قراردادهاي نفتي كليد خورد

متين دخت والي‌نژاد

پس از آنكه بيژن زنگنه، وزير نفت دولت يازدهم از طراحي شيوه جديدي در قراردادهاي نفتي رونمايي كرد، بسياري از منتقدان دولت فوري دست به كار شدند تا مقابل اين اقدام دولت روحاني ديواري بتوني بنا سازند. «ديواري بتوني» كه با مواد اوليه‌اي از جنس «غرض‌ورزي‌هاي سياسي» پيكره‌اش ساخته شد و روزبه‌روز بدنه آن گسترش بيشتري پيدا كرد تا سايه ديوار منتقدان بر قراردادهاي جديد نفتي وسعت بيشتري پيدا كند. به هر اندازه قراردادهاي نفتي به سبكي جديد مورد هجوم قرار گرفت به همان ميزان عزم دولت در اجرايي شدن آن نيز بيشتر شد. حتي دامنه اين نزاع به صندلي‌هاي سبز رنگ مجلس نيز كشيده شد به طوري كه در آخرين روز مرداد سال جاري نمايندگان ملت وقت را غنيمت شمرده و در يك جلسه غير علني پاي صحبت‌هاي بيژن نامدار زنگنه نشستند. جلسه‌اي كه در ابتداي آن وزير نفت به مدت يك ساعت از روند تنظيم و تصويب الگوي قراردادهاي جديد نفتي به وكلاي ملت توضيح داد. در همين نشست بود كه زنگنه به حضور منتقدان قراردادهاي نفتي در ديدار با معاون اول رييس‌جمهوري تاخت و جزيياتي از اصلاح الگوي قراردادهاي نفتي مطرح كرد.
حالا بعد از گذشت حدود 43 روز از حضور وزير نفت در مجلس شوراي اسلامي، بيژن زنگنه از قراردادي رونمايي كرد كه تا حدي مي‌توان گفت خواب منتقدان نفتي را آشفته خواهد كرد. زنگنه كه با عنوان شيخ‌الوزراي دولت از او نام مي‌برند در روز سه‌شنبه با حضور در سالن شهيد بهشتي وزارت نفت نخستين قرارداد نفتي را تيتر خبري كرد كه شايد برخي منتقدان هرگز فكر نمي‌كردند چنين اتفاقي به وقوع بپيوندد. در مراسم امضاي HOA بين شركت ملي نفت ايران و شركت توسعه صنعت نفت و گاز پرشيا در وزارت نفت زنگنه را نوذري رييس هيات‌مديره گروه توسعه انرژي تدبير و محمد مخبر رييس ستاد اجراي فرمان امام(ره) همراهي كردند. همراهي‌اي كه در نهايت منجر به اين شد تا نخستين قرارداد جديد نفتي با مدل IPC با محوريت توسعه ميدان مشترك ياران، مارون و كوپال به ارزش 5/2 ميليارد دلار به امضا برسد.
بيژن زنگنه در امضاي نخستين قرارداد نفتي هرچند با همان ظاهر جدي و خشك هميشگي ظاهر شده بود اما به راحتي لبخند رضايتي كه در قلبش نقش بسته بود به چشم مي‌آمد. وي توضيحاتش را در اين نشست با رمزگشايي از ابعاد تازه‌اي از قراردادهاي نفتي آغاز كرد و گفت: «مفاهيم اصلي قرارداد ابتدا به امضا مي‌رسد و به دنبال آن، قرارداد انجام مي‌شود. براي صرفه‌جويي در زمان با امضاي HOA چارچوب را مشخص كرديم. ما در ايران شركت E&P  نداريم. در اين قرارداد‌ها يكي از مواردي كه انتقاد شد ساخت شركت‌هاي E&P  بود، منتقدان براين ‌باورند كه شركت استخراج و توليد در ايران، شركت ملي نفت را تضعيف مي‌كند. اما با نداشتن شركت E&P در واقع درآمد خارجي‌ها از نفت ايران، بيشتر از خود شركت‌هاي ايراني مي‌شود. يكي از اهداف ساخت شركت‌هاي E&P  ايجاد شركت‌هاي دانش بنيان است كه نبايد فقط داراي مخزن باشند.»
