سارا معصومي
چهارم تيرماه 1401 جوزپ بورل، ديپلمات 75 ساله اسپانيايي در يكي از گرم‌ترين روزهاي ابتدايي تابستاني داغ در ساختمان وزارت خارجه ايران مورد استقبال حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه قرار گرفت. بهانه نخستين سفر مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا به تهران در دولت سيزدهم تكراري بود و شايد همين دستور كار يكسان بورل را بر آن داشت تا از همان نخستين دقايق دست دادن با وزير خارجه ايران، سر بحث را باز كرده و همزمان با كنار زدن خبرنگاران و عكاسان براي ورود به اتاق محل مذاكره به ميزبان ايراني يادآوري كند كه قرار است دوباره همه چيز را از نو مرور كنند.
انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا كه در يك سال اخير نقش پيام‌رسان ميان ايران و ايالات متحده را ايفا كرده در سومين سفر به ايران همراه مقام مافوق خود شده بود تا شايد اين باربا بالا رفتن سطح مذاكرات گره از كار فرو بسته احياي برجام بگشايد. در عكس‌هاي منتشر شده از آغاز ديدار بورل و اميرعبداللهيان، چهره خسته و گرفته انريكه مورا به چشم خبرنگاران خارجي در فضاي مجازي آمد و برخي تلاش‌هاي بي‌وقفه او در چند ماه اخير براي پرهيز از شكست مذاكرات را ستودند.
جوزپ بورل 3 روز پس از سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه مهمان حسين اميرعبداللهيان در وزارت خارجه ايران بود. دو مقام روس و اروپايي در حالي در كوتاه‌ترين فاصله زماني ممكن به تهران آمدند كه روسيه و غرب از ماه فوريه به واسطه حمله نظامي روس‌ها به مسكو پرتنش‌ترين روزها در روابط دوجانبه را تجربه مي‌كنند. روسيه جنگ در اوكراين را ادامه مي‌دهد و اروپايي‌ها هم بر زنجيره تحريم مي‌افزايند.
سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه روز پنجشنبه در نشست خبري مشترك با همتاي ايراني هم از احياي برجام و رفع تحريم‌هاي ايران حمايت كرد و هم بر لزوم اتحاد تهران و مسكو در برابر تحريم‌هاي يكجانبه غرب و رسيدن به راهكارهايي مشترك براي دور زدن اين تحريم‌ها تاكيد داشت. اين در حالي است كه بسياري از كارشناسان و تحليلگران معتقدند جنگ اوكراين تمايل غرب براي مصالحه با ايران در پرونده احياي برجام را افزايش داده است.
نخستين ديدار جوزپ بورل با وزير خارجه ايران قريب به 4 ساعت طول كشيد كه البته بخشي از آن هم به دليل ضرورت ترجمه سخنان دو طرف بود. حسين اميرعبداللهيان كه در نشست خبري روز پنجشنبه با سرگئي لاوروف وعده از سرگيري مذاكرات براي احياي برجام را داده بود در نشست خبري روز گذشته اعلام كرد كه جوزپ بورل با پيشنهاد ايران پس از تصويب قطعنامه شوراي حكام به تهران آمده است.
قاره اروپا براي ايران مهم است
حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه در نشست خبري با خبرنگاران رسانه‌هاي داخلي و خارجي با اشاره به محورهاي مورد بحث در رايزني‌هاي دوجانبه با جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نوشت: گفت‌وگوهاي طولاني اما مثبتي را در خصوص همكاري‌هاي جامع جمهوري اسلامي ايران و اتحاديه اروپا داشتيم. ايران به دنبال روابط متوازن با جهان است و در يك سياست خارجي متوازن، قاره اروپا براي ما از جايگاه مهمي برخوردار است. حفظ و گسترش روابط با قاره اروپا به شمول تمام كشورهاي اين قاره چه كشورهاي عضو اتحاديه اروپا و چه كشورهاي خارج از آن از جمله اولويت‌هاي ما در پيگيري مناسبات با اين قاره است. سطح روابط و به ويژه مناسبات تجاري ايران و اين قاره در تراز ظرفيت‌هاي موجود بين ايران و يكايك كشورهاي اروپايي نيست. اميدواريم در پي توسعه روابط دوجانبه و گفت‌وگوهاي دوجانبه با يكايك كشورهاي اروپايي و همچنين در ادامه گفت‌وگوها و توافقاتي كه امروز با آقاي بورل داشتيم، شاهد توسعه و پيشرفت مناسبات باشيم.
