گروه اجتماعي
پيش از اينكه روز 20 خرداد و همزمان با روز جهاني ميراث فرهنگي خيابان ويلا با نصب يك كاشي نمادين، گذر صنايع دستي اعلام شود، مردم تهران خود اين خيابان را به عنوان گذر صنايع دستي مي‌شناختند. گذري كه حالا قرار است يكي از 6 گذر فرهنگي تهران باشد. صنف صنايع دستي خيابان ويلا مدتي است كه روي روزهاي خوش اقتصادي را نمي‌بيند و تغييراتي كه در روزهاي آتي بر سر اين خيابان خواهد آمد، براي كسبه نگراني‌ها و اميدواري‌هاي خاص خود را دارد. برخي فروشندگان صنايع دستي در خيابان ويلا در گفت‌وگو با خبرنگار «اعتماد» به بيان مشكلات و نظرات خود نسبت به اين طرح پرداختند.
درباره كدام خيابان صحبت مي‌كنيم؟
خاتم‌ها‌ي اصفهان، بشقاب‌هاي ميناكاري‌ها، ترمه‌هاي زردوخت يزد و گليم‌هاي تركمن. اين رنگ و بوي خيابان ويلا (نجات‌اللهي) است. خياباني كه در دهه 50 به سبب وفور خانه‌هاي ويلايي به نام ويلا شناخته مي‌شد و در سال 57 به نجات‌اللهي تغيير نام پيدا كرد، نامي كه يادآور شهادت «كامران نجات‌اللهي» استاد دانشگاه پلي‌تكنيك در يكي از طبقات ساختمان وزارت علوم واقع در همين خيابان ويلا بود. خيابان نجات‌اللهي از سمت شمال به خيابان كريم‌خان زند و از جنوب به خيابان انقلاب مي‌رسد. اگر در اين خيابان قدم بزنيد، هنوز هم آثاري از خانه‌هاي ويلايي دهه 40 و 50 در آن به چشم مي‌خورد. آجرهايي كه ساليان درازي را به چشم خود ديده‌اند در قامت خانه شاملو يا شيريني‌فروشي دانمارك هنوز پا بر جا هستند. در كنار عطر آجر و شيريني‌هاي دانماركي داغ، جلوه ظرافت‌هاي هنري سنتي به چشم مي‌خورد. خيابان ويلا گذر صنايع‌دستي است. شمال آن با كليساي سركيس مقدس شروع مي‌شود، با ظرافت‌هاي هنري باقي‌مانده از سنت اين بوم ادامه پيدا مي‌كند و در انتهاي خيابان، پس از تقاطع خيابان طالقاني، خياباني كه روزي مي‌خواست وال‌استريت ايران باشد، آژانس‌هاي مسافرتي به انتظارند و بعد انقلاب.
گذر صنايع دستي: عودلاجان يا ويلا؟
نامگذاري خيابان ويلا به گذر صنايع دستي اولين اقدام عملي براي اجراي طرح پياده‌راه خيابان ويلا است، درحالي كه شهرداري و ميراث فرهنگي از سال‌ها پيش با تفاهمنامه‌اي چند جانبه قرار گذاشته بودند، بازار تاريخي عودلاجان را پس از مرمت تبديل به نخستين بازار صنايع دستي تهران كنند. پويا محموديان، معاون صنايع دستي و هنرهاي سنتي سازمان ميراث فرهنگي در پاسخ به «اعتماد» مي‌گويد: طرح عودلاجان با طرح خيابان ويلا منافاتي ندارد. به گفته او كلانشهر تهران با تمام مشخصه‌هايي كه دارد، مي‌تواند پذيراي بيش از يك گذر صنايع دستي باشد. او تاكيد كرد كه عودلاجان يك بازارچه و خيابان ويلا يك گذر صنايع دستي خواهد بود. در واقع هدف اصلي اين طرح ديده شدن عودلاجان و به مراتب ديده شدن خيابان ويلاست. «محموديان» معتقد است چنين مراكز شهري مي‌توانند بدل به پاتوق‌هاي هنرمندان و جوانان و گردشگران داخلي و خارجي شوند. چنين بازارهايي حال شهر را خوب مي‌كند و جلوه خوبي به شهر مي‌دهد. او گسترش اين طرح را در افزايش تعداد چنين پهنه‌هاي فرهنگي و شكل گرفتن جمعه بازارهاي صنايع دستي يا بازار خرده‌فروش صنايع دستي در آينده مي‌داند. با اين حال به نظر مي‌رسد، حال خوب شهر به بهاي نارضايتي كسبه صنايع دستي در اين خيابان خواهد بود.
