سارا معصومي
ورشو در لهستان، سوچي در روسيه و مونيخ در آلمان، جهان در حال تجربه معادله‌هاي جديد سياسي و امنيتي در چند روز اخير بوده است. برخي از چهره‌هاي سياست بين‌الملل روزهاي چهارشنبه و پنجشنبه خود را در پايتخت لهستان با به اصطلاح بحث درباره امنيت غرب آسيا گذراندند و اين درحالي بود كه سران 3 كشور روسيه، ايران و تركيه پنجشنبه خود را در سواحل درياي سياه و در شهر ساحلي سوچي به شب رساندند. مونيخ نيز در چند روز پيش رو شاهد نشست امنيتي سالانه‌اي خواهد بود كه در آن به سنت هميشه درباره همه چيز صحبت مي‌شود.
درحالي كه نمايندگان امريكا، اسراييل و عربستان در ورشو تلاش كردند، ايران را به سوژه داغ رايزني‌ها، مصاحبه‌ها و موضع‌گيري‌ها تبديل كنند در سوچي اين پرونده چند لايه سوريه بود كه روي ميز حسن روحاني از ايران، ولاديمير پوتين از روسيه و رجب طيب اردوغان از تركيه باز و بسته مي‌شد. نشست ورشو با حاشيه‌هاي بي‌شمار آن و بيانيه‌اي بي‌اثر به تاريخ پيوست و اين در حالي بود كه غيبت سران روسيه و تركيه در اين اجلاس قابل چشم‌پوشي نبود. در حالي كه مايك پمپئو و جيمز متيس وزير خارجه و معاون رييس‌جمهور امريكا در ورشو تلاش مي‌كردند، ايران را بازيگري دردسرباز در منطقه غرب آسيا معرفي كنند، حسن روحاني در سواحل درياي سياه و در مذاكرات دو و چندجانبه با همتاهاي خود از تركيه و روسيه نقشه راه پرونده سوريه را ترسيم مي‌كرد. در حالي كه عربستان، امارات و بحرين در نشست‌هاي حاشيه‌اي در ورشو، ايران را بازيگري غيرعربي مي‌خواندند كه در منطقه براي كشورهاي عربي دردسرسازي مي‌كند، ايران و تركيه به عنوان دو كشور غيرعربي به بازيگراني از اين منطقه تبديل شده‌اند كه نقش خود را در پرونده سوريه حفظ كرده‌اند. در نهايت درحالي كه رسانه‌هاي بين‌المللي در حال بررسي دستاوردهاي نشست سران 3 كشور در سوچي هستند، كارشناسان ناكامي‌هاي امريكا و اسراييل در نشست ورشو را ليست مي‌كنند.
توازن منافع در سوچي
صبح روز پنجشنبه پس از حضور روساي جمهور روسيه، تركيه و ايران در سوچي، ديدارهاي دوجانبه پشت درهاي بسته آغاز شد. رايزني‌هاي حسن روحاني و رجب طيب اردوغان قريب به يك ساعت طول كشيد و پس از آن نوبت به ديدارهاي دوجانبه پوتين و اردوغان و روحاني و پوتين رسيد. اين چهارمين بار بود كه سران 3 كشور معروف به ابتكار آستانه با هم ديدار مي‌كردند و البته با هوشياري تمام تاريخ اين ديدار را همزمان با نشست ورشو تعيين كردند. بررسي آخرين تحولات سياسي، امنيتي و نظامي سوريه، تبعات خروج امريكا از سوريه و جزييات كميته قانون اساسي 3 محور اصلي بودند كه پوتين، روحاني و اردوغان درباره آن صحبت كردند. بحران سوريه وارد هشتمين سال خود شده و درحالي كه 3 كشور عضو ابتكار آستانه به اصلي‌ترين بازيگران آن تبديل شده‌اند، خروج نيروهاي امريكايي از اين كشور كه قرار است در چند مرحله صورت بگيرد، مي‌تواند آغازگر فصل جديدي باشد. هر چند كه در آغاز بحران سوريه نقطه افتراق‌هاي تركيه با ايران و روسيه اين 3 كشور را در حالت تخاصم قرار داده بود اما به گفته كارشناسان امروز 3 كشور توانسته‌اند در معادله‌اي برد- برد مهره‌هاي منافع خود را به گونه‌اي بچينند