با ابتكار دولت عراق، مقام‌هاي ايران، عربستان، مصر، امارات، فرانسه و تعدادي از بازيگران ديگر منطقه گردهم آمدند
پايان باز كنفرانس منطقه‌اي بغداد
محمدحسين لطف‌الهي
بغداد در تلاش براي تبديل شدن به يك ميانجي منطقه‌اي و در شرايطي كه خاورميانه روزهاي پرتنشي را سپري مي‌كند، ميزبان نشستي بود كه ايران و عربستان سعودي از جمله حاضران آن بودند و تعدادي ديگر از كشورهاي تاثيرگذار منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي در آن مشاركت داشتند. از جمهوري اسلامي ايران، حسين اميرعبداللهيان وزير جديد امور خارجه در اين نشست منطقه‌اي به ميزباني بغداد شركت داشت. عراق روز شنبه ميزبان يك كنفرانس منطقه‌اي با هدف «كاهش تنش‌ها در خاورميانه» و تاكيد بر نقش جديد اين كشور عربي به عنوان ميانجي بود. از مدت‌ها پيش از برگزاري اين كنفرانس منطقه‌اي، اغلب تحليلگران از اين ابتكار بغداد به عنوان تلاشي براي ترميم روابط تهران و رياض نام مي‌بردند كه هر دو آنها تصميم گرفته بودند در سطح وزير امور خارجه در اين نشست حاضر شوند. حسين اميرعبداللهيان روز شنبه و پيش از عزيمت به بغداد در اين باره گفته بود: «ما از هرگونه ابتكار عمل منطقه‌اي مقامات جمهوري عراق كه با مشاركت اهل منطقه باشد، استقبال مي‌كنيم.» او همچنين تاكيد داشت كه لازم بود از سوريه نيز به عنوان همسايه مهم عراق در اين اجلاس دعوت به عمل مي‌آمد. احسان الشمري، تحليلگر سياسي عراقي و رييس يك انديشكده در بغداد معتقد است اين نشست را مي‌توان نشان‌دهنده بازگشت عراق به عنوان بازيگر محوري در منطقه توصيف كرد. او در اين خصوص به الجزيره مي‌گويد: «نشستن طرف‌هايي كه با يكديگر در رقابت هستند دور يك ميز، گامي اساسي در اين راستا به حساب مي‌آيد.» همچنين چندي پيش يك منبع عراقي به وب‌سايت امواج مديا گفته بود كه هدف از برگزاري كنفرانس بغداد «كاهش تنش‌ها در منطقه و ترويج صلح» است.
بغداد پيش از اين در سال 2021 ميلادي ميزبان چند نشست محرمانه ميان مقام‌هاي مياني ايران و عربستان سعودي بود كه در آن نشست‌ها درخصوص مسائل متعددي نظير جنگ يمن گفت‌وگو مي‌شد و از اين گفت‌وگوها چنين برمي‌آمد كه دو كشور پس از دوره چندساله تنش در پي يافتن راهي براي ازسرگيري روابط در سطوح بالاتر و كاستن از سطح تنش‌ها هستند. به گزارش الجزيره انگليسي، حتي گمانه‌زني‌هايي نيز پيرامون بازگشايي احتمالي سفارت عربستان سعودي در تهران وجود داشت كه البته هنوز هيچ نشانه‌اي از آن در عمل مشاهده نشده است. عبدالفتاح السيسي رييس‌جمهور مصر، احمد ابوالغيط دبيركل اتحاديه عرب، ملك عبدالله دوم پادشاه اردن، نايف الحجرف دبيركل شوراي همكاري خليج‌فارس، مولود چاووش اوغلو وزير خارجه تركيه، خالد الصباح نخست‌وزير كويت و امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه از ديگر حاضران در اين نشست بودند. به گزارش رسانه‌هاي عراقي، همكاري فرانسوي‌ها با عراق براي برگزاري اين كنفرانس منطقه‌اي موجب شد تا برخي موارد مدنظر پاريس نيز نظير مشكلات لبنان، جنگ يمن و تنش آبي در بخش‌هايي از خاورميانه نيز مورد بحث و بررسي قرار گيرد.