دردسرهاي يك نامگذاري
با برگزاري مراسم روز جهاني صنايع دستي در خيابان ويلا و رونمايي از كاشي نمادين گذر صنايع دستي، مباحثي در فضاي مجازي با موضوع تغيير نام اين خيابان بر سر زبان‌ها افتاد. در پاسخ به اين شائبه محمدرضا دهداري‌پور، شهردار منطقه ۶ به «تيترشهر» گفت، نام خيابان نجات‌اللهي تغيير نخواهد كرد بلكه در ادامه اين طرح، شهرداري منطقه6 قرار است در روزهاي آتي تابلوهاي قهوه‌اي گذر صنايع دستي را به تابلوي نام خيابان استاد نجات‌اللهي و تابلوهاي تقاطع‌هاي منتهي به اين خيابان اضافه كند. اين تابلوها براي گذرگاه‌هاي فرهنگي و تاريخي در خيابان نصب مي‌شوند.
معضل تردد و پارك خودرو
خيابان ويلا در محدوده طرح ترافيك قرار دارد با اين حال تردد اتومبيل در اين خيابان بالاست و ترافيك و كمبود جاي پارك، گريبان خيابان ويلا را گرفته است. محمد يكي از كسبه‌هاي صنف صنايع دستي است. فروشگاهش درنزديكي كليساي سركيس مقدس قرار دارد و به گفته خودش دو سالي مي‌شود كه كسب و كارش را از كاخ گلستان به اين خيابان انتقال داده است. او در گفت‌وگو با خبرنگار اعتماد مي‌گويد، بيشتر كسبه با طرح گذر صنايع دستي به دليل مشكل پاركينگ در اطراف خيابان ويلا مخالفند. او مي‌گويد: چون از اتومبيل شخصي استفاده نمي‌كند با حذف خودرو از خيابان ويلا مخالفتي ندارد. محمد به پشت سرش اشاره مي‌كند، جايي كه بايد پاركينگ مكانيزه ايرانشهر باشد و مي‌گويد: كسي از كسبه حاضر به پارك خودرو در آن پاركينگ نيست، اگر طرح پاركينگ هم داشته باشد باز هم كسبه موافق حذف خودرو از اين خيابان نخواهند بود. محمدحسين فراهاني، مديركل ميراث فرهنگي تهران به باشگاه خبرنگاران جوان در خصوص طرح گذر صنايع‌دستي مي‌گويد:«با اجراي طرح از تردد خودروها در بخشي از اين خيابان كاسته مي‌شود و گردشگران مي‌توانند با آرامش و فراغت بيشتري از توليداتي كه نشان از فرهنگ و هنر ايراني دارد، خريداري كنند». با اين حال به نظر صنف صنايع دستي مستقر در خيابان ويلا، حذف خودرو به مرور حضور قشر خاصي از مشتري‌هايشان را تحت‌تاثير قرار خواهد داد. فروشنده‌اي در ضلع شمال شرقي خيابان ويلا كه حتي از مسدود شدن چند ساعته خيابان ويلا براي برگزاري مراسم روز جهاني صنايع دستي چندان راضي نبود، مي‌گويد: به جز مشتري‌هاي دولتي، بخش اعظم فروش ما از طريق طبقه متوسط به بالاي جامعه تامين مي‌شود. او معتقد است اين قشر از بالاي شهر با ماشين شخصي براي خريد مي‌آيند و مشكلات تردد يا كمبود پاركينگ طبعا كم و بيش مانع حضور آنها خواهد شد. همسايه او هم كه در فروشگاه حضور دارد در همين مورد مي‌گويد مشخصا هر طرحي كه حضور اتومبيل