روايتي از غرق شدن كشتي ايراني در آب‌هاي آذربايجان
«شباهنگ»
چگونه غرق شد؟
گروه اقتصادي
غرق شدن يك كشتي ايراني كه اتفاقا بر خلاف نفتكش‌هاي ايراني با پرچم ايران در درياي خزر تردد مي‌كرد؛ يك رخداد طبيعي است و در «فاجعه‌هاي دريايي» دسته‌بندي نمي‌شود. اما اين كشتي حامل محموله‌اي به ارزش 2 ميليون دلار كالاي صادراتي به مقصد روسيه بود. ضمن اينكه ارزش خود اين كشتي نيز نزديك به يك ميليون دلار برآورد شده است.
«شباهنگ» به شماره ثبت GT479 ساخت ژاپن و متعلق به شركت خصوصي «خط مرواريد دريا» بوده است. روز پنجشنبه گذشته، اين كشتي بعد از بارگيري از بندر انزلي به سمت ماخاچ‌كالاي روسيه حركت كرد. اما در آب‌هاي جمهوري آذربايجان ۲۳ مايلي بندر آستاراي آذربايجان دچار «آب‌گرفتگي» شد. ساعاتي پس از اين حادثه اعلام شد كه «شباهنگ» به طور كامل غرق شده و البته تمام 9 خدمه آن نجات پيدا كرده‌اند.
تاكنون اظهارنظر رسمي درباره دليل غرق شدن اين كشتي توسط مسوولان سازمان بنادر و دريانوردي ارايه نشده است. اما علاوه بر مشكلات فيزيكي كه در اين كشتي قطعا وجود داشته به نظر مي‌رسد كه بخش پنهان مانده‌اي نيز در بيان دلايل آب‌گرفتگي و غرق شدن كشتي «شباهنگ» وجود دارد كه رسانه‌ها و فعالان دريانوردي ايران از كنار آن عبور كرده‌اند.
رتبه‌بندي كشتي
موسسات رده‌بندي، سازمان‌هايي هستند كه در ارتباط با طراحي، ساخت و بازرسي تاسيسات دريايي شامل كشتي‌ها و سازه‌هاي دريايي و ساحلي، استاندارد‌هاي فني ارايه مي‌كنند. اين استاندارد‌ها به عنوان قوانين منتشر شده، صادر مي‌شوند. شناوري كه تحت قوانين يك موسسه رده‌بندي، طراحي و ساخته مي‌شود از آن موسسه گواهينامه رده‌بندي دريافت مي‌كند. شركت رده‌بندي اين گواهينامه را بعد از انجام بازرسي‌هاي مربوطه صادر مي‌كند. اين در حالي است كه چنين گواهينامه‌اي به عنوان ضمانتي براي ايمني و قابليت انجام سفر دريايي كشتي نيست و فقط به اين معناست كه كشتي يا شناور مطابق با استانداردهايي است كه توسط موسسه رده‌بندي صادر‌كننده گواهينامه ايجاد شده است.
اما به نظر مي‌رسد كه در بخش دريا و دريانوردي مشكلات فراواني در حوزه درياي خزر وجود دارد و مشكل عمده آن است كه كشورهاي حوزه اين دريا در كل تمايلي به اجراي كامل موارد ايمني ندارند. يك كارشناس بازنشسته حوزه كشتيراني در گفت‌وگو با شبكه خبري حمل و نقل تين نيوز، درباره مشكلات رتبه‌بندي شناورها و گواهينامه‌هاي صادره صحبت‌هاي جالبي ارايه كرده است. او كه نخواسته نامش فاش شود، دليل غرق شدن «شباهنگ» در آب‌هاي درياي خزر را «گواهينامه فروشي» براي دريانوردي ذكر كرده است. به گفته اين كارشناس «گواهينامه و تاييديه‌هايي صادر مي‌شود كه بررسي آنها نشان مي‌دهد در اين بخش نيز به جاي صدور گواهينامه، گواهينامه فروشي شده است.» او با طرح اين پرسش كه « وقتي گواهينامه‌هايي به سفارش آموزشكده‌هاي دريانوردي صادر مي‌شود كه محل درآمد آنها همين گواهينامه است، آيا اين اقدام را نمي‌توان گواهينامه فروشي دانست؟» به گفته اين كارشناس دريايي «موسسات رده‌بندي دچار همان رده‌بندي فروشي شده‌اند تا رده‌بندي واقعي كشتي‌ها و شناورها و به نمايندگي از سازمان بنادر و دريانوردي، گواهينامه‌هايي صادر مي‌كنند كه خود اين گواهينامه‌ها آنقدر سطحي صادر شده‌اند كه گاهي با يكديگر در تضاد يا اختلاف محتوايي بوده است.» او مي‌افزايد:«براي كشتي‌هايي گواهينامه رده‌بندي صادر شده است كه از فرط كهنگي و ضعف به اندك ضربه‌اي سوراخ مي‌شوند تا جايي كه پيش آمده يك ماهي در سوراخ كشتي مانده و باعث نجات جان پرسنل مي‌شود.»
