وزير خارجه آلمان به نمايندگي از تروييكاي اروپايي به تهران مي‌آيد
ماموريت برجامي در دقيقه 90
سارا معصومي
هايكو ماس، وزير خارجه آلمان تور منطقه‌اي به غرب آسيا را از روز گذشته آغاز كرد. در غالب تيترهاي مربوط به سفر وي در رسانه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي، اصلي‌ترين هدف رايزني‌هاي وزير خارجه آلمان كاستن از تنش در منطقه خليج فارس و همچنين كمك به حفظ توافق هسته‌اي با ايران در سايه فرجه زماني 60 روزه تهران عنوان شده است. اردن، امارات متحده عربي و ايران مقصدهاي تعيين و اعلام شده از سوي برلين در اين تور منطقه‌اي بودند اما بغداد نيز به سنت اين سالهاي مقام‌هاي اروپايي، آن ميزباني بود كه نامش تا لحظه حضور وزير خارجه آلمان در بغداد علني نشد. در حالي كه گفته مي‌شود ايران اصلي‌ترين سوژه رايزني‌هاي هايكو ماس در منطقه است در تهران نگاه‌ها به سفر وي اندكي با تفسيرها در ساير كشورهايي كه ميزبان ماس هستند، متفاوت است. تهران 32 روز پيش ساعت شني كاستن از سطح تعهدات برجامي با استفاده از مكانيزم‌ها و حقوق تعيين شده در متن برجام را به كار انداخت و ماس در حالي به تهران مي‌آيد كه كمتر از 30 روز ديگر تا گام بعدي ايران فاصله است. تهران مي‌گويد براي حفظ توازن اقدام به كاستن از سطح تعهدات برجامي كرده تا شايد اروپايي‌ها به انضمام روسيه و چين تعهدهاي به فراموشي سپرده شده را به ياد آوردند. شواهد امر حاكي از آن است كه تروييكاي اروپايي در 30 روز گذشته دست به اقدام خاصي نزده‌اند و صرفا با رد اقدام ايران در كاستن از سطح تعهدات برجامي، وعده‌هاي پيشين براي اجرايي شدن هر چه سريع‌تر ساز و كار مالي ويژه موسوم به اينستكس را تكرار كرده‌اند. در چنين شرايطي به گواه كارشناسان سفر هايكو ماس هر چند دير اما مي‌تواند نشان‌دهنده اراده سياسي تروييكاي اروپايي (فرانسه، آلمان و بريتانيا) براي حفظ برجام و برداشتن گام‌هايي اجرايي باشد. در تهران سفر هايكو ماس با واكنش چنداني روبه رو نشد و شايد بتوان گفت كه اعلام اين سفر نه در فضاي رسانه‌اي و نه در فضاي تحليلي با استقبال آنچناني مواجه نشد. ايران مي‌گويد اروپايي‌ها بايد سريعا شعارهاي سياسي را به اقدام‌هاي اقتصادي تبديل كنند و با توجه به فرصت يك سالهاي كه تهران به 1+4 (روسيه و چين به اضافه تروييكاي اروپايي) داده است ديگر رفت و آمدهاي صرفا سياسي و نمادين به چشم ايراني نمي‌آيد كه هر روز با تحريم جديدي از سوي امريكا روبه‌رو مي‌شود. هايكو ماس در حالي به تهران مي‌آيد كه هم شريك اروپايي آلمان در برجام يعني فرانسه و هم شريك سابق برلين در برجام يعني واشنگتن با اقدام‌هاي 48 ساعت اخير خود اين سفر را تحت‌الشعاع قرار دادند. در حالي كه تهران هر گونه مذاكره مجدد با امريكا بر سر برجام را رد مي‌كند، امانول ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه در ديدار با همتاي امريكايي خود از ايده ترامپ مبني بر مذاكره مجدد با تهران استقبال كرد. اقدامي كه با واكنش تند و سريع تهران روبه رو