شيخ تميم بن حمد آل ثاني، امير قطر نيز روز شنبه به بغداد رفت تا در كنفرانس منطقه‌اي به ميزباني دولت عراق حاضر باشد. اين اولين سفر رسمي امير قطر به عراق از زمان آغاز به كار او به حساب مي‌آمد. از سوي امارات هم محمد بن‌راشد آل‌مكتوم نخست‌وزير اين كشور و حاكم دوبي در حالي به عراق رفت كه ارشدترين مقام اماراتي محسوب مي‌شد كه از سال 1990 ميلادي به اين سو به اين كشور سفر كرده است.
ورود وزير خارجه ايران به عراق با پيامي براي امريكا
حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه ايران كه پيش از ظهر روز شنبه وارد فرودگاه بغداد شد، در اولين اقدام با حضور در محل شهادت سردار شهيد قاسم سليماني به مقام اين شهيد اداي احترام كرد. او در جمع خبرنگاران گفت: «مايلم تاكيد كنم حتما يكي از برنامه‌هاي اصلي ما در وزارت امور خارجه پيگيري جدي حقوقي و بين‌المللي طرف‌هايي است كه به نام دولت امريكا و كاخ سفيد آشكارا اقدام تروريستي عليه اين قهرمانان بزرگ مبارزه با تروريسم انجام دادند.» اميرعبداللهيان خطاب به امريكايي‌ها تاكيد كرد: «امريكا بايد پاسخگو باشد، حتي اگر دولت قبلي امريكا مرتكب چنين جنايتي شده دولت امريكا نمي‌تواند از اين اقدام تروريستي فرار كند و بايد پاسخگو باشد و بايد عاملان و آمران اين اقدام و حمله تروريستي به سزاي اعمال‌شان برسند و به عدالت سپرده شوند.»
ديدارهاي دوجانبه؛ پيش‌زمينه‌اي براي نشست اصلي
در اجلاس روز گذشته در عراق، ديدارهاي دوجانبه نقش تعيين‌كننده‌اي داشت و طي اين ديدارها صحبت‌هاي مهمي مطرح شد. در يكي از مهم‌ترين اين ديدارها، مكرون بر پايبندي پاريس به حمايت از عراق تاكيد كرد و گفت كه ديدارهاي متقابل ميان دو كشور با هدف تقويت روابط دوجانبه است. او افزود: «ما به حمايت از تلاش‌هاي عراق براي بازگشت آوارگان ادامه مي‌دهيم و از پيشرفت دولت عراق در برگزاري انتخابات زودهنگام استقبال مي‌كنيم. فرانسه براي حمايت از ثبات مناطق آزاد شده بودجه اختصاص داده است.» او افزود كه كنفرانس بغداد براي تحقق ثبات در منطقه مهم است. ضروري است كه در جريان كنفرانس بغداد همه دور يك ميز واحد جمع شوند.لازمه ثبات عراق، تحقق اصلاحاتي است كه خواست مردم اين كشور است. او از اصلاحات اقتصادي عراق و پيگيري آن توسط دولت عراق تقدير و از روند پيشرفت در اين مسير استقبال كرد. در حاشيه نشست، امير قطر و حاكم دوبي هم پس از چهار سال با يكديگر ديدار و گفت‌وگو كردند. اين اولين ديدار آنها پس از بحران در روابط قطر و امارات در سال 2017 بود و پس از اين ديدار محمد بن‌راشد آل‌مكتوم نوشت: «امير تميم دوست و برادرم است و با مردم قطر برادري داريم. سرنوشت كشورهاي خليج (فارس) يكي است. چنين بوده و خواهد بود.» ديدار و رايزني وزير خارجه ايران با رييس‌جمهور مصر و وزير خارجه تركيه نيز از حاشيه‌هاي مهم نشست بغداد بود.
