نيره خادمي
زنگ خطر درباره فرونشست زمين در اصفهان از سال‌ها قبل به صدا در آمده بود اما زماني كه ترك‌ها از ميان خيابان‌هاي شهرك نيرو هوايي اين شهر، سر در آورد، اين صدا بلندتر شد. مردم، منطقه را ترك كردند و شهرك مدتي به شكل متروكه درآمد اما ماجرا به همين جا ختم نشد. فرونشست در همه نقاط مختلف اصفهان ادامه يافت و حتي كار به تخليه بيش از ۴۰ مدرسه در اين شهر كشيده شد تا هفته گذشته كه موضوع يك بار ديگر با صحبت‌هاي عيسي كلانتري، وزير سابق جهاد كشاورزي درباره نشست ۶متري زمين در اصفهان طي ۳۰ سال آينده سر زبان‌ها افتاد. در اين ميان همه هشدارها و حتي گزارش ويژه بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه مسكن و شهرسازي در سال‌هاي گذشته تاثيري بر تغيير شيوه مديريت در اين باره نداشته است و حالا در شرايطي كه به گفته رييس اين مركز، حدود سه ميلون نفر در اصفهان روي پهنه‌هاي فرونشستي سكونت دارند و تا ۵ سال ديگر با مرگ آبخوان‌هاي اين شهر روبرو هستيم، نياز است كه دستگاه‌هاي نظارتي مانند سازمان بازرسي كل كشور يا ديوان محاسبات به اين ماجرا وارد شوند. علي بيت‌اللهي، رييس بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه مسكن و شهرسازي در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: «گزارش ويژه‌اي كه در سال ۱۴۰۰ براي اصفهان تهيه شده و شامل نزديك به ۸۸ نقشه بود، با هدف ارايه راهكار و اقدامات مديريتي ارايه گرديد. با اين حال، تاكنون هيچ اقدام عملي در اين زمينه انجام نشده است. اگر از منظر استاني بخواهيم رتبه‌بندي كنيم، استان خراسان رضوي بيشترين وسعت محدوده‌هاي فرونشست زمين را داراست و پس از آن استان‌هاي فارس، كرمان، اصفهان و تهران قرار دارند.با اين حال، از نظر وسعت مناطق شهري واقع بر پهنه‌هاي فرونشست، شهر اصفهان رتبه نخست را در ميان كلان‌شهرهاي كشور داراست. اهميت اين موضوع به دليل جمعيت بالاي شهر است، چرا كه جابه‌جايي گسترده جمعيت امكان‌پذير نيست و همچنين به دليل وجود آثار تاريخي ارزشمند كه به‌طور مستمر در معرض خطر فرونشست زمين قرار دارند.» گزارش‌هاي اينچنيني اما هيچگاه آنطور كه بايد مورد توجه مديران قرار نمي‌گيرد و از اطلاعات آن چشم‌پوشي مي‌شود و سال‌هاست كه پژوهشكده‌ها و حتي گزارش‌هاي مركز پژوهش‌هاي مجلس در كشور تنها كاركرد رسانه‌اي دارند و كمتر در تصميم‌گيري‌ها مورد توجه قرار مي‌گيرند و هيچ ساز و كار يا ضمانتي براي پياده‌سازي پيشنهاداتي كه مبتني بر علم و تحقيق است، وجود ندارد. بيت‌اللهي در اين باره توضيح مي‌دهد: «گزارش‌هاي كارشناسي همراه با راهكارها بايد به مسوولاني ارايه شود كه در جايگاه تصميم‌گيري و تأمين اعتبار قرار دارند. ما به عنوان كارشناسان و پژوهشگران، قدرت فرماندهي بر دستگاه‌هاي اجرايي يا تخصيص بودجه را نداريم. وظيفه و رسالت ما صرفا شناسايي مسائل، ارايه تحليل و پيشنهاد راهكار است و