تاثير تحريم روسيه بر اوراسيا
الهام حيدري
معاهده تشكيل اتحاديه اقتصادي اوراسيا در ۲۹ مه ۲۰۱۴ توسط بلاروس، قزاقستان و روسيه امضا شد و با عضويت كشورهاي ارمنستان و قرقيزستان در سال ۲۰۱۵، اين معاهده از يكم ژانويه ۲۰۱۵ وارد مرحله اجرايي شد. از تاريخ 25 فوريه 2022 و در پي شروع عمليات نظامي روسيه عليه اوكراين (24 فوريه 2022) اعمال تحريم‌هاي شديد اقتصادي عليه كشور روسيه آغاز شده است. بلافاصله پس از حركت تانك‌هاي مسكو به سمت اوكراين در ماه گذشته، غرب دسترسي مسكو به ذخاير خارجي خود را قطع كرد و استقراض توسط بانك مركزي اين كشور را ممنوع ساخت. محدوديت‌هاي فلج‌كننده‌اي را بر بخش‌هاي فناوري پيشرفته و دفاعي اعمال كرد و تعداد فزاينده‌اي از افراد نزديك به شخص پوتين رييس‌جمهوري روسيه و كرملين را در فهرست سياه قرار داد. همزمان با توقيف دارايي‌ها كه كماكان در جريان است، شركت‌هاي غربي با سرعت در حال خارج شدن از روسيه هستند. علاوه بر غرب ساير قدرت‌هاي اقتصادي آسيايي مانند كره‌جنوبي و ژاپن نيز تحريم‌ها عليه روسيه را به تصويب رسانده‌اند، حتي كشورهايي كه مي‌توانند تحت رهبري چين به روسيه وام بدهند ترس و ملاحظاتي در اين باره دارند و به صورت تلويحي اذعان دارند كه ممكن است از تحريم‌هاي غرب تبعيت كنند. در اين شرايط، در غرب فراخوان‌هايي مبني بر تحريم پيشگيرانه چهار عضو ديگر اتحاديه اقتصادي اوراسيا براي بستن هر روزنه‌اي به روي فعاليت‌هاي اقتصادي منطقه‌اي روسيه مطرح شده است. اتحاديه اوراسيا يك منطقه آزاد تجاري و اتحاديه گمركي متشكل از پنج كشور سابق شوروي است: روسيه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقيزستان. در اين اتحاديه روسيه نقش مسلطي دارد و ساير اعضا به نحوي به روسيه وابسته مي‌باشند. در اتحاديه‌هاي گمركي كالاها و نيروي كار مي‌توانند به طور نسبي بدون موانع و آزادانه جابه‌جا شوند. از اين نظر اتحاديه اوراسيا شبيه به بازار اتحاديه اروپا مي‌باشد اما در اتحاديه اقتصادي اوراسيا هنوز ميان اعضا برخي موانع گمركي وجود دارد. ميزان تجارت اتحاديه اوراسيا با كشورهاي جهان در حدود يك تريليون دلار است كه از اين ميزان در حدود 750 ميليارد دلار توسط روسيه صورت گرفته است.
بنا بر گزارش سازمان تجارت جهاني ميزان تجارت كالا در جهان در سال 2021 اندكي بيش از 20 هزار ميليارد دلار (20 تريليون دلار) بوده است. بنابراين كل اتحاديه اقتصادي اوراسيا در حدود يك‌بيستم و 5درصد از تجارت جهاني كالا را شامل مي‌شود كه عمدتا توسط روسيه انجام مي‌گيرد.