وزير خارجه ايران در حاشيه نشست با «شيخ محمد بن راشد آل مكتوم» نخست‌وزير امارات و حاكم دوبي نيز ديدار كرد. نخست‌وزير امارات در اين باره در توييتر نوشت: «امروز در حاشيه نشست همكاري بغداد، با حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه جديد ايران ديدار كردم. براي وي در مسووليت جديدش در توسعه روابط مثبت با كشورهاي همجوار و تقويت روابط بر اساس حكمت و منافع ملت‌ها، آرزوي موفقيت مي‌كنم و درود هميشگي بر مردم ايران كه همسايه و دوست هستند.»
آغاز اجلاس؛ مخالفت عراق با تبديل شدن به ميدان نزاع
مصطفي الكاظمي، نخست‌وزير عراق در سخنراني آغاز اين اجلاس گفت كه عراق از كشورهاي حاضر در اين نشست استقبال مي‌كند و برگزاري چنين اجلاسي، بيانگر ديدگاه بغداد مبني بر لزوم برقراري بهترين روابط با جهان است. به گزارش خبرگزاري رسمي عراق، الكاظمي افزود: عراق امروز با مشكلات بسياري روبه‌روست، ولي «ما در برابر ملت متعهد شديم كه نقش رهبري عراق را باز پس بگيريم.» او ادامه داد: «عراق مخالف استفاده از خاك خود براي جنگ‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي است... نمي‌پذيريم كه عراق، نقطه‌اي براي تهديد عليه ساير طرف‌ها باشد.» نخست‌وزير عراق با اشاره به اينكه عراق در برابر داعش به پيروزي رسيد، گفت كه جامعه بين‌الملل در حمايت از سرمايه‌گذاري در اين كشور جدي است. پس از سخنان مصطفي الكاظمي در كنفرانس موسوم به «همكاري و مشاركت بغداد»، امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه سخنراني كرد. او كنفرانس بغداد را نشانه «مشاركت و صلح در منطقه» دانست و افزود: «بايد از منطقه در زمينه‌هاي مختلف حمايت كرد. فرانسه به حمايت از كشورهايي كه با تروريسم مي‌جنگند، متعهد است و از حاكميت اين كشورها حمايت مي‌كند.» بعد از مكرون نوبت به پادشاه اردن رسيد. عبدالله دوم گفت: «گرد آمدن ما در اين اجلاس بيانگر نقش محوري عراق است. عراق سال‌هاست كه با جديت تلاش مي‌كند تا كشوري مبتني بر قانون را نهادينه كند.» عبدالله دوم ادامه داد: «امنيت و ثبات عراق بخشي از امنيت و ثبات همه ماست و حمايت از عراق جزو اولويت‌هاست.» او اضافه كرد: «حتما درها بايد به روي تكامل اقتصادي گشوده شود.» در ادامه اجلاس بغداد، امير قطر گفت: برخي كانون‌هاي بحران‌زا در منطقه امنيت و صلح جهاني را تهديد مي‌كنند و دوحه بر وحدت ملي و تقويت نهادهاي حاكميتي عراق تاكيد دارد و اين مسائل را گام مهمي براي توسعه عراق مي‌داند. رييس‌جمهور مصر در سخنراني خود در اجلاس بغداد تاكيد كرد: قاهره هرگونه تجاوز به خاك عراق را نمي‌پذيرد. نخست‌وزير كويت نيز تاكيد كرد كه اگر عراق ثبات نداشته باشد، كشورهاي عربي نيز از ثبات بهره‌مند نخواهند شد. وزير خارجه تركيه نيز ضمن استقبال از روش برخورد دولت الكاظمي با معترضان عراقي از مطالبه جدي تركيه در راستاي «عدم حضور گروه پ.ك.ك در عراق» گفت و تاكيد كرد: «حضور پ.ك.ك در عراق را نخواهيم پذيرفت.»
