میانجیگری بن سلمان؟
از محتواي نامه پزشكيان اطلاع چنداني در دست نيست
بهمن اكبري: حضور عربستان به عنوان ميانجي در مذاكرات ايران و امريكا امكان ايجاد توافقي مهم را فراهم می‌کند
علي باقري: دورنماي مذاكرات براي رسيدن به توافق روشن است
مهدي بيك‌اوغلي
فكت‌ها يكي يكي از راه مي‌رسند و همگي حاكي از فراهم شدن بستر مذاكرات ميان ايران و امريكاست. قطعات مختلف پازل در جاي خود قرار گرفته و هر بازيگري نقش خود را ايفا مي‌كند. در عرصه داخلي از مسعود پزشكيان گرفته تا كمال خرازي رييس شوراي راهبردي و از محمد رضا عارف تا علي لاريجاني و عراقچي هر كدام تكه‌اي از اين تصوير كلي هستند كه نهايتا بايد منافع ملي ايرانيان را محقق كند. خارج از ايران نيز كنشگران مختلف تحركات تازه‌اي را آغاز كرده‌اند. ايران در خفا و آشكار اعلام كرده، سرنوشت منطقه خاورميانه جمعي است و كشورها يا با هم رستگار مي‌شوند يا اينكه همگي تنش و تنازع را تجربه مي‌كنند. مبتني بر اين واقعيت عريان است كه بازيگران منطقه‌اي از عمان، قطر گرفته تا مصر و روسيه و... به دنبال كاهش تنش و توافق ميان ايران و امريكا هستند. اين‌بار نام«عربستان» به عنوان ميانجي انجام مذاكرات تهران- واشنگتن مطرح شده است. دو‌شنبه شب بود كه خبر رسيد، نامه پزشكيان خطاب به وليعهد عربستان تقديم مقامات اين كشور شده است. هرچند برخي مقامات دولتي تلاش كردند تا محتواي نامه رييس‌جمهور را به يك تشكر خشك و خالي اداري تقليل دهند، اما اتمسفر تحليلي و رسانه‌اي حاكي از آن است كه در بطن نامه پزشكيان به رياض، محتواي مهم‌تري نهفته است. حقيقتي كه در جريان ديدار ترامپ/بن‌سلمان هم نمايان شد و دو طرف بارها از ضرورت پايان دادن به معادلات ميان ايران و امريكا و دستيابي به يك توافق سخن گفتند. «اعتماد» براي ارزيابي موضوع، با علي باقري فعال سياسي اصلاح‌طلب و بهمن اكبري استاد دانشگاه و تحليلگر گفت‌وگو كرده تا زواياي مختلف پيام پزشكيان به رياض و ميانجيگري بن‌سلمان براي دستيابي به توافق احتمالي ايران- امريكا روشن شود. به اعتقاد اين تحليلگران موضوع غني‌سازي هسته‌اي محور اصلي توافق احتمالي قرار خواهد داشت. به نظر مي‌رسد بحث كنسرسيوم منطقه‌اي با مشاركت عربستان و تعليق غني‌سازي براي مدتي مشخص محور اين گفت‌وگوها باشد.
علي باقري: دورنماي مذاكرات ايران-امريكا براي رسيدن به توافق روشن است
علي باقري، فعال سياسي اصلاح‌طلب در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره محتواي نامه پزشكيان به بن‌سلمان و دورنماي ميانجيگري عربستان در اين پرونده مي‌گويد: «هنوز از محتواي نامه رييس‌جمهور پزشكيان به محمد بن‌سلمان، وليعهد عربستان اطلاع چنداني در دست نيست و بيشتر گمانه‌زني در اين خصوص مطرح است. به نظر مي‌رسد بعد از يك دوره روابط تنش‌آلود و جنگ سردي كه پس از جنگ 12 روزه بر روابط ايران و امريكا حاكم بود، فضا به سمت يك آرامش نسبي توام با شكل‌گيري بسترهاي مذاكره در حال حركت است. حدس مي‌زنم كه هنوز اين بستر به صورت كامل فراهم نباشد و نياز به گذشت زمان است تا زمينه براي انجام يك مذاكره هدفمند معطوف به نتيجه مهيا شود. اما سير ورود به عصر جنگ سرد پس از جنگ گرم و سپس زمينه‌سازي براي مذاكره آغاز شده است. اغلب تحليلگران هم دورنماي مذاكرات براي رسيدن به توافق را محتمل مي‌دانند.» اين تحليلگر ادامه مي‌دهد: «نشانه‌ها و فكت‌هايي كه اين روزها وجود دارد، مهيا شدن