ميثم سليماني
پايان عمر البشير. پنجشنبه گذشته بود كه ارتش سودان اعلام كرد عمرالبشير رييس‌جمهوري سودان را از سمت خود بركنار كرد. خبر بركناري عمر البشير با توجه به حجم اعتراض‌هاي به راه افتاده در سودان شوكه‌كننده نبود. اعلاميه ارتش، شادي جمعيت قابل توجهي از معترضاني را برعهده داشت كه خيابان‌هاي خارطوم را به اميد تغيير به تصاحب خود درآورده بودند. تقريبا چهارماه از اعتراضات مردمي در سودان مي‌گذرد؛ اعتراضاتي كه طي آن ده‌ها تن از معترضان به دست نيروهاي امنيتي كشته شدند. خواست معترضان در اين مدت از بهبود اوضاع اقتصادي و معيشتي اندك اندك به انقلاب تغيير كرد و در نهايت شعار اصلي سوداني‌ها شد: الشعب يريد اسقاط النظام. سودان سال‌هاست از قحطي و جنگ رنج مي‌برد و 30 سال تلخ اخير را با عمرالبشير به عنوان ديكتاتور بلامنازع اين كشور پشت سر گذاشت.
آينده سياسي سودان با وجود بركناري عمر البشير همچنان در هاله‌اي از ابهام قرار دارد. عمر البشير با كودتاي نظامي بركنار شد و در چنين شرايطي مردم در ميانه شادي از رفتن رهبري خودكامه و نگراني از آينده‌اي منقش به نظامي‌گري گرفتار شده‌اند. ساعتي پس از اعلام خبر بركناري عمر البشير، «احمد عوض بن عوف» به عنوان جانشين موقت بشير معرفي شد؛ اتفاقي كه لبخند را بر لبان معترضان سوداني خشكاند.
به گزارش نيويورك‌تايمز، «احمد عوض بن عوف»، وزير دفاع و محرم اسرار بشير محسوب مي‌شد كه بيانيه بركناري رييس‌جمهور سودان را در تلويزيون قرائت كرد. ژنرال بن عوف مانند عمرالبشير به ارتكاب جنايات جنگي در منطقه غربي سودان در دارفور متهم شده است.
هنگام قرائت بيانيه پس از كودتاي نظامي براي بركناري عمرالبشير، همه معترضان سكوت كردند. در اين بيانيه آمده بود كه همه زندانيان سياسي آزاد مي‌شوند، شوراي نظامي مديريت كشور را به مدت دوسال در دست خواهد گرفت، قانون اساسي سودان به حالت تعليق در خواهد آمد و به صورت موقت مقررات منع آمد و شد از ساعت 10 شب آغاز خواهد شد. به نوشته نيويورك‌تايمز، پس از قرائت بيانيه ارتش فريادهاي مردمي با شعاري متفاوت جايگزين شعارهاي چند روز قبل شد. معترضان شعار دادند: ما يك دزد را با دزدي ديگر جايگزين نمي‌كنيم. تنها چندساعت پس از قرائت بيانيه موج اعتراض‌هاي مردمي دوباره بالا گرفت. در بيانيه‌اي كه پس از چند ساعت توسط معترضان خشمگين به صورت آنلاين منتشر شد آمده بود كه آن (عمرالبشير) يك‌بار افتاد و ما مي‌توانيم دوباره وي را ساقط كنيم. عمر البشير 30 سال پيش هنگامي كه قدرت را در سودان به دست گرفت وعده داد عظمت را به كشور بازگرداند اما در نهايت چيزي جز جنگ، انزواي بين‌المللي و ويراني اقتصادي به بار نياورد و اكنون مردم نمي‌خواهند بار ديگر همان شرايط را با فرد ديگري از نو تجربه كنند.
ساره عبدالجليل، سخنگوي انجمن صنفي سودان كه اين اعتراضات را سازماندهي كرده در اين باره مي‌گويد: همانطور كه پيشتر هم گفته شد، اكنون يك كودتا در سودان رخ داده و اين براي ما قابل قبول نيست. همان چهره سابق بازيابي شده و اين اتفاق ما را به جايي كه بوده‌ايم باز مي‌گرداند.