از آمادگي رياض براي گفت‌وگو تا تاكيد تهران بر همكاري‌هاي منطقه‌اي
روز گذشته وزير امور خارجه سعودي در جريان سخنراني خود اظهار داشت: «اجلاس بغداد در زماني برگزار شده است كه منطقه ما نياز به هماهنگي دارد. ما از الكاظمي به خاطر دعوت عربستان سعودي براي مشاركت در اجلاس بغداد تشكر مي‌كنم.» فيصل بن فرحان ادامه داد: «عربستان سعودي به تلاش براي تقويت ثبات عراق همچنان ادامه مي‌دهد. ما بر حمايت خود از عراق در تمامي سطوح تاكيد مي‌كنيم. گذرگاه مرزي «عرر» يك مسير اقتصادي ميان عربستان سعودي و عراق خواهد بود.» بن فرحان اضافه كرد: «عربستان سعودي از دولت [عراق] به رياست الكاظمي در راستاي تضمين ثبات و شكوفايي اين كشور و همچنين تلاش‌هاي عراق در مبارزه با داعش و كنترل تسليحات غيرقانوني حمايت مي‌كند.» او همچنين اظهار داشت: «رياض از صلح و گفت‌وگو حمايت و بر حاكميت عراق تاكيد مي‌كند.» در اين نشست وزير خارجه ايران نيز به سخنراني پرداخت. حسين اميرعبداللهيان گفت: «امروز عراق به خاطر تلاش‌ها و ديدگاه‌هاي سازنده، نقش مهمي در منطقه ايفا مي‌كند. جمهوري اسلامي ايران از نخستين كشورهاي منطقه بود كه عراق جديد را به رسميت شناخت و با حمايت از روندهاي سياسي در اين كشور، تبادلات سياسي، اقتصادي و تجاري خود را با آن توسعه بخشيد.» او افزود: «در اينجا مايلم بر نقش و حمايت كشورهاي منطقه از ثبات و امنيت عراق تاكيد كرده و بر تحقق امنيت با مشاركت جميع همسايگان عراق از جمله كشور دوست و برادر جمهوري عربي سوريه ياد كنم و از اينكه جاي سوريه در ميان كشورهاي حامي عراق خالي است ابراز تاسف كنم.» اميرعبداللهيان همچنين تصريح كرد: «ايران همواره بر تحقق صلح از طريق گفت‌وگو و مذاكره درون منطقه‌اي تاكيد داشته و اميدوار است كشورهاي منطقه‌اي به اين باور مشترك دست يابند كه امنيت جز از طريق اعتماد متقابل كشورهاي منطقه به يكديگر، تكيه بر توانمندي‌هاي ملي، تقويت ارتباطات و حسن همجواري بين كشورهاي منطقه و عدم مداخله كشورهاي بيگانه محقق نخواهد شد. اين باور مشترك مي‌تواند زمينه‌ساز بسياري از همكاري‌هاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي در منطقه باشد و در سايه امنيت مشترك و پايدار و با بهره‌گيري از ثروت‌هاي خدادادي، زمينه‌هاي رشد و توسعه همه‌جانبه كشورهاي منطقه را تضمين كند.»
خروجي مبهم
جمهوري اسلامي ايران از ابتدا تاكيد داشت كه نشست بغداد را نشست حمايت از عراق مي‌داند و تلاش مي‌كرد سطح انتظارات از اين نشست را پايين بياورد. پس از پايان نشست مي‌توان چنين نوشت كه هرچند اميدواري‌هايي به برخي گشايش‌ها ميان ايران و عربستان در اين نشست وجود داشت اما در طول نشست نشانه‌اي مبني بر پيشرفتي در روابط رسمي تهران و رياض بروز و ظهور پيدا نكرد. همچنين اقدام وزير خارجه ايران در هنگامي كه روساي هيات‌ها براي ثبت عكس يادگاري گرد هم آمدند نيز جالب توجه بود و اميرعبداللهيان با ناديده گرفتن مكان تعيين شده براي رييس هر كدام از هيات‌ها، ترجيح داد هنگام ثبت عكس در كنار بن فرحان، همتاي سعودي خود نايستد. با اين حال، برگزاري نشستي براي كاهش تنش‌ها و كنار هم نشستن رقباي منطقه‌اي دور يك ميز براي گفت‌وگو را مي‌توان به خودي خود يك اتفاق مثبت دانست.
لازم به اشاره است كه فوادحسين روز شنبه در نشست خبري اعلام كرد گفت‌وگوهاي مستقيم ميان ايران و عربستان كه از ماه آوريل آغاز شده همچنان ادامه دارد و دو طرف براي دستيابي به «نتايج مثبت» اميدوارند.