وي با اشاره به ميدان‌هاي ياران، مارون و كوپال گفت: « هدف اصلي ما در هر سه ميدان، افزايش ضريب بازيافت نفت است. وزارت نفت از همكاري با تمام شركت‌هايي كه بتوانند با تامين سرمايه و بهره مندي از فناوري‌هاي امروزه در افزايش برداشت به صنعت نفت كمك كنند، استقبال مي‌كند. تمركز ما به افزايش بازيافت و ميدان مشترك است. ميدان مشترك يك ثروت است بايد از آن استفاده كرد.»زنگنه با اشاره به مناطق نفت خيز جنوب گفت: «در اين منطقه ۶۰ ميدان نفتي وجود دارد كه در آن هنوز كار نشده است. در 30 سال گذشته در كشور براي افزايش بازيافت كاري نكرديم و بايد براي توسعه كشور به اين موضوع توجه بيشتري كنيم.» وي با بيان اينكه همه شركت‌هاي مي‎توانند به شرط تامين منابع مالي و در صورت نياز استفاده از توانمندي‌هاي شركت‎هاي خارجي با صنعت نفت همكاري كنند، يادآور شد: «همكاري با شركت‌هاي خارجي در انتقال فناوري و روش‌هاي مديريت پروژه اثربخش است.»وي در دفاع از انعقاد نخستين قرارداد‌ اي‌پي‌سي با پرشيا گفت: «چندي پيش آقاي نوذري، رييس هيات‌مديره گروه توسعه انرژي تدبير يادآوري كردند كه كار شركت نفت و گاز پرشيا در ميدان ياران شمالي رو به پايان است و به دنبال تحويل كار، ظرفيت مديريتي ايجاد شده، بي‌استفاده و هزاران نفر شاغل در اين پروژه بيكار مي‌شوند. اين موضوع سبب شد تصميم بگيرم توسعه ميدان ياران را كه نفت و گاز پرشيا در بخش شمالي آن نيز خوب كار كرده است، خودشان عهده‌دار شوند. همچنين ستاد اجرايي فرمان امام(ره) تاكنون در پروژه ياران شمالي تا جايي كه توانسته است در تامين منابع مالي كمك كرده و اميدواريم نفت و گاز پرشيا با تداوم حمايت‌هاي ستاد، دريافت وام و استفاده از منابع شريك خارجي خود 2/2ميليارد دلار سرمايه برآورد شده در توسعه ميدان‌هاي ياران، كوپال و مارون را نيز تامين كند.»زنگنه ادامه داد: «تا جايي كه اطلاع دارم در ياران شمالي كه توسعه آن در قالب قرارداد سنتي بيع متقابل دنبال مي‎شود، با توجه به هزينه‎كردهاي صورت گرفته، در عمل چيزي عايد پيمانكار (شركت توسعه نفت و گاز پرشيا) ستاد اجرايي فرمان امام(ره) نمي‎شود و اگر هزينه و درآمد براي آنها سربه سر تمام شود، جاي شكر دارد.»
تحقق توليد ياران شمالي
وزير نفت با تاكيد بر محوريت ازدياد برداشت در فعاليت‌هاي توسعه‎اي سه ميدان نامبرده، گفت: «حتي در ياران نيز با توجه به ضريب بازيافت پايين اين ميدان، بايد افزايش ضريب بازيافت مورد توجه قرار گيرد. هدفگذاري توليد ميدان ياران شمالي (روزانه ٣٠ هزار بشكه) طي چند هفته آينده محقق مي‎شود. ازدياد برداشت موازي با برداشت از ميدان‌هاي مشترك حايز اهميت است، اهميت ميدان مشترك از اين حيث است كه تاخير در برداشت، برداشت بيشتر طرف مقابل و از دست رفتن منافع ما را به همراه دارد؛ در ازدياد برداشت نيز به همين ترتيب است يعني اگر در زمان مقرر برداشت صورت نگيرد، اين ثروت زيرزميني از دست مي‎رود.»
جاي كسي تنگ نشده
زنگنه در ادامه در پاسخ به برخي پرسش‌ها مبني بر اينكه چرا فلان ميدان را به فلان شركت داديد، عنوان كرد: جاي كسي تنگ نشده است و صنعت نفت براي توسعه ميدان‎هاي در حال بهره‌برداري و همچنين توسعه نيافته خود به سرمايه‎هاي داخلي، خارجي و فناوري‌هاي بسيار نياز دارد. بيش از ٦٠ مخزن شركت ملي مناطق نفتخيز جنوب نيازمند اجراي طرح‌هاي جديد هستند و ميدان‌هاي نفت فلات قاره، ميدان‌هاي گازي نفت مناطق مركزي و ميدان‌هاي كشف شده و توسعه نيافته هم وجود دارند كه در مجموع بيش از ١٠٠ ميليارد دلار نياز صنعت نفت را به سرمايه‌گذاري رقم زده‎اند. افتخار نيست در شرق كارون با ٦٠٠ ميليارد بشكه ذخاير نفت درجا، تنها ١٤٠ ميليارد بشكه قابل بازيافت باشد و كمي بالاتر از آن، مردم با فقر و بيكاري دست و پنجه نرم كنند. بايد ثروت ايجاد كنيم زيرا تنها با آغاز كار توسعه ده‌ها هزار شغل ايجاد مي‌شود و فرصت‎هاي شغلي پس از بهره‌برداري كه جاي خود را دارد.
