تينا جلالي
سال گذشته و با روي كار آمدن دولت پزشكيان برگزاري جشنواره فيلم فجر يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي سينماي ايران بود. بعد از اعتراضات 1401، بیشتر سينماگران از اين رويداد فاصله گرفته بودند و رغبتي به حضور در آن نداشتند، حتي در نشست مطبوعاتي فيلم‌شان در جشنواره هم شركت نمي‌كردند و از اين حيث جشنواره در يك انزواي ناخواسته فرو رفته بود. با انتخاب شاهسواري در سمت دبيري جشنواره، اما و اگرهاي زيادي درباره چگونگي برگزاري آن و حضور دوباره هنرمندان دراين رويداد وجود داشت و اساسا پذيرش چنين مسووليتي مهم و سنگيني از جانب شاهسواري ريسك بالايي برايش به شمار مي‌رفت، ولي خب در نهايت با درايت و مديريت مناسب منوچهر شاهسواري، چهل و سومين جشنواره فيلم فجر به دوره‌اي قابل اعتنا در تاريخ سينماي ايران تبديل شد. شاهسواري از تهيه‌كنندگان خوشنام و كاربلد سينما، چهره‌اي معتبر و قابل اعتماد در ميان سينماگران است. مردي آرام، باسواد و صبور كه به هيچ وجه اهل تنش و بحران در سينما نيست. تجربه سال‌ها حضور او در سينما باعث شده به اغلب مسائل سينما متمركز باشد تصميم‌هاي آني و هيجاني نگيرد، تمام قد از سينما و سينماگران دفاع مي‌كند و در عين حال پايبند قوانين است. ضمن اينكه فيلمسازان هم براي او احترام زيادي قائلند و حرف شنوي بالايي از او دارند. او سال گذشته توانست با همين پشتوانه و همكاري و مشاوره سينماگران شناخته شده از بحران جشنواره فيلم فجر عبور كند اما در پايان جشنواره گفته بود با ساختار فعلي دبير جشنواره فجر نخواهد بود، ولي خب براي مديريت جشنواره چهل و چهارم انتخاب شده است. حالا تا چهل و چهارمين جشنوراه فيلم فجر 5 ماه زمان داريم. بخشي از بحران و سختي برگزاري جشنواره به لحاظ حضور هنرمندان تا حدود زيادي رفع شده، اما قطعا چالش‌ها و موانع بي‌شماري پيش روي شاهسواري و جشنواره قرار دارد كه در اين گزارش به چند نمونه اشاره خواهيم داشت؛ باشد تا در اين فرصت 5 ماهه راهكاري براي اين چالش‌ها انديشيده شود.
جشن، جشنواره، رويداد ملي يا دورهمي رسانه‌اي؟
در مواجهه با جشنواره فيلم فجر و قياس آن با چهل و اندي دوره پيشين، اولين پرسشي كه مطرح مي‌شود اين است كه مخاطبان با جشنواره روبه‌رو هستند يا جشن؟ رويدادی ملي برگزار مي‌شود يا دورهمي رسانه‌اي؟
در ابتدا به نظر مي‌رسد كه جشنواره محل نمايش ويترين سينماي ايران از ميان بهترين آثار سينماگران براي سال آينده است و از همين رو رقابت تنگاتنگي بين سازندگان براي كسب سيمرغ وجود دارد اما از طرفي حضور انبوه فيلم‌ها كه بعضا كيفيت مطلوبي ندارند ابهامي را به وجود مي‌آورد كه با جشن مواجه باشيم كه با حضور همه سينماگران همه نوع فيلم در آن به نمايش در مي‌آيد و با حضور خبرنگاران و منتقدان سينما، دورهمي رسانه‌اي هم از آن ياد مي‌شود. از سوي ديگر از آنجايي كه اين اتفاق همزمان با جشن انقلاب برگزار مي‌شود و گستردگي آن در سراسر ايران است به نظر مي‌رسد شبيه رويداد ملي باشد.