براي اين كار زمان و انرژي قابل توجهي صرف كرده‌ايم.» به گفته او در مواقعي كه نياز به تصميم‌گيري جدي است، به نظر مي‌رسد دغدغه كافي وجود ندارد و به عنوان مثال، به جاي انجام اقدامات مديريتي و كم‌هزينه براي كنترل فرونشست زمين، تصميم گرفته مي‌شود كه لوله‌هاي آب از دريا با هزينه‌هاي بسيار گزاف كشيده شود در حالي كه هزينه‌هاي اقدامات مديريتي موثر براي كنترل فرونشست زمين، در مقايسه با اين اقدامات، ناچيز و به مراتب كم‌هزينه‌تر است: «اين امر نشان مي‌دهد كه در اولويت‌بندي‌ها، محيط زيست و توسعه پايدار در كشور ما در جايگاه اول قرار ندارند و غالبا تأمين نيازهاي فوري و اقدامات شتاب‌زده بدون آينده‌نگري و توجه به پيامدهاي بلندمدت، اولويت اصلي است. وقتي روند تصميم‌گيري در طول سال‌ها اشتباه باشد و حتي پس از ارايه پيشنهادهاي كارشناسي، اقدام موثري صورت نگيرد، اثرات منفي آن به صورت مستمر بر محيط زيست و منابع كشور باقي مي‌ماند.» اما تا چه زماني اين بي‌توجهي ادامه خواهد يافت و آيا سرانجام نبايد يك نهاد نظارتي چنين موضعي را مدنظر قرار دهد و عليه عدم توجه به گزارش‌هاي كارشناسي و پژوهشي، اعلام جرم كند؟ اين سوالي است كه از رييس بخش زلزله‌شناسي مركز تحقيقات راه مسكن و شهرسازي در پاسخ به آن مي‌گويد: «در كشور، نهادهاي نظارتي متعددي وجود دارند كه وظيفه آنها پيگيري و كنترل اجراي قوانين و مقررات است، از جمله سازمان بازرسي و ديوان محاسبات كه به ترتيب وابسته به قوه قضاييه و مجلس هستند و همچنين بازرسي‌هاي داخلي دستگاه‌هاي اجرايي. وضعيت فرونشست زمين در ايران كاملا مشهود است و ديگر نمي‌توان ادعا كرد كه اين پديده نامحسوس است؛ حتي كودكان كم‌سن و سال نيز با موضوع فرونشست آشنا هستند.»
اصفهان در جايگاه نخست
شرايط حال حاضر اصفهان و ساير شهرهاي ايران از نظر پهنه‌هاي فرونشستي اما چگونه است؟ بر اساس برهم‌نهي نقشه پهنه‌هاي فرونشست زمين در ايران كه با محدوده شهرهاي كشورمشخص شده است بيش از ۷۵۰ شهر روي اين پهنه‌ها يا بخش‌هايي از محدوده‌هاي شهري قرار دارند و جمعيت قابل‌توجهي از سكونتگاه‌هاي شهري و روستايي نيز در اين مناطق زندگي مي‌كنند، كه نشان‌دهنده ريسك بالاي فرونشست زمين در كشور است. بررسي‌هاي دقيق‌تر نشان مي‌دهد كه از ميان شهرهاي مختلف، بيشترين نسبت مساحت شهري واقع بر پهنه‌هاي فرونشستي به مساحت كل شهر در اصفهان مشاهده مي‌شود. به عبارت ديگر، بخش وسيعي از مناطق شهري اصفهان روي پهنه‌هاي فرونشستي قرار دارد. به گفته بيت‌اللهي، يكي از نكات شاخص فرونشست زمين در اصفهان اين است كه بيشترين مساحت بافت‌هاي فرسوده شهري در كشور هم در همين شهر واقع شده است. «از نظر تعداد مدارس، مساجد و آثار تاريخي كه روي پهنه‌هاي فرونشستي قرار دارند، اصفهان در جايگاه نخست كشور قرار دارد. اين امر نشان مي‌دهد كه خطر فرونشست زمين در اين كلان‌شهر مهم و زيباي كشور، بسيار بالا است.»
