بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه در پاسخ به «اعتماد»:
صبر ايران در برابر تركيه حدي دارد
سارا معصومي
خصومت‌ورزي افسار گسيخته، تخريب ثبات و امنيت منطقه‌اي به بهاي تامين منافع اقليتي و كوتاه‌مدت، تداوم سياست‌بازي با حاصل جمع صفر، تقلا براي حذف ديگري به بهاي به راه افتادن حمام خون در منطقه؛ سياست خارجي عربستان سعودي همچنان در همين مسير قرار دارد و البته رياض متحدان جديدي يافته است؛ تركيه و رژيم اسراييل. كنفرانس امنيتي مونيخ در سال 2017 به سكويي براي همصدايي‌ها عليه ايران بدل شد. درست در روزهايي كه جهان و به خصوص قاره سبزنشين‌ها نگران رياست‌جمهوري مردي در كاخ سفيد هستند كه برخلاف سلف خود (باراك اوباما، چهل و چهارمين رييس‌جمهور امريكا) حداقل در پشت تريبون تمييزي ميان اسلام و حركت‌هاي تروريستي به نام اين دين قايل نمي‌شود و در نطق مراسم تحليف خود از لفظ اسلام راديكال و تندرو استفاده مي‌كند، درست در روزهايي كه جهان از جمله رهبر مسيحيان، زبان به انتقاد از فرمان مهاجرتي دونالد ترامپ عليه 7 كشور مسلمان گشوده‌اند، درست در روزهايي كه آوارگان سوري و عراقي براي فرار از جنگ و خونريزي نه به كشورهاي اسلامي كه چشم اميد به ورود به اروپا و امريكا دوخته‌اند، عربستان سعودي براختلاف‌ها در جهان اسلام مي‌دمد. درروزي كه وزير امور خارجه ايران ترجيح مي‌دهد اختلاف‌هاي داخل خانوادگي در منطقه و جهان اسلام را پشت تريبون در مونيخ فرياد نزند و با وجود تمام زخم‌هاي زنده در ذهن ايراني‌ها از عملكرد عربستان سعودي در دو سال گذشته از اتحاد و برادري ميان كشورهاي منطقه سخن مي‌گويد، عادل الجبير ترجيح مي‌دهد پشت تريبون ايران را به فعاليت‌هاي منطقه‌اي مخرب متهم كند و در مصاحبه با اشپيگل جانب رييس‌جمهور جديد امريكا و سياست‌هايش را بگيرد.
رقص تركيه با آتش در منطقه
نقطه عطف چرخش‌هاي تركيه به سمت عربستان سعودي در معادله‌هاي منطقه‌اي را مي‌توان سفر رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور اين كشور به بحرين، عربستان سعودي و قطر دانست. بسياري تحليلگران منطقه‌اي اين سفر را حركت تركيه به عنوان كشور مسلمان غيرعربي به سمت بلوك اهل‌سنت در جهان اسلام و در مغايرت با تهران دانستند. اين سفر در حال و هواي آغاز به كار دولت جديد امريكا انجام شد و در روزهايي كه ابهام بر سياست‌هاي خاورميانه‌اي دونالد ترامپ سنگيني مي‌كرد، درك چرايي انتخاب اين كشورها به خصوص بحرين از سوي اردوغان در همان مقطع زماني هم كار آساني نبود. باور برخي تحليلگران مسائل منطقه‌اي اين بود كه شايد بايد اين اقدام رييس‌جمهور تركيه را تلاشي براي تاثيرگذاري بر سياست‌هاي خاورميانه‌اي ترامپ دانست يا شايد هم عكس‌العملي به اين سياست. سياست منطقه‌اي دونالد ترامپ همچنان هم از نوعي ابهام و آشفتگي رنج مي‌برد اما رييس‌جمهور جديد امريكا از همان نخستين روزهاي حضور در قدرت تكليف خود را با ايران روشن كرد. دومينويي از اقدام‌هاي ضدايراني را آغاز كرد و همين مساله به بهانه‌اي براي اقدام‌هاي ضدايراني عربستان سعودي و تل‌آويو در منطقه بدل شد. موضع‌گيري‌هاي ترامپ عملا به تشديد فضاي ضدايراني در منطقه منتهي شد. روزنامه حريت چاپ تركيه روز گذشته در خصوص اين سفر نوشت: علاوه بر مساله ايران‌ستيزي، شايد برخي چهره‌ها در داخل تركيه گمان مي‌كردند كه اظهارات ضدايراني ترامپ و همچنين فضاي به وجود آمده در دوره جديد را مي‌توان به فرصتي براي متوازن‌سازي قدرت رو به رشد روسيه در خاورميانه بدل