حسينيه ارشاد وكاشي‌هاي فيروزه‌يي فروريخته

   غزل حضرتي/ از دور، گنبد فيروزه‌يي‌اش پيداست، از وسط‌هاي خيابان طولاني شريعتي، با آيه‌ها و اشعاري كه از 50 سال پيش بر آن نقش بسته. حسينيه ارشاد، ‌نماد جريان روشنفكري ديني و مبارزه با استبداد در روزهاي پيش از انقلاب 57، اين‌بار به بنايي تبديل شده كه ميراث فرهنگي استان تهران بايد به دادش برسد تا نشود برج آزادي كه از زير نم كشيد و از بالا، ‌دانه دانه كاشي‌هايش خراب شد و با وجود رسانه‌يي شدن، ‌هنوز اقدام اجرايي براي مرمت آن انجام نشده است. گنبد در جاهايي ترك برداشته است، ‌در طول خيابان هم كه راه برويم و از هر طرف به آن نگاه كنيم، ‌كاشي‌هاي كنده شده به چشم مي‌خورند كه با نزديك شدن به گنبد، ‌جاهاي خالي قهوه‌يي در ميان فيروزه‌يي‌ها بيشتر به چشم مي‌آيد. اما بنا ثبت شده است، ‌ثبت ميراث فرهنگي كشور است با شماره ۱۰۸۵۷ در دوم بهمن ماه 1382. كارشناسان حوزه، عوامل متعددي را در اين خصوص دخيل مي‌دانند و مردم، ‌رسيدگي نكردن و تغييرات اقليمي را. مسوولان حسينيه ارشاد كه در بنايي ثبت شده كار مي‌كنند و تخريب‌هاي حتي جزيي را بايد به اطلاع سازمان ميراث فرهنگي برسانند، ‌وجود ترك را تكذيب مي‌كنند و معتقدند: «تركي در كار نيست، ‌تنها كاشي‌ها رنگ پريده شده‌اند و بخشي از آنها به خاطر سرما و گرما كنده شده‌اند. تنها لعاب كاشي‌هاست كه از بين رفته. ما با ميراث فرهنگي در حال مكاتبه هستيم، مي‌دانيم كه بايد مرمت شود، ‌آنها هم قول همكاري داده‌اند. اما گنبد سرجايش است.»ظاهرا روند رسيدن و ديدن مدير اين مجموعه، ‌روندي است مملو از تشريفات اداري و نامه‌نگاري، ‌هيچ كدام از مسوولان اين حسينيه 50 ساله حاضر به گفت‌وگو نشدند و تنها به تكذيب وجود ترك گنبد اكتفا كردند. مردم اما نظري متفاوت دارند، از پاركبان 63 ساله‌يي كه سال‌هاست در كوچه بالايي حسينيه كار مي‌كند تا دستفروش آن سوي خيابان، همه ترك و كنده شدن كاشي‌ها را ديده‌اند. پاركبان كه از حرف زدنش به نظر مي‌رسد، با محله آشنايي دارد و سال‌هاست همين جا كار مي‌كرده، مي‌گويد: «سرما، ‌گنبد را به اين روز در آورده، زير گنبد خالي است و باعث مي‌شود كاشي‌ها ترك بخورند. من اين حسينيه را از قبل از انقلاب مي‌شناسم، ديگر الان شور و حال قديم را ندارد، كسي به آن رسيدگي نمي‌كند. سوت و كور شده، نه برو بيايي، نه جلسه‌يي كه جوان‌ها بيايند و بروند.»او كه بي‌حوصله به دنبال يافتن خودرويي است كه عوارض پاركش را بگيرد، ‌به ساخت و ساز اطراف حسينيه اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «در ضلع شمالي حسينيه، دارند به عمق 27 متر گودبرداري مي‌كنند، خود حسينيه هم در حال بزرگ كردن محوطه‌اش است و دارند ساختمان حسينيه را مي‌سازند. شايد ساخت و ساز هم تاثير داشته باشد.»