سكونت بيش از سه ميليون نفر روي پهنه‌ها
بر اساس آخرين آمارها در ارديبهشت امسال حدود ۲۰۰ مدرسه در اصفهان در معرض فرونشست قرار دارد كه از ميان حدود ۴۳ مدرسه تخليه شده است. نظريان، مديركل آموزش و پرورش استان اصفهان هم گفته كه از مجموع مدارس درگير فرونشست، بيش از ۲۰ مدرسه تخريبي هستند. بيت‌اللهي هم مي‌گويد: «نزديك به ۲۸۵ مركز آموزشي، ۲۸۰ مسجد و بيش از سه ميليون نفر از جمعيت شهري و روستايي اطراف اصفهان، روي پهنه‌هاي فرونشستي سكونت دارند.» اين آمار نشان‌دهنده ميزان بالاي خطر فرونشست زمين در اين شهر است و در اين ميان قسمت شمالي شهر با خطر بيشتري مواجه است: «در اصفهان، مناطق شمالي شهر، به ويژه محدوده‌اي كه از زاينده‌رود به سمت شمال امتداد دارد، به دليل ريزدانه بودن خاك و وجود خاك‌هاي آسيب‌پذير از نظر نرخ و وسعت فرونشست زمين با خطر بالاتري مواجه هستند. مناطق ۱۴، ۹، ۲، ۷ و به‌طور كلي بخش‌هاي شمالي شهر، به ويژه در محدوده استاديوم نقش جهان و شمال‌شرق اصفهان به سمت فرودگاه، از نظر وسعت و شدت فرونشست، وضعيت بحراني دارند.»
۶ هزار بناي تاريخي ارزشمند اصفهان در معرض خطر
اما در اينجا تنها بحث مدارس مطرح نيست، بيش از ۲۰ هزار بناي تاريخي در اصفهان شناسايي شده است كه از ميان آنها حدود ۶ هزار بناي تاريخي ارزشمند در كنار جان و مال مردم اصفهان در معرض خطر فرونشست قرار دارد. آرامگاه باباقاسم، آرامگاه پيربكران، ارگ شيخ بهايي، امامزاده احمد، انگورستان ملك، بازار اصفهان، پل چوبي، پل خواجو، چهل‌ستون، حمام شيخ بهايي، حمام عليقلي‌آقا، خانه امين، خانه بروجردي‌ها، خانه دكتر رضا اعلم، سي‌وسه‌پل، شهر زيرزميني دامنه، عالي‌قاپو، كاخ هشت بهشت، كليساي بيت‌اللحم، كليساي گئورگ، كليساي مريم و هاكوپ، كليساي وانك، مدرسه چهارباغ، مسجد سيد، مسجد شاه، مسجد شيخ لطف‌الله، مسجد صفا، مسجد كاج، منار جنبان، مناره چهل دختران، خانه نظام‌الاسلام و تپه باستاني گز برخوار از جمله اين آثار در معرض خطر هستند كه در سال‌هاي گذشته آسيب در برخي از آنها ديده شده است.