كه به بستري براي پايان دادن به اختلاف‌ها تبديل شود. گفته مي‌شود كه اين دور از مذاكرات نشان‌دهنده موافقت 3 كشور براي كمك به حفظ تماميت ارضي سوريه و تسلط دولت مركزي بر تمام مناطق از جمله مناطق كردنشين بود. هر چند كه تركيه همچنان در ظاهر مي‌گويد، مخالف تداوم حضور بشار اسد در راس قدرت است اما به نظر مي‌رسد در پشت پرده موافقت‌هايي در اين باره ميان 3 كشور صورت گرفته است. ديدار سران 3 كشور در سوچي نخستين ديدار روسيه، ايران و تركيه در اين سطح پس از اعلام خروج نيروهاي امريكايي از سوريه توسط دونالد ترامپ بود. اعلامي كه در جريان گفت‌وگوي تلفني ترامپ با همتاي ترك صورت گرفت و به استعفاي وزير دفاع كابينه ترامپ به نشانه اعتراض منتهي شد. كارشناسان اعتقاد دارند كه براي تهران، آنكارا و مسكو منفعت‌هايي در وداع نظامي امريكا از سوريه نهفته است. مخالفت ترك‌ها با شكل‌گيري منطقه خودمختار كردي در شمال سوريه كه تا حدودي از حمايت واشنگتن برخوردار بود، باعث شد تا آنكارا اين تصميم كاخ سفيد را به فال نيك بگيرد. روسيه و ايران نيز هدف تقويت حكومت مركزي به اضافه بازگشت مناطق كردنشين به دولت سوريه را دنبال مي‌كنند و بر همين اساس خروج امريكا از سوريه را در راستاي تامين اين هدف مطلوب مي‌دانند.
تعميق همكاري‌ها در غيبت امريكا
خبرگزاري فرانسه در گزارشي از سوچي نوشت: 3 كشور ايران، روسيه و تركيه در سوچي خروج امريكا از سوريه را جشن گرفتند و به اين فكر كردند كه چگونه پس از اين خروج بر سطح همكاري‌هاي سه جانبه در سوريه بيفزايند. ولاديمير پوتين در نشست خبري پس از ديدار سه جانبه با همتاهاي خود از ايران و تركيه با استقبال از خروج امريكا از سوريه گفت كه اين اقدام مي‌تواند به برقراري ثبات در منطقه كمك كند.(اين در حالي بود كه وزير خارجه امريكا در ورشو حضور ايران در منطقه را عامل بي‌ثبات‌كننده خواند.) اين ديدار سه جانبه در حالي در سواحل درياي سياه صورت گرفت كه آخرين بازمانده‌هاي داعش در شرق سوريه نيز در چند قدمي نابودي هستند. پوتين در نشست خبري با روحاني و اردوغان، رايزني‌هاي انجام شده در اين دور را سازنده خواند و البته تاكيد كرد كه توافق‌ها بيشتر شبيه بده و بستان بود كه اين جمله مي‌تواند به معناي تن دادن هر 3 طرف به بازي برد- برد باشد. رييس‌جمهور روسيه همچنين همكاري نزديك و همه جانبه ميان 3 كشور را اصلي‌ترين فاكتور در به ثبات رسيدن سياسي و امنيتي سوريه دانست. سران 3 كشور توافق كردند كه براي حل بحران سياسي در سوريه به تدوين سازوكار قانون اساسي سوريه سرعت ببخشند و قرار شد كه دور بعدي گفت‌وگوهاي سه جانبه اواخر مارس يا ابتداي آوريل در آستانه صورت بگيرد. ديدار بعدي سران نيز در تركيه خواهد بود اما هنوز تاريخي رسمي براي آن اعلام نشده است. خبرگزاري فرانسه در بخش‌هايي از اين گزارش به سخنان حسن روحاني در نشست خبري استناد كرده و نوشته: رييس‌جمهور ايران رايزني‌هاي سوچي را كمك‌كننده و البته صريح خواند و گفت كه فكر نمي‌كند، نيروهاي امريكايي از سوريه خارج شوند. يكي ديگر از دستاوردهاي اين نشست موافقت روسيه و تركيه براي انجام عمليات مشترك در ادلب به منظور مبارزه با گروه‌هاي تروريستي بود.
