سفر چين و ژاپن با هم
محسن هاشمي
در سفر سال 1364 آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني به چين و ژاپن چه گذشت؟
با ياد دوران گذشته، آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني رييس مجلس شوراي اسلامي در اوج جنگ در تير ماه سال 1364 اولين مقام بلند پايه ايران بود كه به هر دو کشور چين و ژاپن سفر كرد. خبرگزاري‌ها نوشتند انتظار مي‌رود كه جنگ ايران و عراق موضوع اصلي مذاكرات باشد. زائو زيانگ، نخست‌وزير وقت چين رسما استقبال به عمل آورد، 19 توپ شليك شد و در ملاقات رسمي نخست‌وزير چين گفت چين و ايران در پيروي از سياست خارجي مستقل و مبارزه عليه سلطه ابرقدرت‌ها وجوه مشترك بسيار مهمي دارند و اين وجوه پايه و اساس برقراري روابط، پيشرفت، دوستي و همكاري دو كشور را تشكيل مي‌دهد. در ادامه سفر چين، سفر به ژاپن هم برنامه‌ريزي شده بود. آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در مصاحبه‌اي گفتند سفر به دعوت رسمي دو كشور چين و ژاپن انجام مي‌شود و هر دو كشور براي ما اهميت دارند و مسائل سياسي و اقتصادي مورد مذكرات قرار مي‌گيرد. ژاپن كشوري است كه به دليل تكنيك و سرمايه و استقلال مي‌تواند جاي خالي تكنولوژي و سرمايه را براي كشور ما جبران كند و چين هم با جمعيت يك‌چهارم جهان و تجربه سازندگي بعد از انقلاب را دارد و مي‌تواند تجارب خود را به ما منتقل كند. ضمن اينكه هر دو كشور شرقي هستند. من ايشان را در سفر چين و ژاپن همراهي كردم. استقبال رسمي در ميدان عظيم صلح آسماني «تيانمن» انجام شد و هيات را به باغ بزرگي با 15 كاخ بردند كه هيات در دو ساختمان آن استقرار يافتند. مذاكرات رسمي با زائو زيانگ نخست‌وزير در كاخ كنگره 2 ساعت طول كشيد و به شام منتهي گرديد. گوشت با ذبح اسلامي داده شد ولي سوپ زبان مرغابي هم داشتند كه قبل از كشتار زبان آنها را مي‌كشند كه غارغار نكنند و زود چاق شوند و اينكه چگونه اسلامي بود روشن نشده. فرهنگ غربي كم‌كم با آزادي‌هاي جديد با نظرات تنگ شيائوپينگ آثار خود را نشان داده بود و سرمايه‌گذاري خارجي شروع شده و نشانه‌هايي از تهاجم و فرهنگ غربي ديده مي‌شد. روزهاي بعد ملاقاتي با لي شياتيان رييس جمهور چين كه تشريفاتي فرض مي‌شود و پنگ‌زين رييس كنگره خلق چين ترتيب داده بودند و ناهار ميهمان پنگ‌زين بوديم. روز سوم بعد از بازديد از شهر ممنوعه با كاخ‌هاي امپراتوري و 9 هزار اتاق در هفتاد هكتار به محل تنگ شيائوپينگ رهبر چين رفته و مذكرات عمدتا به درخواست‌هاي نظامي و تامين اسلحه و موشك و توسعه روابط اختصاصي داشت. از ديوار چين هم بازديد شد و بعد از ملاقات با سفراي مقيم پكن و توضيح سياست خارجي مستقل ايران و براي شام به سفارت ايران رفته و با كاركنان و دانشجويان ايراني ملاقات و مذاكره گرم داشتيم. روز چهارم با حضور نخست‌وزير در اقامتگاه تفاهمنامه همكاري توسط همتايان امضا شد و ملاقات خصوصي شد. خواسته شد كه موشك‌ها را زودتر تحويل دهند. بعد از خداحافظي رسمي عازم شهر شيان در 800 كيلومتري پكن شديم و از موزه و مسجد مسلمانان ديدن و با امام جماعت مسجد مذاكره داشتيم. عازم ژاپن شديم و در فرودگاه هاندا با استقبال آبه وزير