تبصره قانوني زمينه‌ساز
دلايل ايجاد اين وضعيت در اصفهان مانند آنچه در شهرهاي ديگر به وقوع پيوسته است بيشتر به افزايش برداشت از سفره‌هاي آب زيرزميني برمي‌گردد. برداشت از چاه‌هاي غيرمجاز در ايران پديده‌اي قديمي است، اما به‌طور رسمي و قانوني چند مقطع مهم دارد. نخستين‌بار در سال ۱۳۴۷ كه ضرورت كنترل برداشت از آب‌هاي زير زميني به شكل «قانون ملي شدن آب‌ها» در آمد؛ بر اساس تبصره ۲ ذيل ماده ۲۳ اين قانون، دولت همه چاه‌هاي غيرمجاز را بدون پرداخت خسارت مسدود مي‌كرد. اگر چه در سال‌هاي پس از انقلاب هم تا تصويب قانون توزيع عادلانه آب مورد استناد قرار مي‌گرفت اما با توجه به توسعه كشاورزي و رشد جمعيت، حفر چاه‌هاي غيرمجاز شدت گرفت. در سال ۱۳۶۱ اما تصويب قانون توزيع عادلانه آب و يك حفره شناختي در آن، مسير را تغيير داد. تبصره ۲ ذيل ماده ۲۳ قانون ملي شدن آب‌ها در قانون جديد در معنا به اين صورت تغيير پيدا كرد: «چاه‌هاي محفوره غيرمجاز بين دو قانون مذكور امكان مجاز شدن پيدا مي‌كنند»، اين اشتباه بر اساس نوشته مهدي مظاهري، دانشيار دانشكده كشاورزي دانشگاه تربيت مدرس، باعث مجازشدن تخلف متخلفان و منجر به صدور پروانه بهره‌برداري براي بيش از ۱۵۰ هزار حلقه چاه غيرمجاز و اطلاق آنها به عنوان چاه‌هاي مجاز شد. اين نقطه شروعي بود براي افزايش برداشت‌ها كه سپس در مقاطع بعدي، با برخي اقدامات دولت‌ها از جمله دولت نهم و دهم در زمينه كشاورزي و افزايش مجوز براي حفر چاه تشديد شد.
تبخير آب، قطع جريان زاينده‌رود و مرگ آبخوان‌ها
افزايش برداشت از آب‌هاي زير زميني در اغلب شهرهاي كشور از جمله اصفهان، صادق است و آن طور كه رييس بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه مسكن و شهرسازي توضيح مي‌دهد؛ از چاه‌هاي آب اصفهان مقدار قابل توجهي آب استخراج مي‌كنند كه نزديك به ۶۰ تا ۷۰ درصد آن به دليل تبخير، هدر مي‌رود اما نكته شاخص در اصفهان اين است كه منبع تغذيه اصلي آب‌هاي زيرزميني اصفهان، جريان دايمي زاينده‌رود بوده از اواسط دهه ۹۰ قطع شد و به‌اين‌ترتيب، نفوذ آب سطحي به لايه‌هاي زيرزميني، متوقف ماند: «پيش از اين، بين تغذيه طبيعي آبخوان‌ها از طريق نفوذ آب زاينده‌رود و برداشت آب‌هاي زيرزميني، تعادل وجود داشت. اكنون با توقف تغذيه طبيعي و ادامه برداشت بي‌رويه آب‌هاي زيرزميني، فرونشست زمين در محدوده شهري اصفهان به‌شدت گسترش يافته است.» او با اشاره به سخنان عيسي كلانتري درباره فرونشست ۶ متري زمين در اصفهان طي ۳۰ سال مي‌گويد: «سخناني نظير اين پيش‌بيني به معناي يك فروچاله ناگهاني نيست، بلكه بيانگر كاهش تدريجي سطح زمين و از دست رفتن آبخوان است.محاسبات نشان مي‌دهد كه در بازه‌اي بين ۵ تا ۱۰ سال آينده، آبخوان زيرزميني اصفهان به‌طور كامل تخليه خواهد شد و تراكم لايه‌هاي بالايي افزايش مي‌يابد. حتي در صورت ورود آب بيشتر در سال‌هاي بعد، به دليل از بين رفتن نفوذپذيري، امكان تغذيه دوباره آبخوان وجود نخواهد داشت. اين پديده در ادبيات علمي به «مرگ آبخوان» معروف است. نگراني درباره اصفهان بسيار جدي است و فرصت براي انجام اقدامات عملي و موثر به‌شدت محدود خواهد بود.»كلانتري، وزير سابق جهاد كشاورزي و يكي از روساي پيشين سازمان محيط زيست چند روز پيش در مصاحبه‌اي گفته بود: «به اندازه ۲۳ ميليارد متر مكعب در وسعت حداكثر ۲۷۰۰ كيلومتر مربعي شهرستان اصفهان و تالاب گاوخوني هوا داريم. اين به‌شدت خطرناك است، زيرا اين رقم به معناي آن است كه۱۰ متر خلأ زيرزمين وجود دارد كه دايما باعث فرونشست در شهرستان اصفهان مي‌شود. به همين دليل است كه آثار تاريخي اصفهان، جاده‌ها، پالايشگاه‌ها، نيروگاه‌ها و حتي مدارس و خانه‌هاي آن در حال از بين رفتن است. سالانه ۲۰ سانتي‌متر نشست زمين، يعني ۳۰سال ديگر كل شهر اصفهان ۶ متر پايين مي‌رود.»
