از سلفي‌بگيران مجلسي تا مجلس بدون تشريفات
حاشيه‌نگاري «اعتماد»
براي مراسم تحليف رييس‌جمهور
جواد دليري
سردبير روزنامه اعتماد
آيين سوگند دومين دوره رياست‌جمهوري حسن روحاني رويدادي «بزرگ» و مهم بود. گفتمان تازه رييس‌جمهور منتخب و تشريح خط مشي دولت دوازدهم در اين آيين پيام‌هاي نو و تازه‌اي به دنبال داشت. اما پايان اين آيين ملي و سياسي «عجيب» شد و «تلخ». سياست‌ورزي ايران روز شنبه در پارلمان كلكسيوني از بي‌تدبيري بر جاي گذاشت تا شيريني اين آيين، ايرانيان را تلخ كام كند و شايد پيام اين گفتمان در حاشيه قرار گيرد. نه سلفي پارلماني نمايندگان ذوق‌زده از ديدن «فدريكو موگريني» مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا تنها حاشيه پررنگ و البته عجيب و تلخ مراسم 14 مرداد بود ، نه نقض در آداب و رسوم يك مراسم ملي هم كافي بود تا دل خيلي‌ها آزرده شود. بازخواني مراسم روز شنبه نشان مي‌دهد در پشت صحنه چه گذشته است.
1- پيام تازه دولت مصلح
گفتمان حسن روحاني در آغاز دومين دوره رياست‌جمهوري خود، متفاوت و مهم بود. او در آييني كه نماد مردم‌سالاري در روز مشروطه و عدالت‌خواهي مردم ايران بود از اهميت بر آورده ساختن مطالبات مردم گفت. بر خردورزي و عقلانيت تكيه كرد. در اقتصاد از ضرورت بنا كردن جامعه عادلانه با تكيه بر افزايش توليد و اشتغال او سخن گفت. او در جلسات داخلي گفتمان تازه‌اي را باز كرد؛ «تفاهم ملي»، به تاكيد او «روي آوردن به تفاهم ملي ضرورتي تاريخي است». او صريحا گفت: «منتخب ملت بايد به درستي بداند كه از ميان چه خواسته‌ها و آرايي برآمده است و چه عهدي با مردم دارد.» رييس‌جمهور در سياست خارجي نيز اصول صريح خود را اعلام كرد: «ما با نو آمدگان جهان سياست كاري نداريم ما به كهنه‌سواران اعلام مي‌كنيم كه تجربه برجام را به الگو در عرصه بين‌الملل مي‌توان تبديل كرد.» گفت كه دولت او پرخاشگر و جنگ‌طلب نيست و صلح را بر جمود ترجيح مي‌دهد. با تكيه بر تحليل گفتمان روحاني مي‌توان ادعا كرد دولت معتدل و مصلح روحاني، پيام اعتدال در داخل، تعهد به مردم و صلح با جهان را مخابره كرد.
2- سلفي‌هاي تلخ
از 29 ارديبهشت تا 14 مرداد همه منتظر دو مراسم ويژه بودند؛ «تنفيذ و تحليف » دو مراسمي كه نشان و منزلت خاصي در سياست‌ورزي ايران از 4 دهه گذشته به اين سو دارد. اين دو مراسم ملي كه با حضور چهره‌هاي گوناگون جهاني به يك مراسم بين‌المللي نيز تبديل شد، پيام‌هاي فراواني را مخابره مي‌كند. اما قبل از آنكه پيام نشست 14 مرداد مخابره شود و از گفتمان روحاني رونمايي شود، عكس‌هاي سلفي تلخ از صحن پارلمان مخابره شد تا آن گفتمان و اين مراسم پرشكوه به حاشيه برود. كافي است اندكي در فضاي مجازي تامل كنيد و بخوانيد تا دريابيد كدام پيام برجسته‌تر شد: پيام صلح ايران و سوگند مصلح يا رفتار ناهوشمندانه سلفي‌بگيران. اين يك نقص در تشريفات و رفتار سياست‌ورزي ايران است. فرقي هم نمي‌كند كدام يك از نمايندگان بخت برگشته آنجا بوده‌اند، شايد هر كس از ديگر نمايندگان آنجا بودند نيز همين رفتار را تكرار مي‌كردند. حتي «ما شهروندان» نيز هر روز اين رفتار را تكرار مي‌كنيم و خواهيم كرد. اما واقعيت اين است كه آنچه در ماجراي سلفي تلخ پارلمان گذشت فراتر از خانه ملت بازتاب يافت. عصر جديد، ابزار نو و رفتار ديگري مي‌طلبد. منتخبان ملت بيش از هر كس بايد به رفتار سياست‌ورزي خود و آداب و سلوك آن پايبند باشند و بياموزند. تكرار اين ماجراها زيبنده منتخبان ملت نيست و ملت فراموش نخواهد كرد.