نفع كامل اقتصادي از برجام
مهم‌ترين مطالبه ايران
به گزارش خبرگزاري فارس، وزير خارجه در ادامه به مساله مذاكرات وين پرداخته و گفت: از جمله موضوعاتي كه مورد بحث و تبادل نظر قرار داديم، بحث تداوم مذاكرات جمهوري اسلامي ايران و طرف‌هاي ديگر براي لغو تحريم‌ها (احياي برجام) است. آقاي جوزپ بورل چندي پيش از من در تماسي تلفني پرسيدند كه چگونه مي‌توانيم بعد از بن بست و توقفي كه در نتيجه صدور قطعنامه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي حاصل شده كار را دنبال كرده و از اين بن بست خارج شويم؟ من به ايشان گفتم كه جمهوري اسلامي ايران هميشه از مسير ديپلماسي و مذاكره عزتمند و البته مبتني بر نتيجه استقبال مي‌كند. از شما دعوت مي‌كنم به تهران سفر كنيد تا همه ابعاد مساله را با حضور تيم‌هاي مشترك مذاكراتي ما و هماهنگ كننده دنبال كنيم. در پي اين گفت‌وگو اكنون ميزبان آقايان بورل و مورا و تيم دستياران آنها در تهران هستيم. امروز گفت‌وگوهاي مفصل، عميق و دقيقي را درباره مطالبات ايران داشتيم و به بورل تاكيد كرديم كه اولا آمادگي داريم در روزهاي آينده مذاكرات را از سر بگيريم و ثانيا آنچه براي ايران مهم است، نفع كامل اقتصادي از توافقي است كه در سال ۲۰۱۵ حاصل شده و هر موضوعي كه بتواند نفع كامل اقتصادي ما را تحت تاثير قرار بدهد، از نظر دولت آقاي دكتر رييسي و جمهوري اسلامي ايران قابل قبول نخواهد بود. ما سعي مي‌كنيم مشكلات و نقاط افتراقي كه وجود دارد را در مسير گفت‌وگوهايي كه به زودي از سر گرفته خواهد شد، برطرف كنيم. اميدواريم به صورت مشخص طرف امريكايي اين‌بار واقع بينانه و منصفانه در مسير مذاكرات و رسيدن به نقطه پاياني توافق، اقدامات مسوولانه و متعهدانه‌اي را انجام بدهد.
در برابر رژيم جعلي اسراييل دست بسته نيستيم
به گزارش خبرگزاري فارس، حسين اميرعبداللهيان در ادامه با اشاره به اينكه ما اقدامات تحريك‌كننده رژيم جعلي اسراييل را برنمي‌تابيم، افزود: جمهوري اسلامي ايران در مقابل اقدامات تهديدآميز رژيم صهيونيستي و از جمله اقدامات تخريب‌كننده اين رژيم در بحث‌هاي مرتبط با فعاليت‌هاي هسته‌اي صلح‌آميز ايران دست بسته نخواهد ماند. همچنين از جمله موضوعات مورد بررسي ما همكاري در حوزه انرژي، مبارزه با تروريسم و تداوم مبارزه با مواد مخدر و بحث مهاجرت بود، از جمله مهاجران افغانستاني كه در جمهوري اسلامي ايران حضور دارند. برخي مباحث كنسولي و مطالبات ايران نسبت به هموطنان ما در بخش‌هايي از اروپا در اين گفت‌وگوها مورد توجه قرار گرفت.