عمرالبشير 75 ساله با استاندارد خودكامه‌هاي جهان نتوانسته بود شهرت زيادي دست و پا كند. اما او يك لكه ننگ را تا روز آخر يدك كشيد؛ او تنها رهبر در راس قدرت در يك كشور بود كه توسط دادگاه رسيدگي به جنايات جنگي تحت پيگرد قضايي بين‌المللي قرار گرفت. البشير متهم به نسل كشي در دارفور سودان بود. حمله‌اي كه در آن صدها هزار غير نظامي جان خود را از دست دادند.
عمرالبشير چندان در چارچوب قوانين بين‌المللي قرار نمي‌گرفت. او در دهه 1990 با دعوت از اسامه بن‌لادن، رهبر وقت القاعده براي سفر به سودان با تحريم‌هاي جدي امريكا مواجه شد. در سال 1998 امريكا يك موشك كروز به يك كارخانه در خارطوم زد كه گفته مي‌شد در ارتباط با القاعده است. بشير عملا حدود 21 سال درگير يك جنگ ويرانگر داخلي با جنوب سودان بود؛ جايي كه بمب‌ها از هواپيماها بر سر مردم بي‌گناه در سودان جنوبي ريخته مي‌شد كه در نهايت در سال 2011 سودان جنوبي استقلال خود را به دست آورد. اما عمرالبشير به جنگ‌هاي وحشيانه خود با شورشيان در ساير نقاط سودان ادامه داد.
علاوه بر اين بشير هزاران سرباز سوداني را براي جنگ در خارج از كشور از جمله در جنگ داخلي يمن اعزام كرده است و مشخص نيست كه آيا جانشين او آنها را به خانه باز مي‌گرداند يا خير. معترضاني كه روز پنجشنبه عمرالبشير را سرنگون كردند از شرايط داخلي در سودان به تنگ آمده بودند. تظاهراتي كه در ماه دسامبر آغاز شد در اعتراض به افزايش قيمت نان بود. يك جنبش خياباني كه به سراسر كشور كشيده شد و معترضان روز به روز عصباني‌تر شدند.
اين تظاهرات كه ابتدا توسط كشورهاي جهان ناديده گرفته شد، طي روزهاي اخير توجه‌هاي جهاني را به خود جلب كرد. عكسي قابل توجه از يك معترض خانم كه بالاي ماشيني با پوشش اسلامي ايستاده بود و تظاهرات‌كنندگان را هدايت مي‌كرد نگاه جهان را به سمت سودان چرخاند . اين تصاوير با شعارهاي موزون سياسي تبديل به نماد انقلاب سودان شد.
امروز معترضان سوداني بايد تصميم بگيرند آيا قصد دارند به خانه‌هاي خود بازگردند يا به اعتراضات ادامه دهند. بسياري معتقدند كه سوداني‌ها بايد از شكست‌هاي بهار عربي در مصر، ليبي و يمن درس بگيرند. تجربه مصر و يمن نمونه‌اي نگران‌كننده براي سودان خواهد بود؛ دو انقلابي كه عملا نيمه تمام ماندند.مصر از دست ديكتاتوري در دست ديكتاتوري ديگر قرار گرفت و يمن نيز وارد جنگ داخلي شده است كه پس از 4 سال پاياني نمي‌توان براي آن متصور بود.
به نظر نمي‌رسد معترضان سوداني قصد داشته باشند به زودي به خانه برگردند.
خانم عبدالجليل مي‌گويد: ما بر تشكيل يك حكومت مدني اصرار داريم. تظاهرات ادامه خواهد داشت تا زماني كه اين رژيم به صورت كامل سقوط كند.