پول مفت به كسي نمي‌دهيم!
زنگنه گفت: در اين قراردادها، پول مفت به كسي نمي‎دهيم. دستمزد و سود از محل توليد و درآمدزايي پرداخت مي‎شود و با كسي رودربايستي نداريم؛ اگر توليد بيشتر شد، دستمزد بيشتر و اگر توليد كمتر شد، دستمزد نيز كمتر مي‎شود. وي برآورد سهم ٧٠ درصدي داخل در قراردادهاي جديد نفتي با شركت‌هاي بين‌المللي، ابراز اميدواري كرد در قراردادهايي كه شركت داخلي راهبري اصلي را بر عهده دارد، سهم داخل از ٨٠ درصد تجاوز كند.
تقويت نفت  با شركت‌هايE&P
زنگنه به اقدام وزارت نفت براي شكل‎گيري شركت‌هاي اكتشاف و توليد اشاره كرد و گفت: ما در ايران چنين شركتي نداريم و از ابتدا كه اين بحث مطرح شد، انتقادهاي شديدي آغاز شد. منتقدان معتقد بودند شركت‌هاي اكتشاف و توليد ايراني، سبب تضعيف شركت ملي نفت مي‌شوند. شكل‎گيري اين شركت‌ها از سياست‌هاي ابلاغي مقام معظم رهبري نيز بوده است و ايشان حمايت كردند كه اين شركت‌ها در بهره‌برداري حضور داشته باشند؛ البته بدون مالكيت در مخزن. به گفته وزير نفت، اگرچه كشوري كه برخوردار از نفت نيست مي‌تواند شركت اكتشاف و توليد داشته باشد، اما كشوري كه صاحب نفت است، حتما بايد چنين شركتي را در اختيار داشته باشد. هم‌اكنون هشت شركت ايراني براي تبديل شدن به شركت‎هاي اكتشاف و توليد مستعد شناخته شده‎اند و تعداد اين شركت‎ها به حدود ١٠ شركت افزايش مي‎يابد.  
براي GC ‌ها هم سختي كشيديم
زنگنه با بيان اينكه يكي از اهداف ما در قراردادهاي جديد نفتي، شكل‎گيري و تقويت شركت‌هاي اكتشاف و توليد است، به تاكيد خود بر شكل‎گيري شركت‎هاي پيمانكار عمومي (GC) در دوره قبل وزارتش اشاره كرد و گفت: در آن دوره هم براي ايجاد اين شركت‌ها خيلي سختي كشيديم و انتقادهاي زيادي را متحمل شديم. به اين ترتيب، شركت‌هاي اكتشاف و توليد را در متن مصوبه دولت گذاشتيم و اعلام كرديم هيچ شركت خارجي نمي‌تواند با ايران قرارداد ببندد مگر آنكه با شركت اكتشاف و توليد ايراني مشاركت كند. سپس پا را فراتر گذاشتيم و اعلام كرديم شركت‎هاي صاحب صلاحيت اكتشاف و توليد مي‎توانند خود به عنوان راهبر اصلي در ميدان‎ها فعاليت كنند و در اين زمينه از همكاري شركت‎هاي خارجي هم
بهره‌مند شوند.
HOA  بعدي امضا مي‌شود
زنگنه بر همكاري با دانشگاه‌ها هم كه در قراردادهاي بالادستي نفت براي توسعه فناورانه مخازن (٩ ميدان) مورد تاكيد قرار دارد، تاكيد كرد و ادامه داد: دانشگاه‎ها بايد به عنوان مشاور مادر تحقيقاتي در اين ميدان‌ها فعاليت كنند و منشا توليد فناوري باشند. البته به زودي HOA ديگري نيز امضا مي‌شود و حركت توسعه و تعالي صنعت نفت ادامه دارد.
