رشادت‌ها و ايثار مدافعان در خطوط نبرد و مردم در پشت جبهه معطوف شود. مهم‌ترين كاركرد هنرهاي تصويري در ژانرهاي مختلف، ترسيم هنرمندانه وضعيتي است كه مخاطبان با قهرمانان و شخصيت‌هاي فيلم و سريال‌ها همدلي كنند و اين احساس در آنها بارور شود كه گويي مصيبت‌ها و حوادث تلخ و شيريني كه آنها در طول جنگ تجربه كردند، در كنش شخصيت‌هاي فيلم پيداست. در اين حالت مخاطب از بازنمايي تسلا مي‌يابد و پنجره‌اي گشوده به روي حقيقت و معناي زندگي را در برابر خود مي‌بيند. در اين يادداشت مرور سريعي به كاركرد هنري تلويزيون و سينما در جريان جنگ ۱۲ روزه و پس از آن شده است. تلويزيون در جريان جنگ ۱۲ روزه براي آنكه در قبال رخداد پيش آمده واكنش مناسب نشان دهد، حقوق پخش تلويزيوني فيلم سينمايي «خداي جنگ» ساخته حسين دارابي را قبل از اكران عمومي آن خريداري كرد. اين رسانه در گام بعدي رايت فيلم سينمايي «آسمان غرب» به كارگرداني محمد عسگري را خريد تا جدول پخش شبكه‌هاي سيما به فيلم‌هاي تكراري محدود نشود. ويژگي مشترك اين دو فيلم آن بود كه به تاكتيك جنگ‌هاي زميني مربوط نمي‌شدند و تا حدي با شيوه به كار گرفته شده از سوي اسراييل دشمن متجاوز و پاسخ ايران به آن نزديك بودند. خداي جنگ روايت ساخت اولين موشك‌هاي زمين به زمين در دوران جنگ هشت ساله است كه در آن نيروهاي ايراني با نبوغ خود، فوت و فن كار را از كارشناسان ليبيايي ياد مي‌گيرند و از انقياد آنها خارج مي‌شوند و ابتكار عمل را در دست مي‌گيرند. در فيلم آسمان غرب، توان هوانيروز در مقابله با دشمن و عوامل نفوذي آن با رشادت يك خلبان در دل داستاني ماجراجويانه به تصوير كشيده شده است. در جنگ ۱۲ روزه يگان‌هاي هوايي و هوانيروز ايران، به دليل نوع تجاوز دشمن، راهبردهاي جنگي و سلاح‌هاي به كار گرفته شده، مجال رويارويي و قدرت‌نمايي پيدا نكردند.
شايد از همين رو بود كه تلويزيون در ادامه علاقه‌اي به خريد و نمايش فيلم‌هاي سينمايي پيشمرگ (علي غفاري) و صياد (جواد افشار) تازه‌ترين فيلم‌هاي سينماي دفاع مقدس نشان نداد و اين كار را به آينده موكول كرد. تلويزيون در دهه اول محرم به تكرار پخش سريال عاشورا (هادي حجازي‌فر) اكتفا كرد. تلويزيون براي تخليه بار رواني سنگين ناشي از جنگ سراغ فيلم و سريال‌هاي كمدي نرفت، زيرا ايام محرم و مناسبت‌هاي مربوط به آنكه از شب اول محرم آغاز مي‌شود و معمولا تا پايان ماه صفر ادامه مي‌يابد، مانع از پخش برنامه‌هاي شادي‌آفرين است. ضمن آنكه شهادت حدود ۱۱۰۰ نفر از شهروندان كه اكثر آنها افراد غيرنظامي بودند و ويراني و آسيب وارده به ۳۵۰۰ واحد مسكوني، جايي براي پخش فيلم كمدي باقي نمي‌گذاشت. در رسانه تصويري همسايه يعني در سينما از آنجا كه جدول نمايش فيلم‌ها از چند هفته قبل بسته مي‌شود، چند اتفاق افتاد، در تصميم اعلام نشده سينماهاي شهرها و استان‌هاي درگير با جنگ به صورت خودخواسته تعطيل شدند. با اعلام آتش‌بس و بازگشايي تدريجي سينماها عرضه نيم‌بهاي بليت سينماها باعث روشن شدن چراغ اغلب سالن‌ها در اولين هفته پس از بازگشايي شد و طبيعتا ادامه نيافت و به سه‌شنبه‌ها محدود شد. تحميل جنگ و ايجاد وقفه در روند نمايش فيلم‌ها بيش از همه به فروش فيلم «پيرپسر» لطمه زد. اگر چه فيلم هنوز در صدر جدول روزانه است، اما اوج گرفتن مجدد آن مستلزم راه‌اندازي كمپين تبليغاتي با سروشكل تازه است. در واكنش به وضعيت خاص پديد آمده، شوراي صنفي نمايش و سازمان سينمايي، اكران فيلم يا فيلم‌هايي را كه مناسب روزهاي پس از آتش‌بس بودند، به جلو نينداختند و شايد هم دست آنها خالي بود. دست‌اندركاران شوراي صنفي نمايش اين نكته را مي‌دانستند كه فيلم‌هاي با موضوع مقاومت و دفاع مقدس در سينماها ايجاد انگيزه نمي‌كند و ترجيح تماشاگران علاقه‌مند آن است كه آنها را از تلويزيون و ساير پلتفرم‌ها ببينند. شايد به همين خاطر بود كه تهيه‌كننده فيلم سينمايي «اشك هور» قيد اكران را زد و به اكران آنلاين روي آورد. به نظرم اكران فيلم سينمايي «بچه مردم» به كارگرداني محمود كريمي اين ظرفيت را دارد كه به خاطر فضاي فانتزي، ريتم تند حوادث و شيرين كاري و شيطنت‌هاي نوجوانان داستان، مثل هواي اين روزها به گيشه‌ها گرمي بخشد و حال بينندگان خود را خوب كند.
البته اكران چند فيلم كودك ترجيحا انيميشن مي‌توانست براي بچه‌هايي كه ناخواسته درگير استرس‌هاي ناشي از جنگ بودند، مفيد واقع شود و كابوس جنگ را از ذهن آنها دور سازد. به هر حال مديران سينماي كشور جز بازديد از منازل آسيب‌ديده برخي اهالي سينما تاكنون برنامه خاصي اعلام نكرده‌اند و با تداوم آتش‌بس، سينما مسير يكنواخت خود را ادامه خواهد داد. چهار جشنواره سينمايي كه در پاييز و زمستان امسال برگزار مي‌شوند، نشان خواهد داد كه سينماگران و دستگاه‌هاي فرهنگي چه مواجه‌هايي با تجاوز دشمن به ايران داشته‌اند و عمق روايت آنها تا چه اندازه احساس‌برانگيز و صادقانه است.