شرايط براي انجام مذاكرات براي حل معادلات فيمابين را نويد مي‌دهد. نهايتا هم راهي جز اين وجود ندارد كه دو طرف پشت ميز مذاكره بنشينند. در جنگ 12 روزه آن روي سكه ايران آزموده شد. اگر توهم و تصوري وجود داشت كه ايران با حمله نظامي عقب‌نشيني كرده و دچار از هم گسيختگي در همه سطوح مي‌شود، اين توهم از ميان رفته است. ترامپ هم رسما اعلام كرد مديريت و ابتكار عمل جنگ در دست امريكا بود. روشن است، وقتي جنگ گرم به نتيجه نرسيد و مقاومت ايران در برابر يك حمله گسترده نظامي سنجيده شد، چاره‌اي جز ورود به زمين مذاكره و گفت‌وگو براي نيل به نتيجه وجود ندارد. اينها نشانه‌هايي است كه مي‌گويد دريچه‌هايي باز شده و دو طرف تلاش مي‌كنند از آن بهره گيرند.» باقري در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» كه كنشگري عربستان براي ميانجيگري ميان ايران و امريكا با چه هدفي دنبال مي‌شود؟ مي‌گويد: «عربستان پس از جنگ 12 روزه به خصوص پس از حمله اسراييل به قطر، محاسبات منطقه‌اي تازه‌اي پيدا كرده است. اين تحولات به نفع ايران رقم خورده است. وضعيت تعاملي عربستان براي حل مشكلات ايران روشن است. اما بستري كه اين توافقات قرار است در آن شكل بگيرد يا شكل گرفته، ارزش متفاوتي براي دو طرف دارد. از منظر ايران، حساسيت‌ها و ارزشي كه توان دفاعي بومي كشورمان (موشكي و پهپادي و...) از آن برخوردار است، جايگاه متفاوتي با موضوع غني‌سازي در كوتاه‌مدت دارد. اساسا از نظر ايران توان دفاعي و موشكي غير قابل مذاكره است، مساله‌اي كه مي‌تواند مبناي توافق احتمالي آينده قرار گيرد نه توان موشكي و دفاعي كشور، بلكه بحث غني‌سازي است. ضمن اينكه در سناريوي ديگر، عربستان به دنبال آن است كه به بهانه غني‌سازي ايران اجازه غني‌سازي براي عربستان را نيز از امريكا اخذ كند. به‌طور كلي معتقدم محل اصلي گفت‌وگو، چانه‌زني و توافق احتمالي، موضوع غني‌سازي خواهد بود نه گزاره‌هاي ديگر.»
بهمن اكبري: عربستان به دنبال ايفاي نقش ميانجي ميان ايران و امريكاست
بهمن اكبري، استاد دانشگاه، تحليلگر مسائل منطقه‌اي و رايزن فرهنگي در گفت‌وگو با «اعتماد» در خصوص محتواي نامه رييس‌جمهور پزشكيان به بن‌سلمان و دورنماي توافق ايران و امريكا با ميانجيگري عربستان مي‌گويد: «نامه اخير رييس‌جمهور پزشكيان به محمد بن‌سلمان، وليعهد عربستان در كنار تحولات اخير در غرب آسيا نشان مي‌دهد روابط ايران و عربستان وارد مرحله نويني از همكاري‌هاي محتاطانه اما رو به گسترش شده است. همزمان، رياض در تلاش است اتحاد راهبردي خود با امريكا را بازسازي و در عين حال، به عنوان ميانجي بالقوه ميان تهران و واشنگتن نقش‌آفريني كند. سفر محمد بن‌سلمان به واشنگتن، براي نخستين‌بار از سال ۲۰۱۸، نشانه‌اي روشن از تلاش دو طرف براي ترميم اتحاد چند دهه‌اي است. در مركز مذاكرات، فروش جنگنده‌هاي اف-۳۵، امضاي توافق هسته‌اي غيرنظامي و فشار براي فاصله گرفتن عربستان از چين قرار دارد. رسانه‌هاي اسراييلي نسبت به اين معامله حساسيت نشان داده‌اند، زيرا احتمال دارد بر برتري هوايي تل‌آويو تاثير بگذارد و فناوري نظامي منطقه‌اي انحصاري اسراييل را در دست كشورهاي ثالث قرار دهد.» او ادامه مي‌دهد: «امضاي چارچوب همكاري هسته‌اي غيرنظامي ميان رياض و واشنگتن نشان‌دهنده گذار عربستان از يك شريك نفتي-امنيتي به يك قدرت منطقه‌اي با قابليت‌هاي راهبردي است، تحولي كه براي تهران معناي ظهور يك رقيب