عبدالرضا فرجي‌راد: شرط توافق ميان ايران و تروييكاي اروپايي، ازسرگيري رايزني‌ها با ايالات‌متحده و توقف ماشه تداوم همكاري با آژانس بين‌المللي است
حديث روشني
نشست فصلي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي امروز (دوشنبه) در وين برگزار مي‌شود؛ نشستي كه به گفته ديپلمات‌ها، برنامه هسته‌اي ايران بار ديگر در مركز توجه آن قرار دارد. اين جلسه در شرايطي برگزار مي‌شود كه رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در گزارش اخير خود مدعي شده ميزان ذخاير اورانيوم غني‌شده ايران تا سطح ۶۰درصد به بيش از ۴۴۰ كيلوگرم رسيده است. ادعايي كه به باور گروهي از ناظران مي‌تواند زمينه‌ساز فشارهاي تازه‌اي بر تهران در برهه حساس كنوني باشد. اين ادعاها در شرايطي مطرح شده كه در مقابل، عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان تاكيد كرده ايران در حال گفت‌وگو با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي رسيدن به چارچوبي جديد براي همكاري‌هاي پادماني است؛ چارچوبي كه به گفته او بايد با واقعيات پس از حملات نظامي اخير و مصوبه اخير مجلس شوراي اسلامي در زمينه نوع همكاري با نهاد پادماني انطباق داشته باشد. گفتني است پيش از برگزاري اين نشست، نمايندگان ايران با هياتي از آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در وين رايزني‌هاي فشرده‌اي برگزار كردند.
در همين راستا گروهي از تحليلگران معتقدند اگر گزارش اخير مديركل نهاد پادماني مبناي تصميم‌گيري در شوراي حكام قرار گيرد، اگرچه شايد منجر به تصويب قطعنامه جديدي عليه ايران نگردد اما بن‌بست ايجاد شده در نوع همكاري تهران و نهاد پادماني مي‌تواند منجر به تشديد فشارها ازسوي غرب در بلندمدت شود؛ فشارهايي كه در كنار فعال‌سازي مكانيسم ماشه بعد از پايان ضرب‌الاجل سي روزه تروييكاي اروپايي، روزنه‌هاي باقي‌مانده ديپلماسي ميان تهران و غرب را مسدود خواهد كرد. در عين حال هستند گروهي كه يادآور مي‌شوند باتوجه به فعال شدن روند اسنپ‌بك ازسوي سه كشور اروپايي به واسطه نامه اخيرشان به شوراي امنيت سازمان ملل، صدور قطعنامه تازه بعيد به نظر مي‌رسد. در اين ميان اما به نظر مي‌رسد غالب تحليلگران در اين زمينه متفق‌القول هستند كه سرنوشت مسير ديپلماسي و امكان توافق ميان ايران و غرب تاحدودي با نتايج نشست شوراي حكام گره خورده و مي‌تواند بر آينده مذاكرات تهران با اروپا و حتي ايالات‌متحده اثرگذار باشد.
به اين بهانه روزنامه اعتماد با هدف ارزيابي فعل و انفعالات ايران و طرف‌هاي غربي در آستانه برگزاري نشست فصلي شوراي حكام با دو نفر از كارشناسان گفت‌وگو كرده است.
كوروش احمدي، ديپلمات پيشين كشورمان در نيويورك در گفت‌وگوي اختصاصي با «اعتماد» بر اين باور است كه تداوم بن‌بست در همكاري ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مي‌تواند به تشديد تنش با غرب و افزايش خطر تحريم يا حتي برخورد نظامي منجر شود.
عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك اما در گفت‌وگويش با «اعتماد» تاكيد كرد به نظر مي‌رسد ايران تمديد موقت اجراي قطعنامه ۲۲۳۱ را كافي نمي‌داند و خواهان صرف‌نظر كامل اروپا از فعال‌سازي مكانيسم ماشه است و در اين شرايط است كه در مقابل شروط سه‌گانه تروييكاي اروپايي انعطاف نشان خواهد داد.
مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد:
كوروش احمدي: احياي ديپلماسي با غرب به ازسرگيري همكاري‌ها ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گره خورده است
كوروش احمدي، ديپلمات پيشين درباره نتايج احتمالي نشست روز دوشنبه شوراي حكام توضيح داد كه نشست فصلي عادي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي طبق روال معمول و از پيش برنامه‌ريزي شده و طبيعتا موضوع ايران در كنار ساير مسائل در دستور كار است. تاكنون صحبتي از طرح قطعنامه‌اي در مورد ايران و ارجاع پرونده كشورمان به شوراي امنيت در اين نشست مطرح نشده و بعيد است طي اين نشست اقدامي غيرمنتظره صورت گيرد.