شد. همزمان وزارت خزانه‌داري امريكا هم بخش‌هاي جديدي از صادرات پتروشيمي ايران را به بهانه همكاري با سپاه پاسداران انقلاب اسلامي هدف تحريم جديد قرار داد. در داخل ايران بدبيني به اراده سياسي اروپا و همچنين عدم اعتماد به توانايي كشورهاي اروپايي در برخورد با تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا، اعتبار چنداني براي اروپا باقي نگذاشته است. تعلل اروپا در به راه‌اندازي مكانيسم مالي كه بتواند تجارت ايمن با ايران را طبق تعهد داده شده در برجام، تضمين كند نه تنها وزارت خارجه بلكه افكار عمومي را هم دلسرد كرده است. شايد بهترين نمونه براي نگاه منفي ايران به اروپا در سفري باشد كه محمدجواد ظريف به روسيه همزمان با اعلام كاسته شدن از سطح تعهدات برجامي داشت. هر چند كه اين سفر از پيش تعيين شده بود اما همزماني آن با نخستين گام متقابل ايران در برجام پيام واضحي به اروپايي‌ها داشت به خصوص كه مقام‌هاي روس چه در آن سفر و چه پس از آن تاكنون دائما با تهران در بيان ناتواني‌هاي اروپا در اجراي به تعهدات برجامي همصدا شده‌اند. هر چند حسن روحاني نامه‌اي واحد را خطاب به سران 1+4 براي اعلام كاستن ايران از سطح تعهدات برجامي در چند مرحله نوشت اما محمدجواد ظريف و ديگر مقام‌هاي ايراني بارها در يك ماه اخير تاكيد كرده‌اند حساب چين و روسيه از كشورهاي اروپايي جدا است. هرچند تهران بازه زماني 60 روزه‌اي را براي ورود به گام دوم كاستن از سطح تعهدات برجامي تعيين كرده تا پنجره‌اي براي ديپلماسي باشد اما رفتارهاي تهران نشان مي‌دهد كه تجربه ناكامي اروپايي‌ها در وفاي به عهد كه در سالهاي 2003 تا 2005 رخ داد دوباره در ذهن ايراني‌ها زنده شده است. در آن بازه زماني تهران و تروييكاي اروپايي به توافقي بر سر فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران دست پيدا كردند و تهران درست مانند تجربه برجام، گام‌هايي را كه برعهده آن گذاشته شده بود برداشت اما اروپا تحت فشار امريكا از توافق كنار كشيد. 14 سال پس از خلف وعده اروپايي‌ها كه هم در نبود اراده سياسي و هم در ناتواني اقتصادي آنها ريشه داشت، تاريخ تكرار مي‌شود. اروپايي‌ها هر چند تظاهر به استقلال سياسي و اقتصادي از امريكا مي‌كنند اما آنچه در يك سال گذشته با كناره‌گيري امريكا از توافق و بازگشت تحريم‌هاي يك‌جانبه اين كشور در پرونده برجام رخ داد، نشان مي‌دهد كه در همچنان در اروپا بر همان پاشنه ضعف و وابستگي به واشنگتن مي‌چرخد. اروپايي‌ها همزمان با حضور دونالد ترامپ در كاخ سفيد تلاش كردند با طرح مسائلي مانند انتقاد از فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي ايران با امريكا همراه شوند و برخي از آنها از جمله امانوئل ماكرون حتي پا را از اين مسائل هم فراتر نهاده و از مذاكرات تكميلي برجامي با ايران دفاع كردند. محمدجواد ظريف در همان بازه زماني نسبت به اين اقدام اروپا و تلاش براي راضي نگاه داشتن ترامپ به هزينه پشت پا زدن به تعهدات برجامي هشدار داد و در نهايت هم پيش‌بيني‌هاي