وزير خارجه ايران در ادامه اين نشست خبري اعلام كرد كه آخرين وضعيت اوكراين، يمن و شرايط تداوم آتش‌بس در اين كشور، سوريه و لزوم لغو تحريم‌ها عليه دمشق، افغانستان و ضرورت تشكيل دولت فراگير در اين كشور از جمله مسائل در حوزه بين‌الملل بوده كه در گفت‌وگوي او با مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا مطرح شده است.
جوزپ بورل: بن‌بست مذاكرات را شكستيم
«مذاكرات را در روزهاي آتي از سر خواهيم گرفت.» اين جمله از زبان جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا دستاورد نخستين ديدار او با وزير خارجه ايران در تهران را به تصوير كشيد.
به گزارش خبرگزاري فارس از نشست خبري اميرعبداللهيان و بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا سخنان خود را با اشاره به اينكه سفر من به تهران يك هدف اصلي دارد، آغاز كرده و گفت: براي اين به تهران آمدم كه اين بن بست را شكسته و تنش‌ها را پيرامون مذاكرات برجام كم كنم. براي من ايجاد يك انگيزه و فرصت جديد براي قرار گرفتن دوباره گفت‌وگوها پيرامون برجام روي ريل مهم بود. خيلي خوشحالم كه قرار است مذاكرات را درباره برجام در روزهاي آتي از سر بگيريم و اين بن بست را بشكنيم. من مذاكرات را پيشنهاد كردم. در ماه مارس ما به يك متن با سوالات مختصر باقيمانده رسيده بوديم كه قرار بود امريكا و ايران به آنها پاسخ بدهند، چرا كه كار كشورهاي 1+4 به پايان رسيده بود. قرار نبود اين وقفه سه ماه طول بكشد. اكنون سه ماه گذشته و بايد به كار سرعت ببخشيم. امروز بابت تصميم تهران و واشنگتن براي ادامه مذاكرات خوشحالم. قرار است بعد از سفر من مذاكره ادامه يابد و تيم من به عنوان تسهيل‌كننده بين ايران و امريكا خواهند بود تا مسائل باقيمانده را رفع كنيم. رسيدن به توافق بر اساس متني كه روي ميز گذاشتيم، بسيار مهم است.
جهان پس از جنگ اوكراين به برجام نياز دارد
مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در ادامه با اشاره به اينكه احياي برجام براي همه ما، ايران و كل دنيا و اروپا مهم است، افزود: ما از ماه فوريه در دنياي متفاوتي زندگي مي‌كنيم. چهار ماه پيش و قبل از اينكه يك وقفه‌اي در مذاكرات داشته باشيم روسيه تهاجم بي‌رحمانه‌اي عليه اوكراين آغاز كرد. اين حمله در ژئوپليتيك جهان يك زمين لرزه بزرگ با تغييرات گسترده بود كه يكي از تبعات آن تغيير در روابط كشورها بود. در چنين فضايي اين توافق تاريخي ما اگر به نتيجه برسد، اهميت آن بيش از پيش خواهد بود. دنيا به دنبال ثبات و امنيت است و با احياي برجام، جهان جاي امن‌تري خواهد بود. با اين توافق هم منافع كامل اقتصادي ايران تامين خواهد شد و هم نگراني‌هاي جامعه بين‌المللي را درباره عدم اشاعه هسته‌اي، امنيت جهاني و ثبات منطقه‌اي رفع خواهد كرد.