به گفته احمدي، در ارتباط با ايران تمركز اين نشست بايد قاعدتا بر گزارش اخير مديركل آژانس بيم المللي انرژي اتمي در مورد اجراي پادمان و مذاكرات انجام‌شده با ايران باشد. مذاكرات درباره شيوه همكاري بين ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز جمعه گذشته ميان ايران و نهاد پادماني در وين انجام شده و قاعدتا بايد همچنان ادامه يابد. به نظر مي‌رسد موضوع اصلي ميان تهران و نهاد پادماني دسترسي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به سايت‌هاي هسته‌اي ايران و نحوه اجراي موافقت‌نامه پادمان است. غير از اين موارد، طي روزهاي اخير تحول مهم ديگري رخ نداده است.
اين ديپلمات پيشين كشورمان در ادامه به «اعتماد» گفت: آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به دنبال آن است تا بازرسي‌ها و اجراي پادمان از سر گرفته شود و در صورت بي‌نتيجه ماندن مذاكرات طي چند هفته پيش رو، اين احتمال وجود دارد كشورهاي غربي با هدف اعمال فشارهايي بر ايران، درباره برنامه هسته‌اي كشورمان نشستي فوق‌العاده برگزار كنند. هر چند فعلا همچنان در بلاتكليفي قرار داريم و دليل آن مشخص نبودن تكليف بازرسي‌هاست.
احمدي در پاسخ به پرسش ديگر «اعتماد» در مورد سناريوهاي مرتبط با روابط ايران با غرب باتوجه به شروطي كه تروييكاي اروپايي با چراغ سبز امريكا براي ازسرگيري گفتوگوها مطرح كردند، گفت: اين روزها كمتر نشانه‌اي حاكي از امكان شكل‌گيري مذاكراتي جدي بين ايران و اروپا و امريكا يا امكان توافقي شكلي يا محتوايي بين دو طرف ديده مي‌شود. دليل آن شايد اين است كه اكنون تمركز بيشتر بر ازسرگيري همكاري ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و پيشبرد اين موضوع است و وضعيت روابط ايران با اروپا و امريكا تا حدود زيادي به همكاري ايران با نهاد پادماني منوط شده است.
به گفته احمدي در همين راستا اروپا از ايران خواسته همكاري خود با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را ازسر بگيرد و امريكا نيز نفع خود را در از سرگيري همكاري ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مي‌بيند تا امكان براي بازگشت به ميز گفتوگوها فراهم شود، به همين دليل، مسائل فني ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با مسائل سياسي ايران و غرب گره خورده و اينكه ايران به بازرسان براي نظارت و بازديد از سايت‌ها، بالاخص سايت‌هايي كه هدف قرار گرفتند، اجازه دسترسي خواهد داد يا نه، پس از حملات اسراييل و امريكا به تاسيسات هسته‌اي كشورمان و تيرگي روابط ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، روند مذاكرات دشوارتر شده است.
اين كارشناس مسائل سياست خارجي در ادامه خاطرنشان كرد كه ايران فكر مي‌كند همكاري كامل با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بدون دريافت امتيازي در ازاي آن در حكم دادن امتيازي يك‌جانبه به غرب خواهد بود و حاضر نيست آن را بپذيرد، اما اگر ايران بتواند با امريكا و اروپا درباره مسائل كليدي به توافق برسد، گره در روابط ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز تا حدي باز خواهد شد.
اين ديپلمات پيشين كشورمان در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» درباره سناريوهاي احتمالي در صورت به نتيجه نرسيدن رايزني‌هاي ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گفت: واقعيت اين است كه در شرايط كنوني نوعي بن‌بست به وجود آمده است. بدين معني كه مشخص نيست آيا ابتدا امريكا و اروپا بايد امتيازاتي به ايران بدهند و سپس تهران همكاري خود با نهاد پادماني را آغاز كرده و آن را به عنوان امتياز متقابل لحاظ كند يا ابتدا ايران همكاري‌هاي خود با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را ازسر گرفته و سپس امتيازاتي از طرف مقابل دريافت خواهد كرد. اين مساله باعث ايجاد يك دور تسلسل شده است.
به گفته احمدي با اين حال اگر درنهايت توافقي ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي حاصل نشود و بازرسي‌ها صورت نگيرد، تنش ميان ايران و كشورهاي غربي تشديد خواهد شد. در همين رابطه ممكن است امريكا در شرايط جديد دنبال تغيير روش ايران در مذاكره باشد و به اين دليل علاقه‌اي به مذاكره نشان ندهد. همه اين متغيرها ممكن است موجب تشديد تنش‌ها شود و تنش‌هاي بيشتر باعث خواهد شد كه امريكا و اسراييل طي ماه‌هاي آينده گزينه تجاوزات بيشتر و اقدامات بيشتر براي افزايش فشار بر ايران را برگزينند. با افزايش تنش‌ها احتمال تشديد تحريم‌ها و خطر برخورد نظامي نيز محتمل‌تر است.
