نقش خبرنگار در جامعه مدرن
غلامحیدرابراهيمباي سلامي
در جامعه مدرن، خبرنگاران كنشگران اصلي براي رهايي از مرداب‌هاي فكري موجودند كه با نوآوري و انعكاس واقعيت توسط آنها انديشه‌هاي منتقدانه و دگرانديشي‌هاي جسورانه شكل مي‌گيرد. با هر خبر متفاوتي كه مي‌رسد تلنگري بر وجدان جمعي مردم وارد مي‌شود و جريان‌هاي متصل به هم براي آگاهي، دگرگوني و رشد ايجاد مي‌گردد. در عصر گسترش فناوري‌هاي نوين اطلاعات و ارتباطات همه امور نظام اجتماعي با همين مفاهيم جريان مي‌يابد، نقد مي‌شود و پيشرفت مي‌كند. هر خبرنگار به تناسب موضوع و مساله‌اي كه پيگيري مي‌كند هر لحظه در معرض اخبار گوناگون قرار دارد و به فراخور شخصيت، گرايش و تحليلي كه دارد مهم‌ترين آنها را برمي‌گزيند، برحسب نظام انديشه خويش به طبقه‌بندي و بازتوليد آن مي‌پردازد و با ادبيات و گزاره‌هاي ويژه‌اي به بازنشر آنها مي‌پردازد با چنين رويكرد و پردازشي است كه ايده‌ها و جهت اخبار با ايفاي نقش خبرنگاري نيز هماهنگي دارد. نقش خبرنگار بيش از آنكه در نقل و انتشار خبر تحليل شود در نظام پردازش ذهن و زبان وي تعيين مي‌شود. در رويكردي جامعه شناختي «نظام اجتماعي » نيز در ابعاد چهارگانه فرهنگ، سياست، اقتصاد، اجتماع و همچنين نگرش‌ها براي حفظ محيط زيست و بهره‌گيري از فناوري‌هاي نوين اطلاعات و ارتباطات با اخبار و ايفاي نقش خبرنگاران دگرگون و متحول مي‌شود و پيشرفت مي‌كند، فرهنگ و جامعه كنوني ما هرچه هست ماحصل اخباري است كه در آن منتشر شده و مي‌شود و به انديشه و گفتمان‌هاي آن شكل مي‌دهد. در واقع با فرآيندهاي خبري و تعامل پس از آنهاست كه ماهيت جامعه كنوني شكل مي‌گيرد و جامعه‌پذيري سياسي و فرهنگي براي نسل‌هاي بعد نيز محقق مي‌شود. هرچند با دسترسي آسان به فناوري‌هاي نوين و گسترش شبكه‌هاي اجتماعي فرآيند اطلاع‌رساني توسعه يافته و عوامل نشر اخبار در سطح مختلف توزيع شده و به اصطلاح واقعيت «هر شهروند يك خبرنگار» به دليل امكان ارتباطات گسترده ناشي از تكنولوژي و فناوري‌هاي نوين محقق گشته است ولي با شناختي عميق‌تر در تحليل پديده‌ها در مي‌يابيم كه «هركس نمي‌تواند يك خبرنگار» باشد و حرفه خاص خبرنگاري همچنان نقش والاي خود را در تحولات جامعه حفظ كرده و اهميت آن پيچيده‌تر و تخصصي شده است. خبرنگاري بدون ايده‌پردازي و قدرت تحليل موضوع و مشكلات جامعه ميسر نيست. خبرنگار با شناخت عميق و شكاف اذهان روزنه‌اي در زواياي تاريك جامعه مي‌گشايد و شناخت پديده‌ها را ميسر مي‌سازد. ترس و مخالفت صاحبان قدرت، مستبدان و ديكتاتور‌ها از روشنگري و آگاهي بخشي خبرنگاران است و از اين رو با لطایف‌الحيل به تحديد « آزادي بيان » مي‌پردازند.
جورج اورول، نويسنده كتاب‌هاي «مزرعه حيوانات» و «۱۹۸۴» گفت «روزنامه‌نگاري يعني انتشار آن‌چيزي كه يكي نمي‌خواهد منتشر شود، باقي ديگر روابط عمومي است. آزادي گوهر جان آدمي است. خبرنگاران بيش از ديگر اقشار جامعه اهميت مفهوم جانفزاي « آزادي» را درک مي‌كنند زيرا هم در ايفاي نقش خويش سخت به آن نيازمندند و هم در توسعه و گسترش آزادي نقش بيشتري دارند و شرايط را براي رعايت حقوق بشر و استقرار دموكراسي و مردمسالاري فراهم مي‌كند. آزادي گوهري است كه با زرگري و تلاش ايثارگرانه خبرنگاران حاصل مي‌شود و به همين دليل براي خدشه در اين ارزش‌هاي والا قدرتمداران و مستبدان نيز نمونه‌هاي تقلبي و بدلي از خبرنگاري و فعاليت رسانه‌اي را گاه با رنگ ولعاب بيشتر در جامعه رايج مي‌كنند تا اثر خبرنگاران حقيقت‌طلب و مردمدار را كمرنگ سازند. براي حفظ روش‌هاي جسورانه و متفاوت خبرنگاري است كه آزادي بيان همواره در مقابل فساد و تباهي سياسي و اقتصادي جامعه تعريف شده است. در كنار صدها خبرنگار فعال و فرهيخته محمود صارمي در روز ۱۷ مرداد ۱۳۷۷ در شهر مزار شريف به همراه هفت ديپلمات ايران به دست طالبان به شهادت رسيد پس از آن در ايران بهانه تجليل از خبرنگاران فراهم گرديد. در آن زمان كه اينجانب عضو «جمعيت دفاع از آزادي مطبوعات» بودم برادرم شادروان «ايمان» كسوت خبرنگاري داشت او كه از اولين دوره دانش‌آموختگان دانشكده خبر و عضو جامعه مطبوعات و رسانه‌هاي كشورمحسوب مي‌شد به هيچ قيد و بندي به جز تلاش براي آگاهي، رشد و تحقق آزادي در جامعه نمي‌انديشيد. ايمان در حمايت از خبرنگاران و رسانه‌ها از هيچ كوششي فرو‌گذار نمي‌كرد و از اين رو گفتمان خبرنگاري يك جريان زنده در زندگي روزمره ما شده است. اكنون ايمان رفته است اما انگار ما با همه خبرنگاران بسان ايمان عضو يك خانواده‌ايم و خود را در تجليل از آنها شريك مي‌دانيم. در جامعه ايراني بعد از جنبش سال ۱۳۸۸ و همچنين جنبش زن، زندگي، آزادي در سال ۱۴۰1 در سياست داخلي تحولات گسترده‌اي روي‌داد و بعد از تجاوز و شبيخون اسراييل در خرداد ۱۴۰۴ و جنگ ۱۲ روزه در سياست خارجي نيز رويكردها تغيير كرد و نقش مهم خبرنگاران بيش از هرچيز ديگر ثابت شد.با پرهيز از رويكردهاي ايدئولوژيك عاميانه و با بازتعريف ژنوم فرهنگي ايران و اصول و گزاره‌هاي ايرانشهري مبتني بر عقلانيت دموكراتيك كه ناشي از «وحدت در كثرت» و بر پايه مفاهيم «آزادي، انسانيت، مهرباني» است و مي‌تواند در برگيرنده همه مردم و جلوگاه ايران براي همه ايرانيان باشد، خبرنگاران مي‌توانند نقش خود را در پيشراني تحقق آينده باشكوه و عظمت كشور و ايران زمين با چنين بستر و فرهنگي ايفا کنند. جامعه‌شناس