ضعف نظارت سازمان بنادر
در ايران متولي ارايه گواهينامه‌هاي دريانوردي و كشتيراني، سازمان بنادر و دريانوردي است. اين سازمان علاوه بر صدور مجوزهاي مربوطه براي نظارت بر كار كشتيراني‌ها، مسووليت اپراتوري بنادر را نيز به عهده دارد. اما گفته مي‌شود كه سازمان بنادر و دريانوردي نيز تحت فشار شركت‌هاي بخش خصوصي كه مالك كشتي هستند؛ قدرت نظارتي براي عملكرد كشتي‌هاي تجاري را ندارد. به گفته اين كارشناس بازنشسته كشتيراني «عقب‌نشيني سازمان بنادر و دريانوردي در اين زمينه به جايي رسيده كه به راحتي براي كشتي‌هاي غيراستاندارد، پروانه حركت و ترك بندر صادر مي‌شود.» او مي‌افزايد:«مالكان كشتي‌ها و كشتيراني‌ها نيز سرخوش از وضعيت موجود، شناورهايي كه از رده خارج شده‌اند (طبق رده‌بندي‌هاي معتبر خارجي) را خريداري كرده پس از بزك كردن آنها، گواهينامه‌هاي لازم را نيز براي آنها خريداري كرده و با استفاده از بيكاري افسران و ملوانان جوياي كار و گواهينامه به دست كه قبلا وصف آنها ذكر شد، اين شناورها را در حوزه درياي خزر به كار مي‌گيرند.»
تردد شناورهاي رودخانه‌اي در درياي خزر!
درياي خزر به دليل پهنه بسته آن، يكي از خطرناك‌ترين درياهاي دنياست و حتي گفته مي‌شود كه خطرات كشتيراني در اين دريا به دليل غيرقابل پيش‌بيني بودن و تغييرات غيرمترقبه كمتر از حضور در اقيانوس نيست. اما گزارش‌هايي منتشر شده كه نشان مي‌دهد برخي شناورهايي كه در اروپا به عنوان «شناور رودخانه‌اي» شناخته مي‌شوند و براي آب‌هاي كم‌عمق ساخته شده‌اند؛ بدون داشتن وسايل پيش‌بيني وضعيت هوا و ارتباط تلفني (برخلاف قوانين و كنوانسيون‌هاي متعدد) به كار گرفته شده‌اند تا جايي كه بارها و بارها جان اين پرسنل را به خطر انداخته و مي‌اندازند.
كشتي بيمه نبود؟
مشخص نيست كه با وجود چنين مشكلاتي در كشتي «شباهنگ» سازمان بنادر و دريانوردي چگونه مجوز ترك بندر به اين كشتي داده است. اما جواد جهانگيرزاده، سفير ايران در باكو ساعاتي پس از اعلام غرق شدن اين كشتي به خبرگزاري‌ها گفت كه «براساس آنچه كه ما اطلاع پيدا كرديم در زمان خروج اين كشتي از بندر انزلي ايران همه بررسي‌هاي فني انجام شده و مجوز حركت كشتي داده شده است بنابراين موضوعات فني بايد با مقامات مسوول بررسي شود.»
اين در حالي است كه بيمه‌گر اين كشتي نيز تلويحا تاييد كرده كه «كشتي شباهنگ با بيمه‌نامه صوري تردد كرده است.» چراكه به گفته معاون فني اين شركت بيمه‌اي «رقم اوليه حق بيمه اين كشتي هم پرداخت نشده است!» از اين رو خسارتي نيز به صاحبان بار و كشتي پرداخت نمي‌شود. احمد صفرزاده اضافه كرده است:«اول بايد حق بيمه پرداخت مي‌شد و بعد از آن بر اساس شرايط بيمه‌نامه و مدارك موجود، خسارت در صورتي كه جزو پوشش‌هاي بيمه‌نامه بود، بررسي و پرداخت مي‌شد؛ اما از آنجا كه اين كشتي حق بيمه خود را پرداخت نكرده، خسارت آن نيز قابل رسيدگي نيست.» به گفته وي «تعهد بيمه‌گر درباره كشتي شباهنگ ۴.۵ ميليارد تومان بوده كه با محاسبه ۱۵ درصد فرانشيز آن در نهايت خسارت قابل پرداخت براي آن (۸۵ درصد كل تعهد بيمه‌گر) حدود ۳ ميليارد و ۸۰۰ ميليون تومان مي‌شد.»