هشدار محمد جواد ظريف به اتحاديه اروپا:
از ترامپ پيروي نكنيد
سفروزير امورخارجه به مسقط و دوحه
با شعار همگرايي منطقه‌اي
بهرام قاسمي در پاسخ به« اعتماد» : سفرهاي منطقه‌اي وزير امور خارجه عليه هيچ كشوري نيست
سارا معصومي
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم، بهبود رابطه با همسايگان را يكي از دو ابراولويتي خواند كه وزارت امور خارجه تحت نظر وي در چهارسال آينده در دستور كارقرار خواهد داد. اولويتي كه در هفته‌هاي ابتدايي آغاز به كار دولت يازدهم در تابستان يكهزاروسيصدونودودو نيز از زبان حسن روحاني، رييس‌جمهور به كرات شنيده شد اما سير اتفاق‌ها درچهارسال گذشته به گونه‌اي پيش رفت كه ايران حداقل در رابطه با عربستان و امارات متحده عربي دچار عقبگرد شد و رابطه دوجانبه با بحرين نيز در همان حالت خوف و رجا و سكون پيشين باقي ماند. در اين ميان عربستان سعودي در ميان كشورهاي عربي نيز موفق به يارگيري‌هاي البته سطحي در مواجهه با تهران شد كه به تبع آن امروز در منطقه از يك جبهه سعودي و جبهه ديگري با عنوان ايران نام برده مي‌شود. هرچند كه اين روزهاي محمدجواد ظريف بيش از هميشه با مساله توافق هسته‌اي ايران با 1+5 عجين شده است اما سكاندار دستگاه ديپلماسي تنها 48 ساعت پس از بازگشت از سفري دو هفته‌اي به نيويورك راهي مسقط و دوحه شد. پايتخت قطر براي نخستين‌بار از زمان آغاز درگيري ميان اين كشور و برخي از اعضاي شوراي همكاري خليج فارس ميزبان يك مقام عاليرتبه ايراني خواهد بود. ميزباني كه ديگران در منطقه اعم از امارات متحده عربي و عربستان با سگرمه‌هاي درهم به آن نگاه مي‌كنند. اگر ماموريت محمدجواد ظريف در نيويورك و در ديدارهاي حاشيه‌اي با مقام‌هاي كشورهاي ديگر و البته نشست و برخاست با اصحاب رسانه‌هاي متفاوت، سخن گفتن از ايران پسابرجام بود كه غل و زنجيرهاي تحريم‌هاي ناعادلانه از دست و پاهايش باز شده است و به تعهدات فني خود براساس توافق هسته‌اي با ايران نيز پايبند است، در اين سفرمنطقه‌اي ظريف بايد در راستاي تحقق شعار بهبود رابطه با همسايگان گام بردارد. دو سال از حصول توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 در نيمه جولاي سال 2015 گذشته است؛ اروپا، روسيه، چين و ايران به تعهدات خود در قالب توافق هسته‌اي پايبند بوده‌اند و اين در حالي است كه ايالات متحده ساز مخالف را در اين گعده مي‌نوازد. باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده كه توافق هسته‌اي با ايران را مهم‌ترين ارثيه خود در حوزه سياست خارجي مي‌دانست از 20 ژانويه سال جاري ميلادي جاي خود را به دونالد ترامپ داده است؛ مردي كه 15 روز ديگر بايد در مورد اعلام پايبندي ايران به توافق هسته‌اي اظهارنظر كند و با اين اقدام يا كشورش را در مسير مشخص شده تعهد به برجام حفظ كند يا با خروج واشنگتن از ريل، عملا بحران ديگري را تنها 9 ماه پس از حضور در كاخ سفيد كليد بزند. در چنين شرايطي كار وزارت امور خارجه