ساخت و ساز از سه جهت، ‌حسينيه را دربر گرفته، ‌اگر ديوار به ديوار هم نباشد، ‌بحث حريم اثر ثبت شده در ميان است و رعايت ارتفاع سازه جديد و فاصله از اثر. ضلع جنوبي و شمالي حسينيه در حال ساخته شدن است و ضلع شرقي آن هم در حال گسترش است. همسايه روبه‌رويي حسينيه، ‌پسرجواني است كه 6 سالي مي‌شود لوازم ورزشي مي‌فروشد. مي‌گويد جاي خالي كاشي‌ها را ديده اما هرگز كسي را در حال مرمت روي گنبد نديده است. او به «اعتماد» مي‌گويد: «اين گنبد هم در نهايت مي‌شود برج آزادي كه گفتند كج شده و دارد خراب مي‌شود. من در سال‌هايي كه اينجا كار مي‌كنم هيچ‌وقت نديدم كسي كاري براي اين گنبد بكند. كهولت سن است كه كاشي‌ها را كنده است و رنگ از رخ گنبد پرانده است.»«رنگ فيروزه‌يي‌اش حالم را خوب مي‌كند.» اين را عينك فروش همسايه حسينيه مي‌گويد، كاشي‌هاي ريخته و ترك‌ها را هر روز مي‌بيند. مغازه‌اش درست روبه‌روي گنبد است و وسط ناهار خوردن، ‌سوالاتم را جواب مي‌دهد. فروشنده 40 ساله به «اعتماد» مي‌گويد: «تغييرات آب و هوايي و آلودگي هواي تهران همه‌چيز را مي‌تركاند، ‌چه رسد به اين كاشي‌هاي قديمي. به هر حال اين مسجد و حسينيه متولي‌اي دارد كه بايد به آن رسيدگي كند، ‌در اين مدتي كه در اين جا كار مي‌كنم، هيچ‌وقت كسي را نديدم كه در حال رسيدگي و مرمت بنا باشد.»
انقباض و انبساط، خطر اصلي سازه فلزي
فرسوده شدن بنا در طول سال‌هايي كه از عمرش مي‌گذرد، امري است محرز، ‌اما بناهايي كه نياز به مراقبت و محافظت بيشتري دارند، ‌نبايد به خاطر قدمت، ‌كاهيده شوند و از بين بروند. مهدي معمارزاده، كارشناس ميراث فرهنگي در خصوص عوامل تهديد‌كننده اين سازه به «اعتماد» مي‌گويد: «من خودم ترك‌ها را نديده‌ام، ‌اما همان‌طور كه از عكس‌ها و گزارش‌ها برمي‌آيد، ممكن است دلايلي چون انقباض و انبساط سازه فلزي گنبد يكي از اصلي‌ترين دلايلش باشد.»او در ادامه در تشريح اين امر گفت: «سازه گنبد فلزي است، فلز انقباض انبساط دارد، در گرما منبسط مي‌شود در سرما منقبض. اين در مصالح پركننده كه قاعدتا آجر و سيمان است، تاثير مي‌گذارد. همچنين روي كاشي‌ها كه بخش انتهايي سازه است، هم تاثيرات خودش را دارد. كاشي حالت تردي دارد، انقباض و انبساط روي آن تاثير مي‌گذارد. اين مساله، احتمال بالايي دارد. احتمال ديگر اينكه ممكن است نشستي صورت گرفته باشد كه اگر نشست باشد، قضيه خطرناك مي‌شود چون سازه اصلي دچار مشكل شده، پوسته آن كه كاشي است، مشخص مي‌شود. »گودبرداري ساختمان‌هاي اطراف حسينيه، علت ديگر است كه به شكل غيرمستقيم، ‌در اين كار دخالت دارد. معمارزاده در اين خصوص مي‌گويد: «در ضلع جنوبي حسينيه ارشاد، ‌گودبرداري در حد 6، 7 متر صورت گرفته كه حتما مجوز داشتند. اما اينكه نكات ايمني و حفاظتي را رعايت كردند، بدنه‌ها را با نيلينگ كردن محافظت كردند؟ روشي است براي مقاوم‌سازي بدنه‌هايي كه گودبرداري مي‌كنند، سوراخ‌هايي تعبيه مي‌كنند و با سازه‌هاي فلزي و بتن تزريق مي‌كنند، خاك را مقاوم مي‌كنند كه ريزش نداشته باشد و رطوبت به آن شكل تاثير نگذارد و بدنه‌ها را به اين روش مقاوم‌سازي مي‌كنند و جلو مشكلات اينچنيني را مي‌گيرند براي ريزش ديوار‌هاست. انجام نشدن اين روند، باعث مي‌شود وقتي داريد گود‌برداري مي‌كنيد، افت رطوبت پيدا كنيم، آب‌هاي زمين به سمت چاله‌يي كه ايجاد كرديم فروكش كند، وقتي آب فروكش كند، انبساط مولكولي خاك زيرين، ضعيف مي‌شود، ‌از تراكم مولكولي خارج مي‌شود و خاك خشك مي‌شود و در نتيجه با نشستي مواجه خواهيم شد.»نيلينگ، ‌روشي است براي مقاوم‌سازي بدنه‌هايي كه گودبرداري مي‌كنند. با تعبيه سوراخ‌هايي، در سازه‌هاي فلزي، بتن تزريق مي‌كنند تا خاك را مقاوم كنند كه ريزش نداشته باشد و رطوبت به آن شكل تاثير نگذارد. با ريزش خاك، خاك‌هاي نزديك حسينيه هم تحت فشار سازه حسينيه قرار مي‌گيرد و حركت خواهد كرد. ايجاد فشارهاي وارد شده بر سازه، ‌در اثر برداشته شدن بارها يا افزوده شدن آنها هم در اين خصوص بي‌تاثير نيست. اين كارشناس ميراث فرهنگي در خصوص ميزان بازديدهاي ميراث فرهنگي از سازه‌هاي اينچنيني گفت: «در يك زماني ميراث فرهنگي بازديدهاي دوره‌يي از سازه‌ها داشت، اما اين بازديدها در 10، 12 سال اخير انجام نمي‌شود. بيشتر ساختمان‌هايي چون مدرسه سپهسالار، بانك ملي مركزي و‌دارالفنون مي‌شود بازديد مي‌شوند، اما بنايي مثل حسينيه ارشاد كه سازه مدرني است، در اين ليست نبوده و بايد مسوولان خود حسينيه از ميراث فرهنگي درخواست بازديد مي‌كردند.»به گفته معمارزاده، سازه حسينيه مدرن است و متشكل است از بتن، آرماتور و آهن. اين باعث مي‌شود عواملي چون لرزش‌هاي ناشي از ساختمان‌سازي، آلودگي هوا و تغييرات اقليمي آنچنان نتوانند رويش تاثير بگذارد و مي‌تواند تاثيرات درازمدت داشته باشد. او براي حل معضل تغييرات اقليمي هم گفت: «براي جلوگيري از مشكلات انقباض و انبساط در زمستان و تابستان، مي‌توانند در زمستان كه هوا سرد است، ‌گرماي مناسب را زير سقف گنبد ايجاد كنند و در فصل گرما، با خنك‌كننده اين تعادل را ايجاد كنند كه شاهد چنين ترك‌هايي نباشيم.»ترك‌هاي روي گنبد را حتي شاگرد مدرسه‌يي‌هاي خيابان شريعتي هم ديده‌اند، حتي پيك موتوري كه چند سال است دنبال شكار مسافر كنار سه راه مي‌ايستد هم ديده است، ‌شايد تنها پيرمرد دستفروشي نديده باشد كه هر روز، بساطش را روي پياده روي آن سوي خيابان پهن مي‌كند و پشت به گنبد مي‌نشيند.