را در دل شهر كمتر كند، طرح ارزرشمندي است با اين حال تردد اتومبيل در اين خيابان براي كسبه واجد ارزش است. او معتقد است، نمي‌توان طرح خيابان ويلا را با سي تير مقايسه كرد. به نظرش خريد غذا براي هر طبقه‌اي از جامعه ممكن است اما خريد صنايع دستي خير. جداي از مسائل تردد و پاركينگ، بيشتر كسبه نسبت به اجراي سنگفرش بدبين هستند و علت آن را طرح‌هاي قبلي احداث شده، مي‌دانند. سراغ فروشگاهي در جنوب تقاطع طالقاني مي‌رويم. فروشنده مغازه خود را «بچه نازي‌آباد» معرفي مي‌كند و مي‌گويد: حدود 10سال در اين كار سابقه دارد. كار تحويل سفارش‌هاي دولتي فروشگاه با اوست و سفارش‌هايش را با موتور مي‌رساند. او با اشاره به سنگفرش شدن ميدان بهارستان و تجربه‌اي كه از تردد روزانه در آنجا دارد، مي‌گويد اگر بخواهد با موتورش به بهارستان برود، از خيابان هدايت مسير خود را انتخاب مي‌كند، نه مخبرالدوله. به نظر او تردد از مخبرالدوله به سبب سنگفرش آن بسيار دشوار است. علاوه بر آن، او به بخش‌هايي از سنگفرش 17 شهريور اشاره مي‌كند و با ابراز نگراني از رخ دادن تجربه‌اي مشابه مي‌گويد:«يكنواخت نبودن و دست‌اندازهاي زياد اين سنگفرش‌ها باعث مي‌شود قيد عبور از اين مسيرها را بزنم. بعد چطور مي‌توانم انتظار داشته باشم كه مشتري بخواهد با ماشين چند صد ميليوني‌اش از اين خيابان عبور و از من خريد كند».
غرفه‌هاي شهرداري، نگراني جمعي
كسبه با اينكه معتقد هستند اگر شهرداري اقدام به برپايي غرفه كند، باز مشتري‌هايي خود را حفظ خواهند كرد، با اين حال نگرانند بلاي 17 شهريور بر سر آنها نازل شود و كسب و كارشان از رونق بيفتد. آنها معتقدند در حال حاضر وضعيت اقتصادي كسبه چندان مناسب نيست و اگر شهرداري در طرح خود اقدام به برپايي غرفه و فروش محصولاتي مثل خاتم و ميناكاري كند، دير يا زود ناچار به نقل مكان خواهند شد. به نظر يكي از كسبه بهتر است غرفه‌هاي شهرداري از ساير محصولات صنايع دستي حمايت كند و تنوع محصولات را افزايش دهد، يا اينكه اين غرفه‌ها در صنف اغذيه باشند. به گفته او در خيابان ويلا غذاخوري يا كافه زيادي به چشم نمي‌خورد و از اين حيث مراجعان ناچار به خيابان مجاور يعني ايرانشهر مراجعه مي‌كنند.
از ميان كافه‌ها و غذاخوري‌هاي معدود اين خيابان مي‌توان به كافه اسپريس اشاره كرد. كافه اسپريس واقع در ضلع شمال خيابان ويلا و نزديك كليساي سركيس مقدس است و طراحي آن جوايز معماري براي طراحش به همراه داشت. با اين حال در غياب هم‌صنفانش، اين واحد با مشكلات مالي مواجه شد و بنايي كه از ابتدا براي كاربري كافه طراحي شده بود، امروز به فروشگاه صنايع دستي بدل شده است.