ايران در دولت دوازدهم سخت‌تر از قبل شده است. حفظ توافق هسته‌اي، تلاش براي ترغيب اعضاي غيرامريكايي حاضر در مذاكرات براي تحت فشار قراردادن امريكا، تسهيل مسير منتفع شدن بيش از پيش ايران از گشايش‌هاي اقتصادي برجام و خارج كردن رابطه ايران با برخي همسايگان عربي از سكون موجود، مهم‌ترين سرفصل مسووليت‌هاي وزير امور خارجه ايران در چهارسال آتي است. در چنين شرايطي محمدجواد ظريف درحالي كه در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد زنجيرهاي از ديدارهاي دوجانبه را پيش برد راهي مسقط و دوحه مي‌شود تا به كشورهاي منطقه و همسايه ايران بگويد كه براي ايران رابطه با همسايگان در اولويت است. مسقط براي ايراني‌ها درچندسال اخير نام‌آشناتري از قبل شده است. ميزبان نخستين ديدارها ميان هيات ايراني و امريكايي در واپسين ماه‌هاي سال يك‌هزار و سيصد ونود و يك. ديدارهايي كه مبتكر آن علي‌اكبر صالحي، وزير امور خارجه وقت ايران در دوره دوم دولت محمود احمدي‌نژاد بود. جرقه توافقنامه موقت ژنو كه در پاييز سال 92 ميان ايران و 1+5 به دست آمد نيز از همان جلسات مخفيانه در عمان زده شد. پس از آن نيز عمان چندين بار در پرونده‌هاي دوجانبه ميان ايران و امريكا از جمله در پرونده تبادل زندانيان نقش آفريني كرد. در ميان كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس (عربستان سعودي، امارات، بحرين، قطر، كويت، عمان) نيز مسقط يكي از بهترين كارنامه‌هاي كاري را به خود اختصاص داده است. در چهارسال گذشته رفت و آمدها ميان ايران و عمان نيز تنوع و تعدد بيشتري به خود گرفته است و شايد بتوان گفت كه دو كشور براي ديد و بازديدهاي سياسي نيز چندان تابع سنت‌هاي ديپلماتيك نبوده‌اند و هرگاه به رايزني حضوري احساس شده است، تهران و مسقط به ميزبان‌هايي بدون برنامه‌ريزي براي مقام‌هاي دو كشور بدل شده‌اند. در شرايط امروز منطقه نيز دوحه در حال تلاش براي مديريت بحران است. بحراني كه ديگر تنها به تنش در رابطه ايران و عربستان اطلاق نمي‌شود و شكاف در داخل شوراي همكاري خليج فارس نيز به شكل بي‌سابقه‌اي با تنش ميان قطر و بلوكي كه عربستان به راه انداخته در حال عميق شدن است. عمان در چنين فضايي فاصله خود با مراكز بحران را حفظ كرده است و همزمان تلاش مي‌كند روابط دوجانبه خود با كشورها را مستقل از عنصر سوم پيش ببرد. يوسف بن علوي، وزير امور خارجه عمان در آخرين ديداري كه با محمدجواد ظريف در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد داشت بر تمايل كشورش براي بهبود رابطه با تهران تاكيد كرد. ديداري كه در نيويورك انجام شد به دليل شكل و شمايل سه جانبه آنكه ميان وزراي امور خارجه ايران، هند و عمان صورت گرفت نشان از تمايل تهران و مسقط براي توسعه رابطه و وارد كردن آن به فاز ديگري داشت كه مي‌توان كشورهاي ثالث را نيز شامل شود. پس از آن ديدار سه جانبه بود كه وزير خارجه عمان در جمع خبرنگاران تاكيد كرد كه مسقط اهميت بسياري