3- اين رسمش نبود...
از سلفي تلخ پارلمان بگذريم از تشريفات نامناسب آيين ياد كردن سوگند رييس‌جمهور نمي‌توان به راحتي گذشت. رييس‌جمهور در پارلمان در برابر قرآن كريم سوگند ياد كرد كه:
- خود را وقف خدمت به مردم و اعتلاي كشور، ترويج دين و اخلاق، پشتيباني از حق و گسترش عدالت سازد.
- از هرگونه خودكامگي بپرهيزد.
- در حراست از مرزها و استقلال سياسي، اقتصادي و فرهنگي كشور از هيچ اقدامي دريغ نورزد.
اما در مراسم سوگند رييس دولت «مصلح معتدل» كه مي‌خواهد پاسدار اخلاق و پشتيبان حق باشد رسم برادري خوب به جا نيامد. نه از روساي جمهور قبل خبري بود نه از روساي مجالس پيشين (جز دو نفر) نه يادي شد نه سخني. جا داشت از آنان هم اگر حضورشان به مصلحت نبود نام‌شان برده مي‌شد. شايد همه خرسندتر بودند اگر از مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني به‌گونه‌اي ديگر ياد مي‌شد كه در پايه‌گذاري اين مراسم پيشقدم بود. نخستين سوگند در پارلمان ايران اسلامي در حضور او ياد شد. هر چند كه همسر آيت‌الله در مراسم حضور يافت و رييس‌جمهور شخصا با او به گفت‌وگو پرداخت اما در منظر عمومي اين غفلت ديده شد. اين اما پايان ماجرا نبود؛ رييس‌جمهور منتخب سوگند ياد كرد تا از آزادي و حرمت اشخاص و حقوقي كه قانون براي ملت شناخته است حمايت كند اما او نمي‌دانست كه درصندلي‌هاي ميهمانان خانه ملت و ميان صدها ميهمان خارجي و داخلي جاي اقوام و اديان خالي خواهد بود.
شايد بهتر بود كه به جاي تبليغ و تكيه بر حضور ميهمانان خارجي كه در جاي خود نشانه تثبيت جايگاه ايران در ديپلماسي جهاني است و پيام تعادل و گفت‌وگو و مذاكره را مخابره مي‌كند، چند صندلي هم براي سران اقوام و رهبران اديان ايران عزيز چيده مي‌شد تا مراسم سوگند رييس‌جمهور به پاسداري از قانون اساسي رنگ و بوي ملي‌تري بر خود بگيرد. خانه ملت، خانه تمام ملت است، گلچين كردن آن دل‌آزاري زيادي به دنبال دارد. شايد خالي از لطف نباشد كه اشاره كنيم جاي مردم در چنين مراسمي خالي بود، بهتر است حداقل براي آينده به گونه‌اي برنامه‌ريزي شود كه از اقشار مختلف مردم در اين مراسم‌ها دعوت شود. البته به شرطي كه حداقل آنها را تعطيل نكنيم.
4- ابهت مراسم ملي، بي‌اعتنايي رسانه ملي...