عبدالرضا فرجي‌راد: بدون بازگشت بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي توافق هسته‌اي با اروپا و امريكا غيرممكن است
عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك در تحليل چرايي افزايش تحركات ديپلماتيك ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاكيد كرد كه با وجود سه دور مذاكره در وين، محتواي دقيق پيشنهادات هيات ايراني مشخص نيست، اما محتواي اين رايزني‌ها اهميت بالايي دارد. فارغ از آن رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، طي چند هفته اخير مواضع سياسي‌تر و تندتري عليه كشورمان اتخاذ كرده كه به نظر مي‌رسد پس از ديدار با ماركو روبيو، وزير خارجه امريكا صورت گرفته و بخشي از تلاش او براي جلب حمايت امريكا در نامزدي دبيركلي سازمان ملل است. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه با اشاره به تاثير منفي مواضع گروسي بعد از حملات امريكا به تاسيسات هسته‌اي كشورمان گفت اكنون نمي‌توان انتظار داشت نشست شوراي حكام به نفع ايران راي دهد و از همين رو احتمالا انتقادات گذشته از برنامه هسته‌اي كشورمان كه در نشست‌هاي قبلي با حمايت اروپايي‌ها مطرح بود، تكرار خواهد شد. با نزديك شدن به زمان فعال‌سازي مكانيسم ماشه نيز، احتمالا اخطارهاي جدي‌تري به ايران داده مي‌شود. اما واقعيت اين است كه بدون بازگشت بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به ايران، نمي‌توان انتظار گفت‌وگوي سازنده‌اي ميان ايران و تروييكاي اروپايي را داشت و تنها پس از اين بازگشت بازرسان، امكان توافق با امريكا و اروپا فراهم خواهد شد.
فرجي‌راد درباره احتمال تصويب قطعنامه جديدي در نشست اخير شوراي حكام گفت: با توجه به اينكه مبناي ارسال نامه اخير شوراي امنيت براي فعال‌سازي مكانيسم ماشه همان قطعنامه صادر شده در نشست پيشين شوراي حكام بوده است، احتمال تصويب قطعنامه جديد بسيار كم است، اما توصيه‌هاي موكدي مبني بر بازگشت بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران ارايه خواهد شد.
اين موضوع همواره بهانه‌اي براي فشار امريكا و اروپا عليه ايران بوده و تهران نيز به اين فشارها پاسخ خواهد داد.
فرجي‌راد همچنين با اشاره به ديدارهاي اخير در دوحه ميان آقاي عراقچي و مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا گفت: به نظر مي‌رسد ايران تلاش دارد با مذاكرات فشرده گشايشي در مسير بازديد بازرسان ايجاد كند، البته مشروط به انجام اقدام متقابلي از سوي اروپايي‌ها، از همين رو تهران حاضر نيست امتيازي يك‌طرفه به طرف مقابل بدهد.
با اين همه به گفته اين استاد ژئوپليتيك حتي اگر ايران در واكنش به تشديد فشارها ازسوي اروپا از پيمان عدم اشاعه هسته‌اي (ان‌پي‌تي) هم خارج نشود، واكنش‌هاي مشخصي نسبت به فعال‌سازي مكانيسم ماشه خواهد داشت كه احتمالا شامل كنترل و توقف بازرسي‌ها است، هر چند مدت زمان آن نامعلوم است.
اين استاد ژئوپليتيك در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» تاكيد كرد: اروپا تمايل چنداني به فعال‌سازي مكانيسم ماشه ندارد و در تلاش است با ايران به توافق برسد. به همين دليل، ممكن است نشانه‌هايي از گشايش در روابط نشان دهد، اما بايد ديد ايران تا چه اندازه مايل به پذيرش شروط اروپايي‌ها خواهد بود، چراكه تهران نيز علاقه‌اي به تمديد موقت اجراي قطعنامه ۲۲۳۱ براي دوره‌‌اي مثلا شش ماهه ندارد و ترجيح مي‌دهد سه كشور اروپايي به طور كامل از مكانيسم ماشه صرف‌نظر كنند. در حال حاضر سه شرط اصلي ازسوي اروپا مطرح شده كه ممكن است ايران با آنها موافقت كند، اما به شرط توقف دايمي تهديد به فعال‌سازي ماشه. به گفته فرجي‌راد با اين همه اروپا همچنان تحت فشار امريكا قرار دارد كه خواهان عدم تمديد شش ماهه قطعنامه 2231 نيز هست، چراكه تروييكاي اروپايي نگران بحران‌زايي در خاورميانه و حذف نقش‌شان در پرونده هسته‌اي ايران بعد از اسنپ‌بك هستند، از اين رو احتمال تمديد تعليق تحريم‌ها بيشتر از اجراي مكانيسم ماشه است.
اين استاد ژئوپليتيك در پايان به «اعتماد» گفت: با اين حال، در سه هفته پيش‌رو، نتيجه مذاكرات فشرده ميان ايران و اروپا تعيين‌كننده خواهد بود. ناگفته نماند كه اروپا علاوه بر موضوعات هسته‌اي، از ايران بابت همكاري‌هاي ادعايي با روسيه در جنگ اوكراين نيز گلايه‌مند است. اگر اين مسائل نيز مديريت شود، احتمال تعليق ماشه بيشتر خواهد شد هر چند همچنان نمي‌توان با قطعيت درباره آن نظر داد.