براي رابطه دوستانه با تهران قايل است. وي كه كشورش ميزبان نخستين رايزني‌ها براي تكميل پازل برجام بود از همان تريبون در نيويورك براي حفاظت از توافق هسته‌اي با ايران نيز پيشقدم شد و تاكيد كرد كه عمان سرسختانه اعتقاد دارد كه توافق به دست آمده ميان ايران و جامعه جهاني بايد حفظ شود. بن علوي پيش از اين نيز در ديداري كه با همتاي ايراني خود در تهران در ماه جولاي داشت بر لزوم توسعه همكاري‌هاي تجاري و اقتصادي ميان تهران و مسقط تاكيد كرده بود. در همان ديدار بود كه دو طرف ضمن بحث و بررسي زمينه‌هاي توسعه رابطه دوجانبه، از وضعيت موجود رابطه ابراز خرسندي كردند. در اواسط ماه ژوئن نيز، وزير صنعت و تجارت عمان بر نياز به توسعه رابطه اقتصادي ميان دو كشور اشاره و تاكيد كرد كه حجم اين رابطه بايد تا پايان سال 2017 به بيش از 2 ميليارد دلار برسد. به گفته اين مقام، با توجه به رابطه خوب تهران – مسقط، عمان مصمم است كه بر حجم رابطه تجاري، اقتصادي و سياسي با ايران بيفزايد. وي فاصله دريايي اندك ميان ايران و عمان را بهترين فرصت ثابت براي توسعه رابطه اقتصادي و تجاري و سياسي با ايران خواند. جدا از رابطه اقتصادي و تجاري، ايران و عمان در حال تلاش براي توسعه همكاري‌هاي سياسي نيز هستند و در ديداري كه اخيرا سفير ايران در عمان با رييس شوراي دولتي اين كشور داشته بر لزوم توسعه روابط پارلماني ميان دو كشور تاكيد شده است.
عمان، از شركاي اصلي ايران در حوزه خليج فارس است
بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه كشورمان در گفت‌وگوي اختصاصي با ا«عتماد» درباره سفر محمدجواد ظريف به مسقط و دستوركارهاي وي در اين سفر مي‌گويد: روابط ايران با عمان روابطي منطقي، متوازن و متعادل است. دو كشور همواره در مقاطع مختلف درخصوص همكاري‌هاي منطقه‌اي، رابطه دوجانبه و چگونگي توسعه هرچه بيشتر همكاري‌هاي فيمابين در تماس نزديك با هم بوده‌اند و اميدوار هستيم كه در آينده نيز اين روابط در سطح وسيع‌تري ادامه پيدا كند. امروزه روز، نه فقط وضعيت منطقه‌اي كه شرايط بين‌المللي نيز ايجاب مي‌كند ايران روابط خود را با كشورهاي همسايه و پيراموني خود توسعه ببخشد. عمان به دليل دقت نظري كه در حوزه سياست خارجي داشته و دارد و تيزبيني‌اي كه همواره در حاكميت اين كشور وجود داشته كشوري است كه مي‌تواند در مسير ايجاد ثبات، امنيت و كمك به همگرايي بيشتر در منطقه، گام بردارد. با توجه به همين مشخصات است كه اين كشور به عنوان يكي از شركاي ايران در حوزه خليج فارس مطرح بوده است. سخنگوي وزارت امور خارجه در ادامه با اشاره به اينكه يكي از اهداف اين رايزني‌ها مي‌تواند كمك به همگرايي بيشتر ميان كشورهاي منطقه باشد، خاطرنشان كرد: جمهوري اسلامي ايران همواره تلاش كرده كه روابط بين كشورهاي منطقه از وضعيت مطلوب‌تري برخوردار باشد. در شرايط كنوني هرگونه دوري و كينه‌ورزي ميان كشورهاي منطقه مي‌تواند مجموعه منطقه را با شرايط وخيمي روبه‌رو كند.