كرد. برهيچ كس پوشيده نيست كه ايجاد توزان در رابطه حسنه با مسكو از يك سو و دميدن بر تنش در رابطه با تهران از سوي ديگر براي تركيه كار آساني نيست. هرچند كه هنوز سياست‌هاي روسي ترامپ نتوانسته فضايي براي قدرت‌نمايي پيدا كند اما بي‌حساب و كتاب به دريا زدن آنكارا در مواجهه با تهران هم مي‌تواند اين كشور را در گرداب جديد خطرناكي قرار دهد. حقيقت اين است كه تركيه هنوز هم نمي‌داند مي‌خواهد به چه سمت و سويي ميل پيدا كند. اگر امريكا به سياست‌هاي تقابلي با روسيه روي آورد، تركيه به سختي مي‌تواند ميان مسكو و واشنگتن دست به انتخاب بزند. اگر كه ترامپ چنين سياستي را انتخاب نكند به اين معنا خواهد بود كه امريكا و روسيه بايد درباره پرونده ايران به راهكار مشتركي دست پيدا كنند و البته در اين ميان پاي متحدان منطقه‌اي تهران هم به وسط كشيده خواهد شد. در چنين شرايطي اگر تركيه به ائتلاف ضدايران به رياست عربستان در منطقه پيوسته باشد عملا بازگشت از اين سياست براي ترك‌ها آسان نخواهد بود و در رابطه با تهران فضايي براي مانور براي آنكارا باقي نمي‌ماند. در اين ميان آنچه درك آن از سوي تحليلگران جهان اسلام آسان نيست، استراتژي‌اي است كه تركيه در رقص با تل‌آويو دنبال مي‌كند. همصدايي اردوغان و وزير امور خارجه وي با بنيامين نتانياهو و قرار گرفتن آنها در يك ائتلاف ضدايراني در بلندمدت مي‌تواند مشكلات جدي را براي آنكارا ايجاد كند. دونالد ترامپ هفته گذشته در ديدار با نخست‌وزير رژيم صهيونيستي اعلام كرد كه مايل به حل و فصل مساله صلح خاورميانه است و بي‌بي نيز در همان ديدار از طرح صلح عربي حمايت كرد و اشتياق خود را براي حضور كشورهاي عربي اسلامي در اين پرونده نشان داد. با چنين پيش زمينه‌اي مي‌توان گفت كه ترامپ تصور مي‌كند با اتخاذ سياست‌هاي ضدايراني مي‌تواند دل اعراب را با خود همراه سازد و آنها را در مواجهه با اسراييل در مذاكرات صلح آرام‌تر سازد. با اين‌همه سرمايه‌گذاري تركيه بر چنين برداشت امريكايي از معادلات منطقه‌اي به خودكشي بيشتر مي‌ماند چرا كه در مقطع فعلي با سياست‌هاي تند و تيز نتانياهو به خصوص در حوزه شهرك‌سازي‌ها به نظر نمي‌رسد كه فلسطيني‌ها سوداي صلح به هر قيمتي را در سر داشته باشند. هرچند كه بنيامين نتانياهو مي‌گويد اعراب براي نخستين‌بار در تاريخ به اسراييل نزديك شده‌اند اما به نظر مي‌رسد كه در خوش‌بينانه‌ترين حالات تنها فصل مشترك ميان برخي كشورهاي عربي مانند عربستان سعودي با اسراييل و امريكا، ايران‌ستيزي باشد. دقيقا به همين دليل است كه درحالي عربستان سعودي و برخي رفقايش در منطقه تلاش مي‌كنند ترامپ را به اتخاذ سياست‌هاي ضدايراني تندتر ترغيب كنند، اسراييل هم تلاش مي‌كند طرح صلح جديدي را براي حل مناقشه خاورميانه پيشنهاد دهد. رهبران تركيه در چنين شرايطي چشم‌هاي خود را بر حقيقتي بسته‌اند كه مي‌تواند نتيجه نيم قرن مقاومت ملت فلسطين را بر باد بدهد. تركيه در حال حاضر براي بهبود اوضاع اقتصادي خود دست دوستي به سمت اسراييل دراز كرده است و همزمان براي آنكه بتواند شكست در پرونده سوريه در شش سال گذشته با آن ميزان هزينه انساني و مالي را توجيه كند و البته اندك فضايي هم در اين پرونده بيابد به روسيه نزديك شده است. شايد تركيه اين روزها دوباره ميزبان توريست‌هايي از عربستان، اسراييل، روسيه، امارات، ايران و قطر شده باشد اما نمي‌توان باور كرد كه دولت اين كشور هم بتواند چنين سياست همزماني را در قبال اين كشورها در منطقه دنبال كند و سر سالم از اين معركه به درآرد.