آنان كه بيرون از صحن خانه ملت تصاوير آيين ياد كردن سوگند رييس‌جمهور منتخب را دنبال مي‌كردند دل آزرده شدند كه چرا رسانه ملي از پخش زنده يك مراسم ملي عاجز و ناتوان است. دستگاه عريض و طويل صدا و سيما شكوه يك مراسم ملي را مناسب مخابره نكرده، ده‌ها بار قطع صدا و اشكالات فني، نشان‌دهنده ضعف عملكرد صدا و سيما در پخش زنده آيين تحليف بود. از صدا و سيما انتظار مي‌رفت كه حتي به اندازه يك مسابقه ورزشي نتواند سربلند بيرون بيايد. قطع و اخلال در پخش كنفرانس خبري روساي سه قوه عدم پخش دقيق و كامل و جامع مراسم از ابتدا تا انتها نيز بر نقطه ضعف‌هاي رسانه ملي افزود. از مجري محور بودن برنامه كه فقط يك نفر سخنراني كند و از دستگاه عظيم صدا و سيما تقدير كرد نيز بگذريم. شايد گفتن ندارد كه ايران اسلامي به يك رسانه طراز اول جهاني نياز دارد؛ رسانه‌اي كه در بزنگاه‌هاي مهم پيام واحد ايران را مخابره كند. با اين روش و سلوك ره به جايي نمي‌بريم. اما اين گفتن دارد كه چرا هنوز بعد از گذشت چهار دهه و برگزاري انبوه مراسم‌هاي ملي، ما يك پيوست رسانه‌اي در تشريفات نداريم، اهميت اين پيوست كمتر از پيوست و تدابير امنيتي نيست. آيا مسوولان امر مي‌دانند انعكاس يك تصوير مناسب و پرشكوه از داخل صحن به مراتب بيش از هزينه‌هاي ديگر اهميت و برد جهاني دارد. شايد مسائل امنيتي اخير، مسوولان امر را با موانعي مواجه كرده است اما مي‌توانستيم با رعايت همه جوانب تدبير بهتري بينديشيم.
5- آداب تشريفات
تشريفات از مصدر «تشريف» و رشيد «شرف» مي‌آيد و شرف در لغت به معني مجد و بزرگي است و كسي را شريف مي‌دانند كه فهيم و دانا و خوش اخلاق است. بخشي از تشريفات آداب است. بخشي نزاكت رفتاري و بخش آخر هم ترتيبات آن به معناي مراودات و مذاكرات و مراسم و ميهماني و... است. در آيين سوگند رييس‌جمهور، بيراه نيست كه بگوييم هياتي و حجره‌اي رفتار شده است. اين نشانه صميميت و اتحاد نيست كه رييس‌جمهور هنگام ورود به پارلمان همراه انبوهي از افراد وارد شود. به تصاوير بار ديگر نگاهي بيندازيد. برخي ميهمانان چرت عصرگاهي مي‌زدند، آن چهره سرشناس خميازه مي‌كشيد. آن ديگري سر در گريبان تلفن پيشكسوت خود است. دكمه كت‌هاي مسوولان برخلاف عرف و آداب ديپلماتيك باز بود و... بماند كه بايد عكس سلفي را باز يادآوري كنيم. همچنين در همه دنيا مرسوم است كه حتي امضا كردن رييس‌جمهور يا رييس مجلس و رييس قوه قضاييه پاي اسناد و مدارك آداب خاصي دارد. اينكه وقتي رييس‌جمهور مي‌خواهد امضا كند قلم را از جيب بغل كت همراهان دربياوريم و تقديم ايشان كنيم با هيچ آداب رسمي تشريفات ملي همخواني ندارد و زيبنده نيست بماند كه در تصوير تلويزيون نشان داده مي‌شد كه حتي به دنبال يافتن قلمي بودند تا منتخب ملت امضا كند. اين مسائل را جدي بگيريم و كوچك نشماريم. آداب تشريفات و ترتيبات يك مراسم ملي مهم‌تر از يك سخنراني است. پيام يك مراسم ملي نبايد در حاشيه‌ها اسير شود. از هم‌اكنون به مناسبت‌هاي بعدي فكر كنيم.