خيام يا اهلي شيرازي
رضا ضياء
ساقي گل و سبزه بس طربناك شده‌ست
درياب كه هفته دگر خاك شده‌ست
مي نوش و گلي بچين كه تا درنگري
گل خاك شده‌ست و سبزه خاشاك شده‌ست
(ديوان اهلي شيرازي، ص 658)
اهلي در ميانِ مردم، شاعرِ چندان مشهوري نيست. در قرن نه و ده مي‌زيسته. شهرتش در ادبياتي‌ها به دليل مثنوي‌اي است كه در دو بحر (وزن) سروده و مشهورترين ابياتش اينهاست:
«خواجه در ابريشم و ما در گليم / عاقبت اي دل همه يكسر گليم
ساقي از آن باده منصور دم/ در رگ و در ريشه من صور دم»
اين مثنوي بي‌مزه متكلف دو صنعتِ ديگر هم دارد: ذو قافيتين و ذو جناسين.
يعني تمامِ ابياتش هم دو قافيه دارد هم داراي دو جناس است و هم با دو وزن خوانده مي‌شود. يعني هم مي‌شود بر وزنِ اين بيت خواند: «بشنو اين ني چون شكايت مي‌كند» هم بر وزنِ «هر دم از اين باغ بري مي‌رسد».
اين رباعي از مجموعه «ساقي نامه رباعي» اوست. كه به اضافه رباعي «ساقي غمِ من بلند آوازه شده‌ست» به اسم خيام خوانده شده. (همه رباعي‌ها با «ساقي» شروع شده) بيچاره دو رباعي گفته كه شهرتي پيدا كرده، آن را هم به نام خيام سند زده‌اند! البته شاعري كه تمامِ همّ و غمش توجه به اين حواشي زائد است و از اصل غافل، سرنوشتي بهتر از اين پيدا نخواهد كرد.