ترك‌خوردگي ساختمان‌ها و تشديد خسارت زلزله
مشاهدات ميداني بيت‌اللهي و همچنين آمارهاي موجود نشان مي‌دهد كه آسيب‌هاي ناشي از فرونشست زمين در برخي مناطق شهري اصفهان بسيار قابل توجه است. ترك‌خوردگي ساختمان‌ها به گونه‌اي است كه گاهي دست انسان از لاي شكاف ديوارهاي داخلي عبور مي‌كند، درب منازل به‌درستي بسته نمي‌شوند و ترك‌هاي متعدد در ديوارها كاملا مشهود است با وجود اين، برخي از ساكنان همچنان در ساختمان‌هاي تضعيف‌شده سكونت دارند، در حالي كه حتي زلزله‌هاي كوچك نيز مي‌تواند باعث فرو ريختن آنها شود: «نكته مهم اين است كه فرونشست زمين يك مخاطره طبيعي نيست، بلكه يك مخاطره انسان‌ساخته است. دخالت بشر در منابع آب، برداشت بي‌رويه و مديريت نادرست موجب ايجاد عدم تعادل بين تغذيه آبخوان‌ها و مصرف آب شده و فرونشست زمين ناشي از اين عدم تعادل است. بنابراين، با مديريت صحيح و نقش فعالانه كارشناسان مي‌توان اين پديده را به‌طور موثر كنترل كرد. كنترل فرونشست، نيازمند عزم جدي مديريتي است و تجربه كشورهاي موفق نشان مي‌دهد كه اجراي تصميمات مديريتي و تعهد به آنها مي‌تواند به‌مرور زمان اين پديده را متوقف كند. اين كار نياز به تجهيزات بسيار پيشرفته يا هزينه‌هاي كلان ندارد و در واقع، تصميم‌گيري‌هاي مديريتي و پايبندي به اجراي آنها كافي است تا نتايج ملموس حاصل شود.» او اگرچه معتقد است كه بر اثر شواهد موجود از نظر وقوع ارتباط معنادار، مستقيم و اثبات شده‌اي ميان فرونشست زمين و وقوع زلزله وجود ندارد و به‌طور مستقيم عامل رخداد زلزله محسوب نمي‌شود ولي همزمان مي‌گويد كه اثرات فرونشست زمين بر سازه‌ها كاملا مشخص و قابل توجه است: «ساختمان‌هايي كه دچار ترك‌خوردگي شده‌اند، از نظر سازه‌اي ضعيف شده و توان مقاومت آنها در برابر حتي زلزله‌هاي متوسط كاهش مي‌يابد و احتمال فرو ريختن آنها افزايش مي‌يابد. فرونشست زمين نقش تشديدكننده خسارت‌هاي زلزله را دارد. حتي ساختمان‌هاي سالم تا حدي مي‌توانند لرزش‌هاي زلزله را تحمل كنند، اما ساختمان‌هايي كه تحت تأثير فرونشست ترك خورده‌اند، ممكن است در اثر عبور ترافيك، باد شديد يا زلزله‌هاي خفيف نيز آسيب ببينند يا فرو بريزند. اين اثرات، محدود به يك ساختمان نيست و شامل محدوده‌هاي گسترده‌اي از سكونتگاه‌هاي شهري و روستايي مي‌شود كه نشان‌دهنده اهميت كنترل و مديريت فرونشست، براي كاهش خسارت‌هاي احتمالي ناشي از زلزله و حفظ ايمني جمعيت است.»