ايران در منطقه قابل ناديده گرفته شدن نيست
براساس گزارش خبرگزاري فارس از اين نشست خبري، بورل در ادامه با اشاره به تحولات در منطقه خليج‌فارس گفت: ما به كشورهاي منطقه پيشنهاد مي‌كنيم كه روابط عميق‌تري با هم داشته باشند و بر اساس برنامه گسترد‌ه‌تري از جمله در خصوص انتقال ديجيتال، تجارت و امنيت منطقه‌اي با هم همكاري كنند. نمي‌توان ايران را از اين رويكرد منطقه‌اي مستثني كرد. هيچ كس نمي‌تواند درباره ترتيبات منطقه خليج فارس تصميم بگيرد، بدون اينكه ايران را لحاظ كند. ايران بزرگ‌ترين كشور منطقه با پتانسيل زيادي در زمينه انرژي است. ما به همين خاطر بايد به اجراي كامل برجام بازگرديم.
احياي برجام، آغاز همكاري‌هاي غيربرجامي خواهد بود
مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا با اشاره به اينكه برجام محور اصلي رايزني‌هاي او با مقام‌هاي ايراني است، گفت: خوشحال مي‌شوم كه دوباره به ايران بازگردم و درخصوص روابط دوجانبه بين ايران و اتحاديه اروپا به گفت‌وگو بنشينم. ما پتانسيل عظيم همكاري در زمينه‌هاي مختلف از جمله در حوزه تجارت، نفت و گاز و مسائل ديگر داريم. ايران و اروپا هر دو بازارهاي بزرگي محسوب مي‌شوند و اقتصادهاي ما مي‌توانند مكمل هم باشند. به همين خاطر است كه ما بايد برجام را دوباره روي ريل قرار بدهيم. ما مسائل ديگري را هم مورد بحث قرار داديم از جمله مسائل كنسولي كه مورد نگراني دو طرف بود و معتقدم بايد به اين بحث‌ها ادامه دهيم.
توافق ضروري است
جوزپ بورل پس از نشست با حسين اميرعبداللهيان در توييترش نوشت: سفر من به تهران يك هدف اصلي داشت: ايجاد تكانه‌اي جديد براي مذاكرات و بازگرداندن توافق برجام به ريل. از زماني كه مذاكرات وين را متوقف كرديم، ۳ ماه گذشته است. ما بايد پويايي‌هاي جاري افزايش تنش را كنار بزنيم و به كارمان سرعت بدهيم. ضروري است به سرعت توافق كنيم. در ديدار با حسين اميرعبداللهيان، وزير امورخارجه ايران توافق كرديم كه مذاكرات ميان ايران و امريكا براي حل واپسين مسائل باقيمانده با تسهيل‌گري تيم من در روزهاي آينده از سر گرفته شود. روابط دوجانبه ما پتانسيل‌هاي زيادي دارد، اما بدون برجام نمي‌توانيم روابط‌مان را كامل توسعه بدهيم.[در اين ديدار] همچنين موضوع‌هاي بسيار فوري مانند بازداشت نگران‌كننده شهروندان اتحاديه اروپا در ايران را مطرح كردم و خواهان آزادي آنها شدم.
تكرار تجربه تابستان 1394؟
آيا نتيجه سفر جوزپ بورل به تهران به همان اندازه كه عبارات مطرح شده در نشست خبري مشترك او با وزير خارجه ايران گواهي دادند، مثبت خواهد بود؟ شكل و شمايل مذاكراتي كه اميرعبداللهيان و بورل مي‌گويند به زودي آغاز مي‌شود، چگونه خواهد بود؟ آيا هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و ايالات متحده به وين بازگشته و در اتاق‌هاي جداگانه با پيام‌رساني انريكه مورا كار براي حل اندك اختلاف‌هاي باقيمانده را ادامه خواهند داد؟ تا زمان تنظيم اين گزارش جزيياتي كه پاسخ به اين پرسش‌ها به حساب بيايند، منتشر نشده است اما به گفته برخي منابع داخلي هفته آتي، تاريخ از سرگيري رايزني‌ها خواهد بود.
ساعتي پس از انتشار سخنان جوزپ بورل، يك مقام وزارت خارجه امريكا اعلام كرد: «ما آماده‌ايم به سرعت توافق اجراي كامل برجام را به سرانجام برسانيم اما لازم است ايران مطالباتي كه فراتر از توافق هسته‌اي ۲۰۱۵ هستند را كنار بگذارد.»