دستگاه ديپلماسي ايران با كناره‌گيري امريكا از توافق در 18 ماه مه سال 2018 درست از كار درآمد. تجربه ماراتن ناموفق اروپايي‌ها در نگاه داشتن دونالد ترامپ در برجام و همچنين خروج امريكا از مجموعه‌اي از توافق‌هاي فراآتلانتيكي ميان واشنگتن و بروكسل به تهران نشان داد كه اروپايي‌ها نه تنها به هژموني اقتصادي امريكا (دلار) وابسته هستند بلكه از منظر سياسي نيز حناي آنها پيش كليددار كاخ سفيد رنگي ندارد. با اين اوصاف اروپا در چشم ايران نه مي‌تواند ترمزي براي اقدام‌هاي يك جانبه امريكا باشد و نه از قابليت ميانجي يا واسطه‌گري ميان تهران و واشنگتن برخوردار است. اين مساله نه فقط در سطح حاكميتي و دولتي در ايران بلكه در ميان افكار عمومي هم به خوبي جريان پيدا كرده به گونه‌اي كه اين روزها در فضاهاي رسانه‌اي، مجازي و حتي كوچه و خيابان‌هاي شهرهاي مختلف ايران آنچه بيشتر مورد توجه قرار دارد سفر آبه شينزو، نخست وزير ژاپن به تهران با پيام كاهش تنش ميان تهران و واشنگتن است نه سفر هايكو ماس كه اتفاقا پيش از سفر هيات ژاپني هم صورت مي‌گيرد. يكي از اصلي‌ترين سوژه‌هاي مورد بحث ميان هيات ايراني و آلماني در تهران چند و چون ساز و كار موسوم به اينستكس است. تهران يك سال براي راه‌اندازي و اجرايي شدن اين ساز و كار صبر كرد اما اروپايي‌ها همچنان با بهانه كردن پيچيدگي‌هاي اين ساز و كار مي‌گويند تا چند هفته ديگر نخستين تراكنش مالي در آن انجام مي‌شود. تهران مي‌گويد اگر اينستكس فقط به اسم براي تسهيل روابط باشد كافي نخواهد بود و همزمان اگر پولي به عنوان سرمايه اوليه در اين ساز و كار مالي گذاشته نشود، اجرايي شدن آن بي‌معنا است. تهران دو شرط براي بازگشت از اقدام‌هايي كه در 18 ارديبهشت به نشانه اعتراض به تعلل‌هاي 1+4 انجام داد، تعيين كرده است: تضمين فروش نفت ايران (با وجود سياست امريكا براي به صفر رساندن فروش نفت ايران) و طبيعي شدن مراوده‌هاي مالي و بانكي ايران كه يكي از اصلي‌ترين وعده‌هاي طرف مقابل در برجام بوده است. توصيف ايران از اينستكس در حال حاضر اين است: «خودرويي كه بنزين براي حركت ندارد.» بايد ديد آيا سفر هايكو ماس به تهران مي‌تواند اين خودرو را به حركت درآورد يا آنكه وزير خارجه آلمان مانند يك سال گذشته صرفا به تبليغ اين خودرو به ظاهر كاربردي بسنده مي‌كند؟ برخي از منابع آلماني پيش بيني كرده‌اند كه هايكو ماس در ديدار با مقام‌هاي ايراني از آنها مي‌خواهد كه كانالي براي گفت‌وگو ميان تهران و واشنگتن باز كنند چرا كه به اعتقاد برلين وجود چنين كانالي براي پرهيز از وقوع تنش نظامي ميان ايران و امريكا واجب است. تهران تاكنون بارها تاكيد كرده به دنبال جنگ نيست هرچند اگر جنگي رخ بدهد با تمام قوا از خود دفاع مي‌كند و همزمان تا زماني كه امريكا به برجام به عنوان توافقي چندجانبه بازنگردد از مذاكره مستقيم خبري نخواهد بود. همزمان گفته مي‌شود كه وزير خارجه آلمان در رايزني‌ها در تهران از آمادگي عملي برلين براي سرمايه‌گذاري بيشتر براي نجات برجام خبر خواهد داد.