خارجه وارد توكيو و به كاخ آكاسا برده شديم. 20 نفر در كاخ بودند و بقيه همراهان به هتل رفتند، مراسم رسمي سان و رژه در كاخ انجام شد. با نخست‌وزير ژاپن به مذاكرات پرداخته شد و روابط اقتصادي و سياسي و جنگ مورد بحث بود به ملاقات روساي دو مجلس ملي و سنا رفتيم، حرف‌ها تشريفاتي بود. بعد از ملاقات با انجمن دوستي ايران و ژاپن ضيافت مشترك در مجلس داده شد. روز دوم سفر در ژاپن با امپراتور هيروهيتو كه مرد ساده و موقر و متواضع 86 ساله‌اي بود ملاقات انجام شد. گفتند وليعهد او در انتظار او پير شده است حالت شاهي نداشت و معمولي رفتار مي‌كرد. امپراتور گفت از موقعي كه پدرش گفته كه ديگر نماينده خدا روي زمين نيست پيشرفت ژاپن شروع شده و ادامه دارد. بعدازظهر از كارخانه خودروسازي نيسان بازديد داشتيم؛ وانت‌نيسان در ايران توليد مي‌شد. در محل اقامت در كاخ با وزير خارجه ژاپن ملاقات انجام شد و شام ميهمان نخست‌وزير بوديم. در مراسم‌ها سوءتفاهم دست ندادن با زنان و حرمت ذبح اسلامي مطرح بود، گرچه مي‌گويند گوشت‌ها با ذبح اسلامي است ولي بعضي شك دارند و از ماهي و غذاي دريايی استفاده مي‌كردند. خانم‌ها هم از نحوه برخورد هيات مي‌رنجيدند و توجيه‌پذير نبود. شايد احساس حقارت مي‌كنند. ولي مذاكرات تخصصي را روز سوم با وزيران صنعت و روابط صنعتي با خارج ملاقات انجام شد وزراي همراه ادامه دادند. مصاحبه با روزنامه يوميوري ژاپن جالب بود و ناهار را با فدراسيون سازمان در اقتصادي ژاپن خورديم. با جمعي از خبرنگاران كه تعدادشان زياد بود مصاحبه مطبوعاتي انجام شد و با ضيافت عصرانه انجمن دوستي ايران و ژاپن پايان يافت. ملاقات خصوصي با نخست‌وزير ژاپن براي جمع‌بندي سفر انجام شد و قرار شد نفت بيشتري بخرند و سهم ارزي پروژه‌ها با نفت تهاتر شود. دنبال حل رابطه ايران با امريكا هم بودند. در كاخ ايران ضيافتي داد كه رييس مجلس ملي ژاپن هم كه اهل ناكازاكي بود و خودش از فاصله چهل كيلومتري منظره انفجار بمب اتمي سال 1945 را ديده بود، توضيحات جالبي داد و روحيه خوبي در ژاپني‌ها براي همكاري ديده مي‌شد. روز چهارم به شهر ناكازاكي براي ديدن موزه انفجار بمب اتمي رفتيم. از كارخانه كشتي‌سازي ميستوبيشي هم بازديد كرديم. كشتي براي ايران مي‌سازند. از كارخانه نيروگاه‌سازي هم بازديد شد؛ توربين‌هاي نيروگاه شهيد رجايي را مي‌ساختند. با حلقه گل نثار قربانيان بمب اتمي و مصاحبه و صحبت با دو نفر از قربانيان بمب اتم به توكيو برگشتيم. مصاحبه با تلويزيون ژاپن انجام شد و شام در سفارت ايران در ژاپن خورديم. با ايرانيان مقيم توكيو ملاقات داشتيم. به تهران برگشتيم و روز بعد رييس مجلس به ديدار امام رفت و گزارش سفر را دادند و البته در مجلس در جلسه علني گزارش جامعي از سفر چين و ژاپن داده شد. سفر بعدي آيت‌الله هاشمي به چين در سال 1371 با كسوت رياست‌جمهوري انجام شد كه همراه با سفر پاكستان بود. تصميم‌هاي مهمي در مورد استفاده از فاينانس چيني براي پروژه‌هاي عمراني و همكاري در زمينه‌هاي هسته‌اي و اجازه سفر به مناطق مسلمان‌نشين از جمله ارومچي و كاشغر از مهمات آن سفر بود. چون مقاله طولاني مي‌شود در فرصت بعدي به آن پرداخته خواهد شد.