طبق گزارش‌ها پس از محاصره مقر رياست‌جمهوري در سودان و دستگيري عمرالبشير، وي به محلي امن منتقل شده و ارتش امور را در دست گرفته است. اما اكنون اين احتمال وجود دارد كه اعضاي حزب كنگره ملي نزديك به عمرالبشير كه به نوعي رقباي بالقوه سياسي براي ارتش محسوب مي‌شوند به زندان محكوم شوند.
الكس دوال متخصص حوزه سودان به نيويورك تايمز گفت: اين موضوع احتمال دارد دستياران بشير را در بر گيرد و اين مي‌تواند يك جنگ داخلي را ميان اليگارشي سياسي و نظامي سودان ايجاد كند و در اين ميان خواسته‌هاي دموكراسي‌خواهانه معترضان در نظر گرفته نشود.
نمايش كودتا صبح روز پنجشنبه با يك لحظه اميدواري بي‌نظير آغاز شد. جايي كه پس از چند روز تظاهرات دراماتيك و صحنه‌هاي احساسي ستاد مشترك ارتش سودان اعلام كرد ارتش به زودي بيانيه‌اي را اعلام مي‌كند. بسياري از معترضان رقص و پايكوبي و ابراز شادماني كردند. مي‌دانستند كه عمرالبشير رفته است. همه در كنار يكديگر بودند. سارا النور، دكتر 27 ساله سوداني مي‌گويد: من هرگز چنين خوشبيني و اميدواري را در مردم سودان نديدم.
اما تا چند ساعت هيچ اتفاقي رخ نداد. گمانه‌زني‌ها در خصوص سناريوهاي بد آغاز شد كه شايد برخي افراد بدنام نزديك عمرالبشير توانسته باشد قدرت را در دست بگيرند. يكي از اين افراد صالح عبدالله الغوش، رييس دستگاه اطلاعاتي و امنيتي سودان بود كه طي هفته‌هاي اخير تلاش فراواني براي سركوب معترضان انجام داده بود و يكي از گزينه‌هاي نزديك به امارات متحده عربي محسوب مي‌شد.
گزينه ديگر ژنرال عوف بود كه كارنامه او نيز در جنگ دارفور مشخص و روشن بود كه در جنايت و نسل‌كشي مردم چه نقش عمده‌اي را ايفا كرده است. ساعت به ساعت حضور مردم در خيابان‌ها بيشتر مي‌شد و رهبران معترضان از آنچه در حال اتفاق بود مضطرب بودند و تاكيد داشتند كار هنوز تمام نشده زيرا بسياري از جمعيت اين احساس را داشتند كه به پيروزي رسيده‌اند.
بسياري از شاهدان فرياد مي‌زدند ما پيروز شديم، ما پيروز شديم. اما هنگامي كه ژنرال عوض بن عوف بيانيه خود را به پايان رساند مردم احساس فريب خوردن داشتند و ديگر خبري از شادي نبود و معتقد بودند كه عده‌اي در حال تلاش براي سرقت انقلاب هستند. ارتش اگرچه عنوان كرده بود قصد دارد يك دولت انتقالي براي دوسال تشكيل دهد اما اطلاعات كمي در خصوص آن ارايه داده و هنوز هيچ چيز دقيقي وجود ندارد. در حال حاضر قيام سودان با يك ابهام جدي مواجه شده است. در طول ماه‌ها تظاهرات مردمي برخي معترضان به روشني از ارتش سودان دعوت كردند تا به آنها كمك كند تا عمرالبشير را سرنگون كنند.
در اوايل ماه آوريل جمعيت زيادي شروع به گردآمدن در خارج از ستاد مشترك ارتش كردند، اما سربازان سودان به جاي پراكنده كردن معترضان سعي كردند تا از آنها در برابر نيروهاي امنيتي حفاظت كنند. اما در روز پنجشنبه بسياري از مردم معتقد بودند كه ادامه راه بايد توسط غيرنظاميان پيش برود.
برخي شهروندان مصري معتقد بودند كه ما به يك فرد غير نظامي احتياج داريم نه يك افسر ارتش، ما خواهان يك دموكراسي واقعي هستيم با آزادي واقعي و حقوق بشر.