در سال 2020 از حدود 260 ميليارد دلار صادرات كه ميان اعضاي اتحاديه اقتصادي اوراسيا و در چارچوب اتحاديه انجام گرفته است 135 ميليارد دلار از كل صادرات به اوراسيا به روسيه اختصاص داشته است. پس از آن ارمنستان با ۶۰، قزاقستان با ۳۸، قرقيزستان با ۱۸ و بلاروس با 5 ميليارد دلار قرار دارند. مي‌توان چنين پيش‌بيني كرد كه تحريم‌ها عليه كشور روسيه بر اقتصاد كل كشورهاي عضو اتحاديه اقتصادي اوراسيا تاثير بگذارد. براي مثال با كاهش نرخ برابري روبل با ساير ارزهاي معتبر (دلار و يورو) مشكلاتي در جهت مسير صادرات كالا به روسيه ايجاد شده است. علاوه بر اين، مشكلات بزرگ ديگري نيز درخصوص ترانزيت كالا و جريان تجارت، ميان اعضاي اتحاديه اقتصادي اوراسيا پيش آمده است. روسيه اخيرا به منظور حفظ امنيت غذايي خود صادرات غلات به كشورهاي عضو اتحاديه اقتصادي اوراسيا (EAEU) را به طور موقت تا 31 آگوست 2022 ممنوع كرده است. همچنين كميته فرعي گمرك اين كشور از تصميم ممنوعيت موقت صادرات شكر سفيد و نيشكر خام از فدراسيون روسيه حمايت كرد.
بنابراين با توجه به سهم اصلي و قابل توجه روسيه از حجم تجارت در چارچوب اتحاديه اقتصادي اوراسيا و با توجه به مشكلاتي كه براي ارزش روبل، ترانزيت كالا و جريان تجاري در منطقه پيش آمده است مي‌توان كاهش چشمگير حجم تجارت در چارچوب اتحاديه اقتصادي اوراسيا را پيش‌بيني كرد كه اين كاهش بر تجارت كشورمان با اتحاديه نيز تاثيرگذار خواهد بود. علاوه بر آن كاهش ارزش روبل در برابر دلار و يورو موجب افزايش واردات به جاي صادرات به روسيه خواهد شد كه تراز منفي تجارت كشورمان با روسيه را افزايش خواهد داد.
تاثير تحريم‌هاي روسيه بر تجارت اوراسيا با اتحاديه اروپا
اتحاديه اروپا يكي از مهم‌ترين شركاي تجاري- اقتصادي اتحاديه اقتصادي اوراسيا به شمار مي‌آيد. به عبارت ديگر، اقتصادهاي كشورهاي عضو اتحاديه اقتصادي اوراسيا و اتحاديه اروپا از لحاظ تاريخي مكمل يكديگر هستند. صادرات فناوري‌هاي عالي از اتحاديه اروپا براي اتحاديه اقتصادي اوراسيا و صدور ثابت منابع انرژي از كشورهاي عضو اتحاديه اقتصادي اوراسيا براي اتحاديه اروپا مهم است. از طرفي بازار بورس‌هاي اصلي چين از جمله شانگهاي و شنژن كه در واقع بزرگ‌ترين بورس‌هاي قاره هستند، از بحران سياسي و نظامي اوكراين تاثير منفي پذيرفته است. سهام بورس شانگهاي با ۹۶ دهم درصد كاهش به سه هزار و ۴۵۷، ۱۵ واحد رسيد و در عين حال بورس شنژن نيز با ۱، ۲۹ دهم درصد كاهش به ۱۳ هزار و ۲۹۷، ۱۱ واحد رسيد.
تاثير جنگ اوكراين بر بازارهاي مالي آسيايي
حمله روسيه به اوكراين بازارهاي آسيايي را نيز تحت تاثير قرار داد و شاخص بورس سهام هنگ‌كنگ بيش از 3درصد سقوط كرد. ارزش روبل روسيه نزديك به 6درصد كاهش يافت. بورس مسكو تمامي معاملات خود را به حالت تعليق درآورد. بازارهاي مالي روسيه در نتيجه بحران اوكراين به‌شدت سقوط كرده بودند. قيمت بيت‌كوين با اوج گرفتن تنش روسيه و اوكراين به ۳۶ هزار و ۳۷۲ دلار كاهش يافت. ارزش سهام بورس آسيا و اقيانوسيه از جمله بورس توكيو و شانگهاي هم پس از دستور پوتين براي استقرار نظاميان روسيه در مناطق جدايي‌طلب شرق اوكراين به‌شدت سقوط كرد.