سيرت پيامبر (ص) در جهان امروز

پيامبر اسلام(ص) به عنوان بنيانگذار اسلام و رساننده وحي خداوند به بشر، مفسر اتم و اكمل معناي كتاب خداوند است. حديث و سنت آن حضرت، گفتار و كردارش، پس از قرآن مهم‌ترين منابع سنت اسلامي‌اند. براي درك و فهم اهميت پيامبر(ص) مطالعه بيروني متون تاريخي مربوط به زندگي آن حضرت كافي نيست. بايد از درون منظر اسلامي نيز در آن حضرت نگريست و براي تشخيص جايگاه او در آگاهي ديني مسلمانان تلاش كرد. اما بايد تاكيد كنم كه در مباحث اسلام سنتي آنچه اصل است، وحدت است كه ريشه در حقيقت نامتناهي دارد و اين حقيقت در ميان تمام فرقه‌هاي مذهبي اسلام مشترك است. شهادت به وحدانيت خداوند و نبوت پيامبر خاتم(ص) از اركان آن محسوب مي‌شود. كثرت تجلي اين حقيقت نامتناهي است كه بازتاب‌دهنده اسماء و صفات آن است. عالم تجلي‌گاه اين اسماي الهي است. اديان تجلي ديگري از همين حقيقت است. لذا عالم مشتمل بر كثرت است. از جمله تجليات اسماي‌الهي، انسان است كه در اسلام، انسان نه موجود گنهكار، بلكه به صورت نيكو و سيرت خدايي آفريده شده است، چه مرد باشد و چه زن و معرفت پيشين به او داده شده است. لازمه اين ويژگي نهاده شده در درون آدمي، آن است كه تسليم اراده حق باشد. معناي اسلام همين تسليم است، تسليم كامل كه به آرامش انسان مي‌انجامد و اين تسليم در درون تمام اديان وحياني وجود دارد. لذا مي‌توان گفت كه اسلام در دل تمام اديان الهي جـاي دارد، زيرا اسلام چيزي جز تسليم نيست. لذا نخستين دين است، همان‌گونه كه آخرين دين است. به دليل همين شمول دين اسلام است كه قرآن نه‌تنها از پيام پيامبران - كه درود خداوند بر همه آنها است - پيشين نكاسته، بلكه آنها را كامل كرده و از آنها به نيكي نام مي‌برد. بنابراين، مرز ميان ايمان و كفر، همين تسليم است. در عالم اسلام، كثرت‌گرايي ديني پذيرفته بوده است. حضور اقليت‌ها در دنياي اسلام شاهد اين مدعا است، هرچند حضور مسيونرهاي مسيحي، اين همزيستي مسالمت‌آميز را تاحدودي با مشكل مواجه ساخته است. از نظر اسلام، آنچه مسلم است پذيرش كثرت‌گرايي ديني است. نام بردن از پيامبران پيشين و دين آنها مويد همين امر است و اين نگرش امروزه در جهان اسلام به يك گفتمان رايج تبديل شده است. بنابراين، با نگاهي به اسلام مي‌توان دريافت كه كثرت‌گرايي در اسلام امري مسلم و قطعي است. تنوع در اسلام چند عامل دارد. نخستين آن، مراتب تسليم انسان است. تسليم داراي مراتبي است مثل اسلام، ايمان و احسان كه در تعبير عرفاني برابر است با شريعت، طريقت و حقيقت. نخستين اختلاف در شريعت آغاز شد كه شيعه و سني به وجود آمد

شيعه و سني دو جريان اصلي در اسلام است كه مورد احترام تمامي مسلمانان است. دومين عامل تكثر، تنوع عقلي و كلامي است. نتيجه اين تنوع، گروه‌هاي كلامي مثل معتزله، اشاعره و ماتريديه و نظاير آنها بودند. مكاتب مختلف عرفاني اين گونه هستند. اين تنوع، نتيجه تنوع قلمروهاي فرهنگي جهان اسلام است كه شامل مناطق بسياري مي‌شود. بنابراين، از آنجا كه شيعه و سني دو جريان اصلي اسلام هستند، ما امروز به وحدت نياز داريم نه طرد و نفي يكديگر.
٭ استاد مطالعات اسلامي دانشگاه جرج واشنگتن