اين درخواست مردم نيز مورد حمايت واشنگتن و بروكسل قرار گرفت. سخنگوي وزارت خارجه امريكا رابرت پالادينو در يك نشست خبري گفت: مردم سودان به روشني اعلام كرده‌اند كه خواستار گذار به يك رهبري غير نظامي هستند و آنها مجاز هستند كه اين روند را زودتر از دو سال طي كنند.
فدريكا موگريني، رييس سياست خارجي اتحاديه اروپا گفت: «تنها يك روند سياسي قابل اعتماد و فراگير مي‌تواند آرزوهاي مردم سودان را برآورده كند.» اتحاديه اروپا خواست تا ارتش هرچه سريعتر فضا را براي حضور غيرنظاميان در قدرت ايجاد كند.
جرمي هانت، وزيرخارجه بريتانيا گفت: تشكيل يك شوراي نظامي به مدت دو سال پاسخ مناسبي به خواسته مردم نيست. ما نياز داريم يك حركت سريع به سمت يك دولت غيرنظامي و رهبري فراگير داشته باشيم و اين اطمينان نيز حاصل شود كه خشونت بيشتري ايجاد نشود.
عمر زين عابدين يكي از افسران ارشد ارتش و عضو كميته نظامي در يك كنفرانس مطبوعاتي در تلويزيون دولتي گفت: حاكمان جديد سودان هيچ تمايلي براي حفظ قدرت ندارند و ارتش به خواست مردم براي تغيير وارد شد. شورا مي‌خواهد با معترضان نشستي داشته باشد و به سخنان آنها گوش دهد. ما بدون هيچ راه‌حلي آمده‌ايم. ما اينجا هستيم تا كشور را هدايت كنيم و به عنوان ابزاري براي تغيير عمل كنيم. وي تاكيد كرد ما با معترضان نشست خواهيم داشت و خواسته‌هاي آنها را مي‌شنويم و آنها را بخشي از گفت‌وگوها مي‌دانيم.
بسياري از معترضان مي‌گويند با وجود نااميدي اوليه، بلافاصله قدرت خود را بازيابي مي‌كنند و به اعتراضات ادامه خواهند داد. يكي از معترضان مي‌گويد: ما انقلاب خود را ادامه خواهيم داد تا به اهداف‌مان دست پيدا كنيم.
سودان روز جمعه صحنه رژه معترضاني بود كه آمده بودند تا انقلاب خود را نيمه‌كاره رها نكنند. برخي معترضان براي جلوگيري از اختلال در رفت و آمد، جليقه‌هاي زرد پوشيدند تا رفت و آمد در شهر را كنترل كنند. حال بايد ديد كه آيا سودان راه دموكراسي‌خواهي خود را نيمه تمام رها مي‌كند يا راه تا نيمه رفته را به پايان مي‌رساند.
پابوسي براي صلح
روز گذشته هيات بلندپايه‌اي از سودان جنوبي به همراه ۸ عضو شوراي كليساهاي سودان جنوبي براي ديدار با پاپ كه از سوي واتيكان تدارك ديده شده بود، وارد اين كشور شدند.اين اقدام واتيكان در راستاي حمايت از صلح در اين كشور صورت گرفته است. در شروع اين ديدار پاپ فرانسيس رهبر كاتوليك‌هاي جهان در اقدامي جنجال‌برانگيز خم شد و پاهاي «سلواكر ميارديت» رييس‌جمهور سودان جنوبي و «رياك مشار» رهبر مخالفان اين كشور را بوسيد. به گزارش شفقنا به نقل از روسيا اليوم، پاپ پس از اين اقدام، آنها را به حفظ صلح در كشورشان و دوري از جنگ داخلي دعوت كرد.وي رييس‌جمهور سودان جنوبي و معاون سابقش كه به رهبر شورشيان تبديل شد و همچنين ۳ نفر ديگر از معاونانش را نسبت به احترام به آتش‌بس و پايبندي به تشكيل دولت وحدت ملي در ماه مه آينده ترغيب كرد.