ضرورتي كه تا تلفات گسترده، درك نمي‌شود
حدود چهار سال پيش كه خبر تخليه شهرك نيروي هوايي در منطقه خانه اصفهان به دليل فرونشست‌ها رسانه‌اي شد و حتي فيلمي از وضعيت ترك‌هاي مشهود در خيابان‌هاي اين شهرك در شبكه‌هاي اجتماعي قرار گرفت، يكي از اعضاي هيات امناي شهرك به نوعي اين مطلب را تكذيب كرد چرا كه معتقد بود با برخي اخبار نادرست، مالكان جديد املاك اين شهرك كه به نوعي با ساخت و ساز به دنبال نوسازي آن هستند، متضرر مي‌شوند و نبايد با زدن برچسب فرونشست تنها به منطقه‌اي خاص مشكلاتي را براي صاحبان و مالكان آن ايجاد كنيم. نگاه سيستم مديريتي در ايران طي سال‌هاي گذشته تقريبا به همين منوال بوده است، يعني تا زماني كه كارد به استخوان نرسد، تمايل زيادي براي حفظ وجهه مثبت، وجود دارد به همين دليل مثلا ساختمان غول پيكر پلاسكو با وجود هشدارهاي فراوان، آتش مي‌گيرد و كار به اطفا و ماجراهاي بعد از آن كشيده مي‌شود. بيت‌اللهي هم در اين باره مي‌گويد اغلب تا زماني كه حوادث و بحران‌ها رخ ندهد، اقدام جدي در كشور آغاز نمي‌شود: «شدت و خطرات فرونشست زمين براي آينده كشور هنوز به‌طور ملموس براي مسوولان اجرايي و تصميم‌گيران درك نشده است در حالي كه مخاطراتي مانند زلزله با خرابي‌ها و تلفات انساني به راحتي قابل لمس هستند و باعث حساسيت فوري مي‌شوند، خطر فرونشست زمين هنوز آنطور كه كارشناسان مشاهده مي‌كنند، درك نشده است.» او معتقد است كه اگر اين پديده به درستي درك شده بود، قطعا اولويت تخصيص اعتبارات به جاي پروژه‌هاي پرهزينه‌اي مانند انتقال آب از دريا به فلات مركزي، معطوف به اقدامات موثر براي كنترل فرونشست زمين مي‌شد. تجربه و تحليل كارشناسان نشان مي‌دهد كه با مديريت صحيح و اقدامات پيشگيرانه مي‌توان از خسارات جبران‌ناپذير در آينده جلوگيري كرد، اما به نظر مي‌رسد اين پيام هنوز به سطح تصميم‌گيري‌هاي كلان منتقل نشده است.