 آمارهاي آقاي مديرعامل
ميزبان اصلي اين مراسم علي كاردر، مديرعامل شركت ملي نفت ايران بود كه به عنوان نخستين سخنران پشت تريبون رفت و همان ابتدا خرسندي خودش از اتفاق روز سه‌شنبه 13 مهر را با خوش‌و‌بشي كه با خبرنگاران كرد، نمايش داد و گفت: « چون مي‌دانم از عدد و رقم خوش‌تان مي‌آيد براي همين آمار‌ها را اعلام مي‌كنم.» اتفاقي كه چند لحظه بعد كاردر با ارايه اطلاعات آماري خيلي زود آن را محقق كرد: « اين قرارداد شامل ۴ تا ميدان و ۵ تا مخزن است. فرصتي فراهم شده كه كشور براي نخستين بار از ۸ شركتي كه مورد تاييد وزارت نفت قرار گرفتند، به مدل E&P كار كنند. اين نخستين قرارداد حوزه بالا دستي است و اميدواريم توانايي خود را در اينجا نشان دهيم.»آمار‌هاي آقاي مديرعامل به همين جا خاتمه پيدا نكرد و در ادامه توضيحات خود گفت: «تمركز ما در اين است كه ضريب بازيافت و برداشت را افزايش دهيم. در حال حاضر توليد روزانه اين ۴ ميدان ياران، كوپال و مارون ۱۸۵ هزار بشكه در روز است و برنامه داريم كه حداقل به ۲۶۰ هزار بشكه در روز برسانيم.»توضيحات آماري كاردر باز هم ادامه پيدا كرد: «در حال حاضر بازيافت از ميدان ياران حدود ۱۰ درصد، بنگستان ميدان مارون 9/3 درصد، كوپال حدود ۱۳ درصد و كوپال مخزن آسماري ۱۸ درصد است. سرمايه‌گذاري مورد نياز براي توسعه اين ميادين 2/2 ميليارد دلار است. حداقل ۲۰ سال قرارداد را در نظر بگيريم، درآمد اين قرارداد ۲۷ ميليارد دلار است.»

بايد با شركت‌هاي خارجي در خارج از مرزهاي ايران رقابت كنيم

رييس ستاد اجرايي فرمان امام (ره) با بيان اينكه ما به دنبال بين‌المللي شدن هستيم، افزود: ما نبايد نگران حضور شركت‌هاي خارجي در داخل باشيم، آنها بايد نگران حضور ما در اجراي پروژه‌ها باشند. مخبر در مراسم امضاي HOA ميان شركت ملي نفت ايران و شركت توسعه صنعت نفت و گاز پرشيا زيرمجموعه‌هاي ستاد اجرايي فرمان حضرت امام(ره)،به تجربه اجراي طرح توسعه ياران شمالي از سوي شركت نفت و گاز پرشيا اشاره كرد و افزود: اين پروژه، نخستين پروژه‌اي بود كه به شركت نفت و گاز پرشيا واگذار شد و به لحاظ زماني، قيمت تمام شده و كيفيت، شرايط مطلوبي دارد.از ١٤٢ شركت فعال در اجراي پروژه ياران شمالي تنها سه شركت خارجي هستند كه اين موضوع حاكي از حداكثر‌سازي سهم سازندگان داخلي در اجراي اين پروژه است. مخبر با اشاره به بحث‌هاي مطرح شده در يك سال اخير براي حضور شركت‌هاي خارجي در قالب الگوي جديد قراردادهاي نفتي، تصريح كرد: بهترين هديه ما به مردم كشور اين است كه با شركت‌هاي خارجي در خارج از مرزهاي ايران رقابت كنيم نه اين كه در داخل با آنها رقابت كنيم.وزير نفت مي‌تواند شرايط را براي فعاليت شركت‌هاي ايراني در پروژه‌هاي داخلي فراهم كند. وي ادامه داد: از وزير محترم نفت درخواست مي‌كنم اكنون كه اين گام را براي واگذاري پروژه‌ به شركت‌هاي داخلي برداشته‌اند، گام بعدي‌ ايشان بررسي سازوكار ايجاد كنسرسيومي با محوريت شركت‌هاي داخلي و خارجي، براي حضور در پروژه‌هاي آزادگان و يادآوران باشد و ما آمادگي تشكيل چنين كنسرسيوم داخلي را با حضور نيروهاي متخصص و توانمند اعلام مي‌داريم.طرح اين مساله اتفاق بزرگي است، اطمينان دارم با اعتماد  آقاي مهندس زنگنه اين اتفاق رخ دهد. با امضاي اين قرارداد افزون بر ايجاد اشتغال، شاهد امنيت، توسعه اقتصادي و فرهنگي در مناطق جنوب كشور خواهيم بود. به گفته وي، در ستاد اجرايي فرمان امام (ره)، همه فعاليت‌ها با مشاركت مردم انجام مي‌شود. بر همين اساس از ١٤٢ شركت ايراني فعال در پروژه ياران شمالي هيچ‌يك از شركت‌ها وابسته به ستاد اجرايي فرمان امام(ره) حضور ندارند و همه فعاليت‌ها برون‌سپاري شده است. مخبر همچنين از آمادگي ستاد اجرايي فرمان امام(ره) براي همكاري همه شركت‌هاي خصوصي داخلي را در اجراي اين پروژه خبر داد و اعلام كرد ما از توانمندي همه شركت‌هاي داخلي در اجراي پروژه‌ها استفاده خواهيم كرد.وي در ادامه افزود: زيبنده كشور نيست كه ما با سابقه يكصد ساله در صنعت نفت هنوز دست نيازمان به سمت خارجي‌ها دراز شود.