از تحول مثبت در رابطه با عربستان استقبال مي‌كنيم
وي در پاسخ به سوال «اعتماد» در مورد نقشي كه عمان مي‌تواند در ميانجي‌گري ميان ايران و عربستان ايفا كند، گفت: ما درباره رابطه با عربستان بارها تكرار كرده‌ايم كه هرگز علاقه‌مند به ايجاد تنش يا تشديد تنش در منطقه نبوده‌ايم و از هرگونه اقدام مثبتي كه بتواند روابط ايران و ساير كشورهاي منطقه را با تحولي روبه‌رو كند، استقبال كرده‌ايم اما متاسفانه دولت عربستان با بدفهمي، كج‌فهمي و ندانستن‌هاي خود تاكنون نتوانسته به يك تصميم واقع‌بينانه و خردمندانه در مورد رابطه خود با همسايگان برسد. ما به هر نداي دوستانه پاسخي دوستانه خواهيم داد و تاريخ منطقه گوياي اين سياست اصولي ايران است.
عمان جانشيني براي همه كشورهاي منطقه نيست
سخنگوي وزارت امور خارجه در پاسخ به سوالي درباره تاثير روابط دوجانبه ايران با برخي اعضاي شوراي همكاري خليج‌فارس مانند عمان بر تنش‌زدايي از رابطه تهران با ساير اعضاي اين شورا گفت: مسقط با درايتي كه در اين سال‌ها در حوزه سياست خارجي داشته توانسته رابطه متوازني با ايران داشته باشد و ما فكر مي‌كنيم كه در مواقع حساس مي‌توانيم رايزني‌هاي لازم را با كشور عمان در مورد مسائل منطقه داشته باشيم. البته كه عمان، جانشيني براي همه كشورهاي منطقه نيست و ما هم در رابطه دوجانبه با اين كشور به دنبال بهبود رابطه همه‌جانبه با خود اين كشور هستيم. با اين وجود رابطه دوجانبه با هركدام از اين كشورها مي‌تواند در ايجاد و شكل‌گيري آن همگرايي منطقه‌اي كه به آن اشاره كردم، موثر باشد.
بخش عمده‌اي از اموال ايران در عمان بازگردانده شد
بهرام قاسمي در پاسخ به سوال ديگر «اعتماد» در مورد وضعيت بازپرداخت اموال ايران در عمان گفت: به دليل مشكلاتي كه در دوره تحريم‌ها و پيش از حصول توافق هسته‌اي وجود داشت بخشي از پول ايران در عمان جمع شده بود كه رقم آن هم چندان بالا نبود. پس از حصول توافق هسته‌اي و با حل‌وفصل مشكلاتي كه ايران در حوزه نقل و انتقال‌هاي مالي داشت در سطح كارشناسي اختلاف‌هايي ميان ايران و عمان براي بازپرداخت پول وجود داشت اما با رايزني‌ها و تماس‌هاي متعددي كه ميان مقام‌هاي بانك مركزي ايران و همتاهاي آنها در مسقط صورت گرفت اكنون ساز و كار اين پرداخت‌ها مشخص شده و اين بازپرداخت‌ها طبق همان توافق در حال انجام گرفتن است.
ديپلماسي منطقه‌اي ايران روي دور تند خواهد بود
رييس مركز ديپلماسي عمومي وزارت امور خارجه درپاسخ به سوال «اعتماد» در مورد اهميت نخستين سفر وزير امور خارجه ايران به دوحه پس از بروز تنش ميان قطر و برخي كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس گفت: دولت دوازدهم بهبود رابطه با همسايگان را در اولويت قرار داده است و با توجه به اتفاق‌هاي اخير كه در منطقه رخ داده يا درحال وقوع است ضرورت همنشيني و رايزني ميان ايران و كشورهاي همسايه بسيار زياد است. ما در هفته‌هاي آتي با بسياري از همسايگان در سطوح مختلف رايزني‌هاي جدي خواهيم داشت. در مورد سفر به دوحه نيز، پس از بحراني كه در رابطه ميان قطر و برخي كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس رخ داد، اين نخستين‌بار است كه وزير امور خارجه ايران به اين كشور سفر مي‌كند. روابط دوجانبه و پرونده‌هاي منطقه‌اي مانند سوريه و همچنين تنش در رابطه ميان قطر و برخي كشورهاي منطقه مي‌تواند از سوژه‌هاي رايزني‌هاي وزير امور خارجه ايران در دوحه باشد.