چه بايد كرد؟
ماهي هر وقت از آب گرفته شود تازه است، اما شايد اين ضرب‌المثل تا چند سال ديگر در مواجهه با مشكلاتي كه در بحث‌هاي سرزميني گريبانگير كشور شده است خاصيت خود را از دست بدهد، بنابراين تا دير نشده بايد اين هشدارها را جدي گرفت. در مورد مديريت منابع آب و كاهش فرونشست زمين به گفته اين كارشناس مركز تحقيقات راه و شهرسازي همچنان مي‌توان اقداماتي مانند كاهش مصرف آب، افزايش تغذيه آبخوان‌ها، مكان‌يابي صنايع پرآب، تغيير نوع كشت و زراعت و بهبود روش‌هاي آبياري را انجام داد، اقداماتي كه كشورهاي ديگر به كار برده شده و موفق بوده است. نمونه مهم آن كشور ژاپن است كه حدود 8-7 دهه پيش با فرونشست شديدي در دشت‌هاي توكيو مواجه بود: «در سال ۱۹۶۵، در دشت توكيو ژاپن كه شامل اطراف شهر توكيو و نواحي پيرامون آن مي‌شود (مشابه دشت اطراف شهر اصفهان)، نرخ فرونشست زمين سالانه به ۱۲ سانتي‌متر رسيده بود كه از نظر وسعت و شدت فرونشست، بسيار قابل توجه بود و با عدد فرونشست شهر اصفهان قابل مقايسه بود.با اين حال، اقدامات جدي مديريتي و سخت‌گيرانه‌اي در اين منطقه انجام شد و در گزارشي كه در سال ۲۰۰۳ ارايه گرديد، مشخص شد كه فرونشست زمين كاملا متوقف شده و نرخ آن به صفر رسيده است. اين تجربه نشان مي‌دهد كه با مديريت مناسب و تصميم‌گيري اصولي، مي‌توان فرونشست زمين را كنترل و حتي به‌طور كامل متوقف كرد.» به گفته بيت‌اللهي اين تجربيات در شهرها و كشورهايي مانند شانگهاي، تيانجين، اندونزي، تايوان، تگزاس در امريكا و ساير مناطق مشابه نيز اجرا شده و نتايج بسيار موفقيت‌آميزي به همراه داشته است.«اين تجربيات مي‌تواند راهنماي مناسبي براي مديريت فرونشست زمين در ايران باشد. به شرطي كه عزم جدي مديريتي و درك مشترك اهميت اين مخاطره در برنامه‌ريزي‌هاي آينده و چشم‌انداز توسعه وجود داشته باشد، قطعا اقدامات موثر مي‌توانند به‌طور پايدار نتايج مثبتي به همراه داشته باشند.» الگوي كشت و تغيير آن يكي از مهم‌ترين راهكارهايي است كه در اين زمينه بايد به آن پرداخته شود چرا كه بيش از ۹۰ درصد آب‌هاي تجديدپذير ايران صرف بخش كشاورزي مي‌شود آن هم در شرايطي كه در مناطقي كه با مشكل فرونشست مواجه هستند، هم‌اكنون محصولاتي با نياز آبي بالا كشت مي‌شوند و تأمين آب آنها از طريق چاه‌هاي آب زيرزميني انجام مي‌گيرد. رييس بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه مسكن و شهرسازي مي‌گويد: «اين نوع كشت، با مصرف بالاي آب، خود موجب تشديد فرونشست زمين مي‌شود. منظور از تغيير نوع كشت، توقف كشاورزي نيست، بلكه ارتقاي بهره‌وري و افزايش درآمد كشاورزان با مصرف آب كمتر است. با انتخاب محصولات مناسب و روش‌هاي مديريتي موثر، مي‌توان ميزان آب مصرفي را كاهش داد و در عين حال درآمد بيشتري براي كشاورزان ايجاد كرد. ويژگي‌هاي زمين و اقليم برخي مناطق، مانند استان‌هاي فارس و اصفهان، اجازه كشت محصولاتي مانند برنج را نمي‌دهد، زيرا نياز آبي آنها بسيار بالاست. حتي در استان‌هايي مانند خوزستان نيز كشت محصولاتي با مصرف بالاي آب مشاهده مي‌شود كه منجر به هدررفت منابع آبي و تشديد فرونشست زمين مي‌گردد.» نكته ديگر در مورد روش‌هاي آبياري است كه در گذشته اغلب آب به شيوه غرقابي و از يك نقطه رها مي‌شد تا تمام زمين را سيراب كند، روشي كه از طريق آن تا ۷۰ درصد آب تبخير مي‌شود در حالي كه اكنون روش‌هاي مدرن، مانند آبياري زيرسطحي يا قطره‌اي، به گونه‌اي طراحي شده‌اند كه تبخير آب به حداقل برسد. اجراي روش‌هاي آبياري صحيح باعث مي‌شود مقدار بسيار كمتري آب براي رشد محصولات لازم باشد اما روش‌هاي سنتي، با مصرف ده‌ها برابر آب، باعث افت سطح آب زيرزميني و تشديد فرونشست زمين مي‌شوند.