جشنواره و پديده‌هايش
اگر تاريخ جشنواره فيلم فجر را ورق بزنيم فيلمسازان زيادي هستند كه هم نام‌شان و هم فيلم‌شان در اين رويداد مطرح شده، به بياني ديگر از دل جشنواره فيلم فجر بوده كه استعدادها و توانايي‌هاي بعضي سينماگران كشف شده و مسيركاري‌شان هموارتر شده است. راه دور نرويم؛ نمونه‌اش فيلم «پير پسر» كه با نمايش در جشنواره فيلم فجر بر سر زبان‌ها افتاد با اينكه به اذعان كارشناسان سينما، دست‌اندركاران اين فيلم لياقت دريافت سيمرغ داشتند و چه مظلومانه به حق‌شان نرسيدند اما اتفاقات خوبي در اكران برايشان رقم خورد كه آن هم به دليل شناساندن فيلم به مخاطب در جشنواره فجر بود. اساسا بعد از جشنواره فيلم فجر كارشناسان و مسوولان به قدرت و توانايي‌هاي سينماگران و ادامه مسير در سينما بيشتر واقف مي‌شوند، آيا هر سال شاهد چنين اتفاقات خجسته‌اي در جشنواره هستيم يا اينكه قرار است يك سري فيلم‌هاي خنثي در اين گردهمايي به نمايش درآيد؟
يا اساسا پرسش كلي اينكه آيا جشنواره فيلم فجر فقط موقعيتي است كه فيلم‌ها در آن به نمايش درآيند و بعد پرونده آن بسته بشود يا موقعيتي است براي بازشناسي، بازنگري و واشكافي سينماي ايران؟
بالا رفتن سطح توقع مخاطب
بعد از اكران فيلم «پير پسر» و «زن و بچه» و در انتهاي شهريور فيلم «غريزه» سطح توقع مخاطب نسبت به سال گذشته بسيار فرق كرده است. مخاطبي كه سال پيش دلزده از فيلم‌هاي مبتذل كمدي از سينما فراري بود با اكران فيلم‌هاي باكيفيتي همچون «پير پسر» و «زن و بچه» دوباره به سينما جذب شد، حالا براي حفظ اين مخاطب قطعا بايد اعتماد‌سازي كنيم. اين مهم تنها و تنها در صورت توليد و اكران فيلم‌هاي باكيفيت محقق مي‌شود كه جشنواره فيلم فجر هم بخش مهمي از اكران فيلم‌ها را به دوش دارد. به بياني ديگر مخاطبي كه بليت فيلم‌هاي جشنواره فجر را مي‌خرد انتظار تماشاي فيلم‌هاي باكيفيت و جسورانه را دارد.
مقاومت در برابر فشار تندروها و سازمان‌ها
قطعا هويت و اعتبار جشنواره فيلم فجر به فيلم‌هايي است كه در اين رويداد نمايش داده مي‌شوند؛ فيلم‌هايي كه توليد‌كننده آن بخش خصوصي است تا سازمان‌ها و ارگان‌ها كه فيلم‌هاي‌شان را براي نمايش در اين رويداد آماده مي‌كنند. فراموش نكنيم آنچه باعث توجه مخاطب و منتقدان به اين رويداد مي‌شود كيفيت آثار ارائه شده هست نه كميت آثار. جشنواره‌اي كه 12 اثر قابل توجه داشته باشد بهتر از اين است كه با فيلم‌هاي بي‌مايه و اعصاب خردكن در ساختار و قصه، صداي اهالي رسانه و منتقدان را در بياورد و مهم‌تر از همه وقت‌شان را بگيرد. اي كاش منوچهر شاهسواري در برابر خواسته‌ها و فشار و توقع بيجاي سازمان‌ها و ارگان‌ها براي چپاندن فيلم‌شان در بخش مسابقه مقاومت كند و اجازه ورود به هر فيلمي را در اين رويداد ندهد.
صداي برج ميلاد
و اما برسيم به خانه جشنواره كه هر ساله بحث بر سر آن زياد است. يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي جشنواره فيلم فجر مكان برگزاري آن است و اينكه اين رويداد مهم سينمايي سالن مجزا براي مدعوين خود (اعم از رسانه و سينماگران) ندارد. سال‌هاي سال است كه مي‌دانيم در برج ميلاد صداي سالن بد است، همه فيلمسازان و اهالي رسانه اين موضوع را مي‌دانند، ضمن اينكه وقتی همه هم به صداي بد سالن اعتراض مي‌كنيم، همه هم علاقه‌مند هستند با كيفيت بد در آنجا حضور داشته باشند و فقط به دليل وسعت آنجا و تعداد صندلي‌هاي زياد آنجاست.
اهالي رسانه بارها در نوشته‌هايشان مطالبه سالن درخشان براي جشنواره‌هاي سينمايي را داشته‌اند اما گو اينكه گوش شنوايي وجود ندارد كه ندارد! حالا موضوع وقتي جالب‌تر مي‌شود كه پرديس سينمايي چارسو را هم نداريم كه به آن دلخوش باشيم.
هزينه‌هاي سرسام‌آور
در انتهاي اين نوشتار بد نيست به گفته‌هاي جعفر گودرزي، دبير پانزدهمين جشن منتقدان اشاره داشته باشيم. او در بخشي از صحبت‌هاي خود در اين جشن نكات مهمي را درباره حال و روز سينماي ايران يادآور شد: «بايد چشم باز كنيم و واقعيت سخت توليد را ببينیم. امروز، هزينه‌هاي سرسام‌آور بخش خصوصي را فلج كرده است. جريان توليد، در گل‌مانده است و بسياري ديگر نه به ساختن كه به بقا فكر مي‌كنند. ما در زمانه‌اي ايستاده‌ايم كه فردا، مبهم‌تر از هميشه است. بلاتكليفي در همه جا خانه كرده؛ در سرمايه‌گذاري، در مجوز، در نمايش و حتي در اعتماد.» حالا اين پرسش به وجود مي‌آيد که نسبت جشنواره فيلم فجر با اين مسير صعب و سخت توليد و هزينه‌هاي سرسام‌آور چيست؟ با اين همه گراني، چه فيلم‌هايي براي جشنواره ساخته مي‌شوند و چه فيلم‌هايي شايسته حضور در اين رويداد هستند؟