عمان و كويت خواهان توسعه رابطه با تهران
با وجود برخي بدخواهي‌ها
مولود چاووش‌اوغلو، وزير امور خارجه تركيه در حاشيه كنفرانس امنيتي مونيخ با محمدجواد ظريف همتاي ايراني خود ديدار كرد. ديداري كه در آن دو طرف بر لزوم توسعه رابطه سياسي و اقتصادي تاكيد داشتند با اين‌همه 48 ساعت پس از اين ديدار سكاندار دستگاه ديپلماسي وزارت امور خارجه تركيه پشت تريبون قرار گرفت و ايران را به فعاليت‌هاي منفي و مخرب در منطقه متهم كرد. اظهارات چاووش‌اوغلو و همصدايي اين كشور با عربستان سعودي و رژيم صهيونيستي به اصلي‌ترين سوژه سوال‌هاي خبرنگاران از بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه كشورمان در نشست هفتگي وي بدل شد. در ابتداي اين نشست بهرام قاسمي در پاسخ به سوال خبرنگار «اعتماد» مبني بر تداوم سياست‌هاي خصمانه برخي كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس به خصوص عربستان سعودي نسبت به ايران با وجود سفر حسن روحاني، رييس‌جمهور به عمان و كويت و پاسخ به نامه امير كويت گفت: سفر اخير رييس‌جمهور كشورمان به دعوت پادشان عمان و امير كويت صورت گرفت و سفر بسيار فشرده‌اي بود. اما با وجود كوتاهي سفر، كاملا كيفي بود و در هر دو كشور هيات ايراني به نحو مطلوب مورد استقبال قرار گرفته و بدرقه شدند. سلطان قابوس (پادشاه عمان) اصرار داشتند كه بعد از دوسال كه از بيماري رهايي پيدا كرده بودند، نخستين هياتي كه ملاقات مي‌كنند از ايران باشد. كويت هم اصرار بر انجام اين سفر داشت و مذاكراتي كه در برنامه پيش‌بيني شده بود، همگي انجام شد. وي تاكيد كرد: اين سفر نشان داد كه علاوه بر مسائل دو جانبه، درباره همكاري‌هاي منطقه‌اي و تا حدي مسائل بين‌المللي هم بايد مذاكراتي صورت بگيرد. احساس ما از سفر اين بود كه فضاي خوب و زمينه بسيار زيادي براي رايزني‌ها وجود دارد. سياست‌هاي كلي و اصولي ما هم داشتن روابط مناسب با همه همسايگان است لذا در مباحثي كه در سطح عالي در سطح كشور داشتيم در خصوص وضعيت منطقه به خصوص حوزه خليج فارس تا حد زيادي به آگاهي‌هايي رسيديم و اينكه كشورها با همه ملاحظات و مشكلات و بدخواهاني كه اين روابط دارند علاقه‌مند به ادامه و توسعه رابطه با تهران هستند. قاسمي گفت: اصل سفر توانست فضاي جديدي را براي آغاز و ادامه رايزني‌ها ايجاد كند. اميدواريم بتوانيم با ديگر كشورهاي منطقه هم تا آنجايي كه امكان‌پذير هست بر اساس مباني خود و اصل اقدام متقابل كار را پيش ببريم و همكاري‌ها را بر اساس منافع طرفين تنظيم كنيم.