فناورانه و راهبردي دارد. ايران و عربستان طي دو سال گذشته، مسير تنش‌زدايي را با سرعت قابل توجهي پيش برده‌اند. پيام تشكرآميز رييس‌جمهور ايران به پادشاه و وليعهد عربستان، نماد اين رويكرد است. سخنگوي وزارت امور خارجه تاكيد كرده است كه هر دو طرف مصمم به ادامه مسير مثبت هستند و گفت‌وگوها در سطوح دوجانبه، منطقه‌اي و بين‌المللي ادامه دارد. ايران با تمركز بر كاهش هزينه‌هاي امنيتي، همكاري‌هاي مذهبي و انساني و دور نگه داشتن پرونده خود از فشارهاي امريكا و اسراييل، تنش‌زدايي با رياض را اولويت خود قرار داده است.» اكبري در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» كه آيا مي‌توان عربستان را به عنوان ميانجي ويژه ميان ايران و امريكا در پرونده هسته‌اي تصور كرد؟ مي‌گويد: «اخيرا الجزيره به نقل از محمد بن‌سلمان گزارش داد: «ما تمام تلاش خود را خواهيم كرد تا به توافقي بين ايالات متحده و ايران دست يابيم و تهران مي‌خواهد توافقي امضا كند.» اين اظهارات نشان مي‌دهد كه عربستان خود را به عنوان يك پل ميان واشنگتن و تهران معرفي مي‌كند. از سوي ديگر، ترامپ نيز گفته است: «ما با ايران در حال مذاكره هستيم و يك فرآيند را آغاز كرده‌ايم و خوب است كه با ايران به توافق برسيم.» اين مواضع، فضاي ديپلماتيك تازه‌اي را شكل داده كه مي‌تواند ثبات منطقه‌اي را تقويت و فرصت‌هاي اقتصادي و امنيتي تازه‌اي براي ايران ايجاد كند.» اين تحليلگر سياسي ادامه مي‌دهد: «عربستان امروز سياست «استقلال‌گرايي فعال» را دنبال مي‌كند: سياستي كه ويژگي‌هاي آن شامل مواردي چون نزديكي به امريكا براي امنيت، نزديكي به چين براي تكنولوژي و توازن، نزديكي به ايران براي ثبات منطقه‌اي است. اين سياست، فضاي بيشتري براي همكاري تهران-رياض فراهم كرده است. تلاش غرب براي پيوستن عربستان به پيمان ابراهيم با مخالفت عمومي اكثريت سعودي‌ها و تحولات جنگ غزه مواجه شده و مسير تنش‌زدايي ميان ايران و عربستان را تثبيت كرده است. اما اين ارتباط دوسويه با عربستان براي ايران فرصت‌ها و چالش‌هايي به دنبال دارد.» او در بيان فرصت‌هايي كه از توسعه روابط با عربستان متوجه ايران خواهد شد، مي‌گويد: «كاهش فشار امنيتي در خليج‌فارس، گسترش همكاري‌هاي مذهبي، گردشگري و اقتصادي، فعال شدن شبكه‌هاي گفت‌وگو پس از يك دهه تنش و البته امكان بهره‌برداري از نقش عربستان به عنوان ميانجي در مذاكرات ايران و امريكا از جمله فرصت‌هايي است كه از دل روابط با عربستان براي ايران ايجاد شده است. در نقطه مقابل چالش‌هايي چون ظهور عربستان به عنوان قدرت نظامي پيشرفته با جنگنده‌هاي اف-۳۵، تقويت محور امريكا-عربستان در برابر محور مقاومت، رقابت در پرونده انرژي، هسته‌اي و نفوذ منطقه‌اي و احتمال بازگشت بحث عادي‌سازي عربستان-اسراييل در آينده پيش روي ايران قرار دارد.» اكبري در پايان يادآور مي‌شود: «روابط ايران و عربستان در مرحله حساسي از توازن جديد قدرت قرار دارد. نزديكي رياض-واشنگتن لزوما مانع همكاري تهران-رياض نيست و حضور عربستان به عنوان ميانجي در مذاكرات ايران و امريكا، امكان ايجاد توافقي مهم را فراهم كرده است. آنچه در غرب آسيا شكل مي‌گيرد، نه بازگشت به نظم قديم، بلكه شكل‌گيري «نظم چندقطبي درون‌منطقه‌اي» است كه در آن ايران و عربستان بازيگران اصلي‌اند، امريكا حضور دارد، اما تعيين‌كننده مطلق نيست و چين و روسيه به عنوان توازن‌سازان جديد نقش‌آفريني مي‌كنند.»