كورسوي زيست شبانه در خيابان ويلا
خيابان ويلا در كنار خيابان طالقاني شب‌هاي روشني ندارد. با اينكه اين دو خيابان در طول روز پر رفت و آمدند، با تاريك شدن هوا زندگي از اين دو خيابان رخت مي‌بندد. سكوت و تاريكي قدم زدن در اين خيابان را خطرناك مي‌كند. يكي از كسبه كه فروشگاهش در نزديكي تقاطع اين دو خيابان قرار دارد، مي‌گويد از سال 82و 83 مغازه‌هاي صنايع دستي از خيابان طالقاني به نجات‌اللهي منتقل شدند. او هم از همان سال در اين خيابان مشغول به كار است. اين فروشنده كه خود را صاحب ملك هم معرفي مي‌كند چند مغازه را در ضلع مقابل خيابان نشان مي‌دهد و مي‌گويد از همين مغازه‌ها تازگي دزدي شده است. نورپردازي خيابان هم به نظرش در شب مناسب نيست و شب‌ها خيابان به خانه ارواح تبديل مي‌شود و ناچارند با تاريك شدن روز به فكر تعطيل‌كردن كسب و كار خود باشند. او پايين تقاطع را نشان مي‌دهد و مي‌گويد دو گروه مشخص متكدي و حتي كيف‌قاپ در پايين و بالاي تقاطع طالقاني- نجات‌اللهي فعاليت مي‌كنند و به خصوص بر سر راه توريست‌ها حاضر مي‌شوند. او اضافه مي‌كند : طي سال‌هاي اخير بارها موضوع عدم امنيت خيابان را به شهرداري گزارش داده‌اند اما تاكنون شاهد پيگيري و اقدام نبوده‌اند.
محسن هاشمي‌رفسنجاني، رييس شوراي شهر تهران، پيرو نظر شخصي و عدم تمايلش به اجراي زيست شبانه در اظهارنظري گفت كه چون شب‌ها ساعت 10 مي‌خوابد علاقه‌اي به طرح زيست شبانه ندارد. او در توييتي نوشت:«اگر براي زيست شبانه طرحي متفاوت و بومي در نظر داريم، بهتر است ابتدا جزييات طرح كارشناسي شود». خانم محموديان در پاسخ به اعتماد مبني بر امكان زيست شبانه در طرح گذر صنايع‌دستي مي‌گويد كسبه اعتراض خود را از وضعيت امنيت و روشنايي كم اين خيابان طي نشست‌هايي كه داشته‌اند، اعلام كرده‌اند. با اين حال بررسي اين مساله به دست شهرداري و شوراي شهر و ساير مراجع و مسوولان مرتبط است. او در خصوص طرح‌هايي چون شب‌بازارها در اين گذر مي‌گويد ما مي‌توانيم پيشنهاد خود را مطرح كنيم اما تصميم‌گيري به عهده ما نيست و نهادهاي ديگري بايد بررسي كنند كه آيا اين طرح زيست شبانه در اين پهنه قابل اجراست يا خير.
در جست و جوي هويت
نوع خاص محصولات صنايع دستي كه در اين فروشگاه‌ها عرضه مي‌شود، قيمت‌هاي نامتجانس و حضور كالاي چيني از عواملي بود كه در كنار شرايط فعلي حضور توريست‌ها را از چهره اين خيابان كمرنگ‌تر كرده است. كسبه در كنار نگراني‌هايي كه دارند، خواستار برگشتن زندگي و حيات به خيابان ويلا هستند. آنها در لابه‌لاي حرف‌هاي خود مي‌گويند كه اي كاش اين خيابان مجسمه‌اي داشت. يا اقلا نمادي هنري كه بازتاب روح هنر كشورمان باشد. فروشنده ديگري كه فروشگاهش در ضلع جنوبي خيابان و ميان آژانس‌هاي مسافرتي قرار دارد، همراه با تاييد خواسته‌ها و نگراني‌هاي همكارانش مي‌گويد مشخصا ما مخالف بهبود اوضاع بصري و خدماتي خبايان نيستيم، شهرداري براي اجراي اين طرح با ما مصاحبه و گفت‌وگويي نكرده است. اگر اين طرح بتواند در كنار پاسخ‌دهي به نيازهاي ما، خيابان ويلا را به خياباني مطرح تبديل كند ما از آن استقبال خواهيم كرد. در هر صورت كار ما فروش صنايع دستي و در درجه اول كاري هنري است.
پويا محموديان، معاون صنايع دستي و هنرهاي سنتي سازمان ميراث فرهنگي: طرح عودلاجان با طرح خيابان ويلا منافاتي ندارد. كلانشهر تهران با تمام مشخصه‌هايي كه دارد، مي‌تواند پذيراي بيش از يك گذر صنايع دستي باشد. عودلاجان يك بازارچه و خيابان ويلا يك گذر صنايع دستي خواهد بود.