صلح منطقه‌اي؛ هدف رايزني‌هاي ظريف
سخنگوي وزارت امور خارجه در ادامه گفت‌وگو با «اعتماد» با اشاره به اينكه پيام ايران و سفرهاي مقام‌هاي ايران به منطقه و تمامي همسايگان، پيام صلح و دوستي است، گفت: اين سفر‌ها هرگز عليه هيچ كشوري نخواهد بود بلكه تلاشي است در جهت تحكيم ارتباطات و مراودات ميان تمامي كشورهاي منطقه. ما براي همه مردم منطقه صلح و آرامش و دوستي در چارچوب احترام متقابل و عدم مداخله در امور داخلي يكديگر را خواهان هستيم. اين مسائل تنها گزينه تضمين‌كننده حفظ تماميت ارضي و حاكميت ملي كشورهاي منطقه خواهد بود.
نخستين سفر به سرزمين محصور
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان براساس برنامه‌ريزي‌هاي انجام گرفته تا عصر روز دوشنبه در مسقط، پايتخت عمان به رايزني‌هاي سياسي خود پايان خواهد داد و پس از عصر امروز به وقت محلي، مسقط را به مقصد دوحه ترك مي‌كند. اين نخستين سفر وزير امور خارجه ايران به قطر پس از بحران ديپلماتيكي است كه ميان اين كشور و سه عضو شوراي همكاري خليج فارس در ژوئن 2017 رخ داد. عربستان سعودي، امارات متحده عربي و بحرين از گعده كشورهاي شوراي همكاري به اضافه مصر از جمع كشورهاي اسلامي اقدام به قطع رابطه با قطر كرده و سفراي خود از دوحه را فراخواندند. درحال حاضر نيز با وجود گذشت چهارماه از اين بحران، هنوز قطر تحت تحريم‌هاي شديد تجاري، اقتصادي، سياسي و ممنوعيت ورود و خروج شهروندانش به اين كشورها است. محمدجواد ظريف در حالي راهي دوحه شده است كه عربستان سعودي رابطه دوحه با تهران را يكي از عوامل اصلي حصر سياسي و اقتصادي قطر در چندماه گذشته دانسته و خواهان پايان يافتن آن است. اين در حالي است كه حاكمان قطر به هرگونه دخالت عامل سوم در روابط دوجانبه خود با كشورها نه گفته‌اند و البته تاكيد داشته‌اند كه در ميان كشورهاي حصركننده قطر، امارات متحده عربي بيشترين رابطه تجاري با ايران را دارد لذا درخواست قطع اين رابطه از دوحه نمي‌تواند منطقي باشد. جمهوري اسلامي ايران همواره در 4 ماه گذشته تاكيد داشته كه خواهان بهبود رابطه ميان كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس است و بحران در اين رابطه را به نفع هيچ كدام از اعضاي منطقه ندانسته است. پس از آغاز بحران در قطر، اين كشور براي مبارزه با حصري كه عربستان بر آن تحميل كرد به سمت ايران متمايل شد تا با استفاده از مسير ايران بتواند كالاهايي كه مقصد آنها تركيه بود را وارد كند. در چهارماه گذشته تركيه و ايران به دو منبع اصلي تامين‌كننده مواد اوليه مورد نياز دوحه تبديل شدند. بسياري از تحليلگران مسائل منطقه تاكيد دارند كه بايكوت منطقه‌اي قطر به نزديكي بيش از پيش دوحه و تهران منتهي شده است و اين نكته‌اي است كه وزير امور خارجه اين كشور نيز چند روز پيش در جريان ديدار از پاريس و رايزني با مقام‌هاي فرانسوي به آن اشاره كرده بود. شيخ محمد بن عبدالرحمان در اين اظهارات خود تاكيد كرده بود كه قطر و ايران همچنان اختلاف‌هاي سياسي با هم دارند كه يكي از مهم‌ترين آنها پرونده سوريه است.