عده‌اي در منطقه هر روز مشكل جديدي ايجاد مي‌كنند
وي در پاسخ به سوال ديگر «اعتماد» مبني بر عكس‌العمل رسمي و عملي ايران به تلاش همزمان عربستان، تركيه و رژيم اسراييل براي پيشبرد پروژه ايران‌هراسي جديد به بهانه فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران گفت: ما احساس مي‌كنيم بددلان و بدخواهاني داريم كه تمايل چنداني به برقراري ثبات و امنيت در منطقه ندارند لذا بعد از حل و فصل هر مشكل، مجددا تلاش مي‌كنند كه نهايتا مساله جديدي ايجاد كنند. به هرحال مواضعي كه در مونيخ توسط برخي كشورها ايجاد شد تكراري است و برخي از آنها قابل اعتنا نيست و اين صحبت‌ها و مواضع را در گذشته هم در برخي كشورها شنيده‌ايم.
از عربستان صداي واحدي به گوش نمي‌رسد
قاسمي در ادامه افزود: در برخي كشورها در حوزه خليج فارس با يك تناقضي مواجه هستيم و نمي‌دانيم كه در آنجا چه كسي حاكم هست، ما همين مقدار كه از جانب اين كشورها مواضع منفي مي‌شنويم گاهي پيام‌هاي مثبتي هم از طرق مختلف دريافت مي‌كنيم. لذا بايد ديد در اين كشور (عربستان) چه كسي حكومت مي‌كند و چه سياستي را در قبال مسائل منطقه‌اي و روابط با ايران دنبال مي‌كند؟ لذا يك صداي واحد از اين كشور به گوش نمي‌رسد و ما منتظر هستيم كه صداي مشخص و از جانب اكثريت اين كشور را دريافت كنيم و بر اساس آن راه خود را ادامه دهيم. وي افزود: ما همچنان با وجود اين سخنان ناروا به سياست‌هاي سازنده خود ادامه خواهيم داد و براي هيچگونه بداخلاقي و اقدام متقابل پيش‌قدم نخواهيم بود. در نهايت اميدوارم آنهايي كه ناپخته و ناسنجيده سخن مي‌گويند به عواقب سخنان خود دقت بيشتري كنند و بدانند كه نهايتا صبر ايران هم حد و حدودي دارد. ما علاقه‌مند نيستيم از همان الفاظ استفاده كنيم و وارد بازي شويم كه به مصلحت منطقه نيست.
تركيه ذكاوت و هوشياري بيشتري به خرج دهد
قاسمي درادامه اين نشست در پاسخ به سوال «اعتماد» مبني بر رويكرد تند و تيز تركيه در مواجهه با تهران و تصميم ايران براي برخورد با اين خط مشي آنكارا افزود: تركيه يكي از همسايگان مهم ما است، از كمك‌هاي بسياري از جانب ما به خصوص بعد از كودتاي نافرجام برخوردار بوده است و مي‌دانند كه ايران چه ميزان كمك‌هاي لازم را در مواقع حساس به آنها داشته است. نمي‌دانم كه آيا بايد به آنها حق داد يا نداد اما وضعيت نابسامان تركيه و بي‌ثباتي در اين كشور باعث شده كه برخي سياستمداران اين كشور رفتار ناهنجاري داشته باشند كه احتمالا به عواقب آن هم خيلي فكر نكرده‌اند و بيشتر از روي عصبانيت و فرافكني بر آنها تحميل شده است. ترك‌ها دچارگردابي شده‌اند كه ناچارند به گونه‌اي سرپوشي بر مشكلات اساسي داخلي و خارجي بگذارند. لذا بهتر است كه تامل بيشتري كنند. ما علاقه‌مند نيستيم كه اين سخنان بين ما و تركيه وجود داشته باشد ولي در اين مورد قطعا صبوري خواهيم كرد كه حتما حدي دارد. اميدواريم ترك‌ها در گفتار و بيان سخناني كه در مورد ايران مطرح مي‌كنند با ذكاوت و هوشياري بيشتري اقدام كنند كه نهايتا موجب پاسخگويي ما نشود. اميدوارم اين داستان‌ها و اظهارات تكرار نشود و اگر قرار باشد كه اين موارد تكرار شود ما هم ناچاريم پاسخگو باشيم و قطعا سكوت نخواهيم كرد.