به گزارش «اعتماد»، برخي منابع پيش از سفر بورل به ايران هم اعلام كرده بودند كه به‌رغم شام كاري كه مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا با راب مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده امريكايي پيش از آمدن به تهران صرف كرده بود، واشنگتن پيام متفاوتي براي تهران از طريق مورا نفرستاده است. به نظر مي‌رسد كه جوزپ بورل با سفر به تهران به هدف مدنظر خود كه شكستن بن‌بست در نتيجه فضاي منفي پيش آمده ميان تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از يك سو و تهران و 1+3 (تروييكاي اروپايي به علاوه ايالات متحده) بوده، رسيده است. هرچند كه اين سفر انتظارها براي حصول توافق در آينده‌اي نزديك را افزايش داده اما بايد ديد كه تهران و واشنگتن كه هر دو گزينه ادامه مذاكره را بر تداوم سكون ترجيح دادند در دور جديد مذاكراتي چه موضعي اتخاذ خواهند كرد؟ در حالي كه تهران مي‌گويد آنچه باقي مانده خطوط قرمز غيرقابل تغيير است، واشنگتن خواسته‌هاي تهران را فرابرجامي مي‌داند. مجموعه تحولات در يك سال و سه ماه گذشته از آغاز مذاكرات براي احياي برجام اثبات مي‌كند كه شايد خروج مذاكرات از بن‌بست اميدواركننده و نشانه خوبي باشد اما الزاما به معناي رسيدن به ايستگاه توافق نهايي نيست. در حالي كه ايران و امريكا هركدام توپ را در زمين ديگري فرض مي‌كنند، واقعيت آن است كه در تابستان 1401 درست مانند تابستان 1394، اين اراده سياسي مقام‌هاي ارشد نشسته در تهران و واشنگتن است كه مي‌تواند سوت پايان مذاكرات و احياي برجام را به صدا درآورد. آيا نتيجه برآورد هزينه و فايده توافق در اين دو پايتخت به سود ديپلماسي خواهد بود؟ تا هفته ديگر صبر كنيد.
جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا: ايران و امريكا به صورت مستقيم گفت‌وگو نخواهند كرد، بلكه من و تيمم به عنوان هماهنگ‌كننده گفت‌وگوها را تسهيل خواهيم كرد.
طي روزهاي آينده تماس‌هاي نزديك بين ايران و امريكا از سر گرفته خواهد شد.
گفت‌وگوهاي بين ايران، امريكا و اتحاديه اروپا در وين انجام نخواهد شد، چون گفت‌وگوها در فرمت ۱+۴+امريكا انجام نمي‌شوند. احتمالا «در جايي نزديك‌تر به خليج فارس و به عبارت مشخص‌تر «در يك كشور حاشيه خليج فارس» برگزار خواهد شد.
«در يك مقطع مشخص، روسيه بسيار با توافق مخالف بود، چون نفت ايران وارد بازار و به يك منبع جايگزين براي روسيه تبديل مي‌شد. اما بعد از تماس‌هايي كه ايراني‌ها با روس‌ها داشتند، روس‌ها مخالفت‌شان با توافق را كنار گذاشتند.»
نمی‌توانم بگویم که توافق نهایی چه زمانی حاصل خواهد شد و اینکه این اتفاق خواهد افتاد یا نه. اجازه بدهید ببینیم هفته آینده چه اتفاقی خواهد افتاد. باید فضای مذاکرات را در جلسه بعد مورد ارزیابی قرار دهم. نمی‌توانم پیش‌بینی کنم.
از حسن نیت طرف ایرانی تقدیر می‌کنم. از سمت طرف امریکایی هم حسن نیت وجود دارد. اما هنوز نمی‌دانم آیا دو طرف قادر خواهند بود به اختلاف‌های سیاسی‌شان فائق بیایند یا خیر، چون مساله الان مشکلات سیاسی است.