خس و خاشاك نوروز
اسماعيل كهرم
نوروز يك قطار دايمي است كه در طول اعصار و قرون به حركت خود ادامه داده است. با اين حال، نوروز هم مانند بسياري ديگر از سنت‌هاي كهن دچار تغييراتي در طول زمان در امان نبوده و خس و خاشاكي به چرخ‌هاي اين قطار مي‌چسبد و مدتي هم با آن همراه مي‌شود. آنچه از نظر مردم شايسته است، باقي مي‌ماند و آنچه موجب آزار است، حذف مي‌شود. مانند سنت‌هاي ديگر مثل ازدواج كردن كه انواع و اقسام رسوم به آن چسبيدند و بعد از مدتي كنار رفتند. نوروز هم‌چنين است. يكي از رسوم غلطي كه نقش خس و خاشاك را در نوروز ايفا مي‌كند، استفاده كردن از گونه‌هاي ارزشمندي است كه جايي در سفره هفت‌سين نداشتند. كمال‌الملك يك نقاشي از سفره هفت‌سين دارد كه در آن چيزي به نام ماهي قرمز وجود ندارد. آنچه قبلا به عنوان ماهي سر سفره گذاشته مي‌شده، يك قطعه ماهي دودي يا خشك بوده است. ماهي قرمز از آن مواردي است كه استفاده از آن مساوي با جنايت است. اين ماهي‌ها بعد از 8 تا 10 روز يك‌سوم وزن بدن‌شان را از دست مي‌دهند، چون غذا نمي‌خورند و خوب نگهداري نمي‌شوند.
در حالي كه اين ماهي در شرايط خودش مي‌تواند تا 35 سال زندگي كند. ماهي قرمز اگر در رودخانه‌ها رها شوند؛ بدترين ناقل امراض براي ماهي رودخانه‌ها هستند. در سال‌هاي اخير كار از ماهي قرمز گذشته و به جاهاي باريك رسيده است و مردم از سمندر آبي يا لاك‌پشت در سفره هفت‌سين استفاده مي‌كنند. اينها خس و خاشاك جديدي است كه به پاهاي نوروز پيچيده‌اند. ديروز در ميدان هروي تهران ديدم كه مردم در حال خريد سمندر لرستاني هستند. يك گونه در معرض خطر كه از نظر محيط زيستي بسيار اهميت دارد. مردم نمي‌دانند اين‌گونه ارزشمند بايد در چه شرايط زيستي نگهداري شود. اميدوارم اين رفتارها دوام نيابند و پايدار هم نمانند، اما سنت‌هاي كهن و ارزشمندي مانند سبزه كاشتن باقي بمانند. سبزه كاشتن در نوروز يك سنت پسنديده است. در گذشته پدران ما براي اينكه امسال چه بكارند، هفت خشت از خاك مي‌گرفتند روي آنها يكي عدس، يكي ماش، يكي نخود و... مي‌كاشتند تا ببينند در آن سال چه گونه‌اي بهتر رشد مي‌كند. اين مقدار سبزي هم لطمه‌اي به ميزان حبوبات و غلات نمي‌زند. آن خس و خاشاك عجيب و غريب باعث شده سنت‌هاي قديمي و درستي مانند سبزه كاشتن هم تحت فشار قرار گيرد. اميدوارم در نوروز كه پيام‌آور حيات دوباره است، حواس‌مان به حيات همه گونه‌هاي ارزشمند طبيعت باشد، چرا كه هر ايراني بايد در برابر خس و خاشاك‌هاي نوروز احساس مسووليت كند.