صاحب ذوق گوشه‌نشين
جواد طوسي
روز جمعه سالگرد تولد يكي از شاخص‌ترين آهنگسازان فيلم سينماي ايران بود. زنده‌ياد مرتضي حنانه به انضباط هنري و گزيده‌كاري اشتهار داشت. او با ساخت موسيقي متن فيلم‌هاي «عروس دجله» (نصرت‌الله محتشم/ 1333)، «بهلول» (صادق بهرامي/ 1336)، «ساحل انتظار» و «لذت گناه» (سيامك ياسمي/ 1342 و 1343) و «عروس دريا» (آرمان/ 1344)، اولين و قديمي‌ترين آهنگساز جدي و صاحب سبك سينماي ما به شمار مي‌آيد. مرتضي حنانه به لحاظ دانش آكادميك و ديدگاه‌هاي نخبه‌گرايانه‌اش، موافقين و مخالفين سفت و سخت داشت. با شكل‌گيري و دوام «موج نو» در سينماي ايران در اواخر دهه 40 و نيمه اول دهه 50، مقوله موسيقي فيلم جدي گرفته شد.
قبل‌تر به دليل كيفيت نازل اغلب فيلم‌هاي عامه‌پسند دهه 30 و نيمه اول دهه 40، به جاي موسيقي اورژينال از موسيقي انتخابي استفاده مي‌شد كه مرحوم «روبيك منصوري» كاركشته‌ترين فرد در اين زمينه بود. به همين خاطر، در اين گونه فيلم‌ها با ملغمه‌اي از موسيقي‌هاي كلاسيك غربي، قطعات معروفي از امين‌الله حسين و اميرف و آهنگسازان يوناني همچون تئودوراكيس و حاجي‌داكيس سروكار داشتيم. به‌ويژه در نيمه دوم دهه 40 به دفعات از موسيقي متن فيلم «Z» كوستا گاوراس كه سازنده‌اش تئودوراكيس بود در فيلم‌هاي تجاري ايراني استفاده
مي‌شد.
در دوران موج‌نو با حضور آهنگسازاني چون هرمز فرهت، اسفنديار منفردزاده، شيدا قرچه‌داغي، مجتبي ميرزاده، لوريس چكناواريان و واروژان، موسيقي فيلم يكي از محبوب‌ترين شاخه‌هاي سينمايي شد.
به جرات مي‌توان گفت موسيقي متن فيلم «قيصر» ساخته اسفنديار منفردزاده، در اين جهت‌دهي و ترغيب تماشاگر دورانش نقش موثري داشت و او در ادامه فعاليتش همين حس و حال ملوديك را با فيلم‌هاي «رضاموتوري»، «داش‌آكل»، «طوقي»، «خاك»، «گوزن‌ها»، «خداحافظ رفيق»، «تنگنا»، «تپلي»، «خواستگار»، «طوطي»
و... حفظ كرد.
اما مرتضي حنانه جنس ديگري از موسيقي متن را در فيلم‌هاي «فرار از تله» جلال مقدم، «پل» خسرو پرويزي، «سه قاپ» زكريا هاشمي، «قلندر» علي حاتمي و «كاكو» شاپور قريب عرضه كرد و مخالفت خود را با سبك و شيوه آهنگسازي منفردزاده به طور علني نشان مي‌داد. اين موضع‌گيري در دوره‌اي كه او براي موسيقي فيلم «فرار از تله» جايزه سپاس را گرفت، تند و تيزتر شد. از حق نگذريم، موسيقي اين فيلم بهترين كار مرتضي حنانه و يكي از شنيدني‌ترين و خوش‌ساخت‌ترين آثار موسيقايي سينماي ايران به شمار مي‌آيد كه به شكلي ماهرانه براي اركستر نوشته شده است.
تركيب سازها و اوج و فرود موسيقي در قسمت‌هاي مختلف و نوع استفاده از سازهاي كوبه‌اي، همخواني كامل با فيلم و رخدادهاي جاري در آن دارد. ولي به زعم نگارنده حنانه برخوردي افراطي نسبت به منفردزاده داشت و محبوبيتش را برنمي‌تابيد و گاه به شكل بي‌رحمانه انگ تقليد و كپي‌كاري به او مي‌زد و اين اختلاف سليقه را به نوعي لجاجت و حسادت مبدل كرد.
مرتضي حنانه در سينماي بعد از انقلاب حضور چشمگيري نداشت و براي چند فيلم معمولي و تجاري موسيقي متن ساخت. تنها نقطه درخشان و ماندگار او در اين دوران، موسيقي متن مجموعه تلويزيوني «هزاردستان» علي حاتمي بود كه نشان از توانايي‌هاي آشكار و نهانش داشت. از او قطعات ديگري براي اركستر كه اغلب‌شان ريشه در موسيقي فولكلوريك ما دارند به جا مانده كه در نوع خود بسيار شنيدني و پراحساسند. مجموعا مرتضي حنانه كمتر از ظرفيت‌ها و قابليت‌هايش، خود را در عرصه موسيقي نشان داد. يادش زنده
و گرامي باد...