مديريت اختلاف
خبرگزاري رويترز تمركز گزارش از سوچي را بر وضعيت منطقه ادلب قرار داد و نوشت: پوتين از موافقت 3 كشور براي برداشتن گام‌هايي جدي در مسير پاكسازي ادلب از تروريست‌ها خبر داد. البته كرملين مي‌گويد كه اين امر هيچ راهكار نظامي ندارد. موافقت‌هاي اخير ميان 3 كشور درباره سوريه در حالي صورت گرفت كه هر 3 كشور نيروهاي زميني در ميدان سوريه دارند و تلاش مي‌كنند با وجود اختلاف‌ها، منافع و اولويت‌هايشان را با هم تطبيق بدهند. در حالي كه پوتين در سوچي گفت كه نشانه‌اي از عقب‌نشيني نيروهاي امريكايي از سوريه وجود ندارد، رييس‌جمهور تركيه مي‌گويد اميدواري‌ها به رسيدن به راهكاري سياسي در سوريه از هميشه بيشتر است و حسن روحاني نيز تاكيد كرد كه امريكا بايد با خروج از سوريه سياست‌هاي خود در منطقه را تغيير دهد. البته خبر خروج امريكا از شمال سوريه در چند ماه اخير به بروز تنش‌‌هايي ميان روسيه و تركيه منتهي شده چراكه هر كدام براي پر كردن خلأ قدرت در اين منطقه با ديگري رقابت مي‌كند. پيش از نشست روز پنجشنبه در سوچي، كرملين به صراحت اعلام كرده بود كه خواهان چراغ سبز براي انجام عمليات پاكسازي ادلب از تروريست‌هاست و اين در حالي است كه تركيه مي‌گويد اين منطقه يكي از مناطق مورد توافق دو طرف براي كاهش تنش است. روحاني نيز در سخنانش اعلام كرد كه از برخورد جدي با تروريست‌ها در اين منطقه استقبال مي‌كند اما ادبياتي كه اردوغان به كار برد از هر دو نرم‌تر بود و پس از پايان ديدارها در سوچي به خبرنگاران گفت كه تركيه براي به ثبات رسيدن منطقه ادلب هر كاري كه بتواند، انجام مي‌دهد و البته به سنت هميشه نسبت به راه افتادن فاجعه بشري در اين منطقه هشدار داد. تركيه و روسيه در ماه سپتامبر به توافقي درباره ايجاد منطقه غيرنظامي در ادلب دست يافتند. براساس اين توافق اين منطقه بايد از نيروهاي شبه نظامي و سلاح‌هاي سنگين تخليه مي‌شد. اين توافق مانع از حمله نظامي نيروهاي وابسته به دولت سوريه به اين منطقه شد. روسيه در اين مدت تركيه را به سهل‌انگاري درباره پاكسازي ادلب از گروه‌هاي تروريستي متهم كرده و مي‌گويد كه نيروهاي متعلق به النصره در ادلب قدرت يافته‌اند. پوتين به دنبال تشويق اردوغان براي انجام عملياتي نظامي توسط سوريه در اين منطقه است كه با نظارت روس‌ها انجام خواهد شد اما آنكارا مي‌گويد، نگران سيل آوارگاني است كه در نتيجه اين حمله به سمت تركيه سرازير خواهند شد. همزمان ترك‌ها به دنبال حفظ نفوذ خود بر اين منطقه نيز هستند و ادلب را بخشي از برنامه خود براي ايجاد منطقه امن در شمال شرقي سوريه مي‌دانند. ايجاد اين منطقه امن هم مورد اختلاف روسيه و تركيه است و روس‌ها در نشست روز پنجشنبه نيز به اردوغان يادآوري كردند كه نمي‌تواند بدون موافقت دولت بشار اسد چنين منطقه‌اي را در خاك سوريه ايجاد كند.
محورهاي مهم بيانيه سوچي:
تقويت همكاري‌هاي سه جانبه
پايبندي به حاكميت، استقلال، وحدت و تماميت ارضي جمهوري عربي سوريه
ايستادگي در برابر مقاصد تجزيه‌طلبانه با هدف تضعيف حاكميت و تماميت ارضي سوريه
استقبال از تصميم ايالات متحده مبني بر خروج نيروهايش از سوريه
كاهش موارد نقض در ناحيه كاهش تنش ادلب از طريق اجراي كامل توافقات سه جانبه
ادامه همكاري براي نابودي نهايي داعش، جبهه‌النصره و تمامي ديگر افراد، گروه‌ها، تشكل‌ها و موجوديت‌هاي وابسته به القاعده يا داعش
تاكيد بر اينكه منازعه سوريه هيچ راه‌حل نظامي نمي‌تواند داشته باشد.
تسهيل راه‌اندازي كميته قانون اساسي در اسرع وقت
نياز به ادامه تمامي تلاش‌ها براي كمك به تمامي سوري‌ها به منظور اعاده به زندگي عادي و صلح‌آميز محكوميت اقدام تروريستي اخير در ايران (استان سيستان و بلوچستان)