ماموريت برجامي و غيربرجامي آقاي وزير
آلماني‌ها سفر ماس به ديگر كشورهاي منطقه را هم به تهران و تحولات برجامي و غيربرجامي (تنش ميان ايران و امريكا) اين كشور مربوط مي‌دانند. ماس هم در عراق هم در امارات و هم در اردن از تهران سخن گفته و خواهد گفت. بر همين اساس وزارت خارجه اين كشور همزمان با سفر ماس به تهران بيانيه‌اي را به نقل از وي در تبيين اين سفر منتشر كرد. بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس از اين بيانيه، وزير خارجه آلمان گفت: «تحولات اخير ما را به عنوان همسايگان اروپايي بر آن داشت تا به منظور تنش‌زدايي و جبران خسارات به صورت مسالمت‌آميز اقدام كنيم. ما نمي‌توانيم فقط پيشنهاد مذاكره بدهيم بلكه بايد آن را پيگيري كنيم به‌خصوص در مواردي كه تضادها اجتناب‌ناپذير هستند و بحران‌هاي درازمدت شدت گرفته‌اند. در اين صورت اين خطر وجود دارد كه اشتباه محاسبات، سوءتفاهم و فتنه‌انگيزي در يكي از مناطقي كه بسيار متشنج است، پيامدهاي غيرقابل پيش‌بيني داشته باشد كه اين موضوع به وضوح مشهود است. اينكه عدم قطعيت درباره آينده برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) منطقه را متشنج كرده است، موضوع كوچكي نيست. ما اروپايي‌ها بر اين باوريم كه ضروري است تمامي تلاش‌ها را به كار گرفت تا توافق هسته‌اي وين با ايران اجرا شود. تداوم و اجراي كامل اين توافق از جانب ايران، عامل كليدي براي ثبات و امنيت در منطقه محسوب مي‌شود. در عراق طي چند سال اخير بيش از چهار ميليون پناهجو به وطن خود بازگشته‌اند. اين كشور به منظور پيشرفتش به رابطه خود با همه همسايگان خود متكي است. طرفي كه براي ثبات در منطقه تلاش مي‌كند، در صورت تنشي بزرگ در منطقه خليج (فارس) در معرض خطر قرار دارد و از اين رو، براي بغداد اتخاذ موضعي متعادل ضروري است. در اردن و امارات متحده عربي، بحران‌ها در سوريه و يمن در مركز تمركز هستند. ما تلاش‌هاي‌مان كه مورد حمايت سازمان ملل متحد در راستاي حل سياسي بحران است را كم نخواهيم كرد.»
تهران؛ محور رايزني‌هاي ماس در عراق
عراق دومين و البته تنها مقصد اعلام نشده هايكو ماس در تور منطقه‌اي به غرب آسيا بود. ماس كه در فاصله چندماه دوباره به عراق سفر كرده بود در بغداد با برهم صالح، رييس‌جمهور عراق ديدار كرد. سفر هايكو ماس به بغداد در حالي با دستوركار ايران صورت گرفت كه بغداد و تهران در يك سال اخير بر حجم روابط سياسي گسترده موجود افزوده‌اند و محمدجواد ظريف نيز كمتر از دو هفته پيش براي دومين بار در سه ماه گذشته سفري رسمي و دوجانبه به عراق داشت. بغداد به دليل ميزباني از نيروهاي امريكايي از يك سو و روابط گسترده اقتصادي و عميق سياسي با تهران بيش از ساير كشورهاي همسايه ايران نگران تشديد سطح تنش ميان تهران و واشنگتن است. عراقي‌ها در چند هفته اخير با اعلام نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در ليست گروه‌هاي تروريستي خارجي در امريكا و به تبع آن قرار گرفتن نام نيروهاي فرماندهي غربي آسيا (سنتكام) در ليست گروه‌هاي تروريستي خارجي ايران تلاش گسترده‌اي را براي كنترل سطح تنش ميان اين دو كشور به كار گرفته‌اند. برخي از منابع عراقي از پيام رساني مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا به تهران با واسطه‌گري عراق خبر داده‌اند. پيامي كه گفته مي‌شود حاوي تاكيد امريكايي‌ها بر عدم تمايل به جنگ با ايران بوده است. هر چند كه بعدها مقام‌هاي امريكايي و ايراني هرگونه پيام‌رساني به يكديگر را تكذيب كردند اما به نظر مي‌رسد كه عراقي‌ها فهم خود از نيت واشنگتن براي عدم درگيري نظامي با تهران را به ايراني‌ها منتقل كرده باشند.
بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس، دفتر برهم صالح، رييس‌جمهور عراق با انتشار بيانيه‌اي اعلام كرد كه صالح در ديدار ماس تاكيد كرده كه موضع عراق در قبال بحران‌هاي منطقه «ثابت» است. خبرگزاري واع عراق به نقل از اين بيانيه اعلام كرد «برهم صالح رييس‌جمهور عراق امروز در كاخ السلام (صلح) ميزبان هايكو ماس، وزير خارجه آلمان و هيات همراه بود و در اين ديدار بر «تقويت روابط دو كشور، سرمايه‌گذاري روي فرصت‌هاي موجود جهت تحقق منافع مشترك به‌خصوص در دو حوزه اقتصادي و صنعتي» تاكيد شد.
در مقابل ماس نيز با يادآوري تعهد كشورش به «حمايت از عراق در همه حوزه‌ها» بر توسعه مناسبات دو كشور تاكيد و از «نقش محوري عراق در تقويت پايه‌هاي صلح، امنيت و ثبات منطقه، تمجيد كرد».
هايكو ماس كه از اردن راهي عراق شده بود امروز (يكشنبه) در امارات با مقام‌هاي اين كشور ديدار مي‌كند. گفته مي‌شود كه يمن و لزوم پايان يافتن جنگ در اين كشور اصلي‌ترين سوژه رايزني‌هاي وزير خارجه آلمان در سومين مقصد تور منطقه‌اي‌اش باشد. آلمان در زمزه كشورهايي بود كه سال گذشته ميلادي به شكل موقت فروش سلاح به كشورهايي كه در جنگ يمن حضور دارند از جمله عربستان سعودي و امارات را ممنوع كرد. تحريم تسليحاتي كه در نهايت با فشارها و رايزني‌هاي بريتانيا و فرانسه لغو شد.
سفر به تهران با بسته تضميني
دويچه وله به نقل از يكي از مقام‌هاي وزارت خارجه آلمان نوشت: هايكو ماس سفر خود به تهران و سوژه‌هاي مورد بحث به خصوص درباره برجام را با شركاي برجامي برلين در اروپا يعني پاريس و لندن هماهنگ كرده است. هايكو ماس همچنين خبر سفر خود به تهران را به مايك پمپئو، همتاي امريكايي هم داده بود. پمپئو هفته گذشته در جريان تور اروپايي كه داشت در برلين با همتاي آلماني خود و همچنين آنگلا مركل، صدراعظم آلمان ديدار كرده بود. ايران يكي از اصلي‌ترين محورهاي رايزني پمپئو در برلين بود. همچنين دويچه‌وله سفر يك مقام ارشد وزارت خارجه آلمان به تهران را كه دو هفته پيش صورت گرفت و در جريان آن سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه نسبت به پايان صبوري ايران هشدار داد به تلاشي براي بسترسازي سفر ماس به تهران تعبير كرد. به گزارش اين رسانه آلماني، سفر ماس به تهران نخستين سفر وزير خارجه آلمان به ايران در دو سال و نيم گذشته خواهد بود.