بازنگري تدريجي اتحاد امريكا با عربستان توسط جو بايدن
اردوان اميراصلاني
ظرف مدت چهل و هشت ساعت ستاره اقبال محمد بن سلمان رو به افول رفت. در اواسط هفته گذشته، دولت بايدن از انتشار قريب‌الوقوع گزارش سرويس اطلاعاتي امريكا خبر داد كه به طور رسمي وليعهد سعودي را به دليل نقش تعيين‌كننده او در قتل جمال خاشقچي روزنامه‌نگار و فعال مخالف حكومت در اكتبر 2018 در استانبول مقصر مي‌شناسد. طبق اين سند كه عمدتا توسط سازمان سيا تهيه شده است، وليعهد نه تنها اين جنايت را تاييد كرده بلكه احتمالا دستور آن را نيز صادر كرده است. ضبط مكالمات شخصي او با ماموران انجام اين كار و همچنين استفاده از دو هواپيماي خصوصي متعلق به يكي از شركت‌هاي محمد بن سلمان دليلي بر اين مدعا است. روز پنجشنبه 25 فوريه، جو بايدن براي اولين‌بار با پادشاه سعودي گفت‌وگو كرد. كاخ سفيد وليعهد را از نقش فعال ديپلماتيك چهار سال گذشته مرتبط با وزارت دفاع محروم كرده است. گزارش رسانه‌ها پس از اين تبادل نظر روشنگر اين موضوع نبود كه آيا دو رهبر به محتواي گزارش مربوط به قتل خاشقچي پرداخته‌اند يا خير. اما از سوي ديگر جو بايدن دو نكته اساسي ضرورت بازنگري اتحاد دو كشور و گزينه محمد بن سلمان به عنوان پادشاه آينده عربستان را مطرح كرده است. به نظر مي‌رسد كه همه اين وقايع ادامه منطقي بيانيه‌هاي هفته‌هاي گذشته در مورد پايان پشتيباني لجستيك ايالات متحده از عربستان در جنگ با يمن و حذف حوثي‌ها از فهرست سازمان‌هاي تروريستي باشد. در حالي كه دونالد ترامپ به طور بي‌قيد و شرط از اقتدارگرايي محمد بن سلمان و حفظ استراتژي در مقابل ايران و صادرات تسليحات امريكايي به عربستان حمايت مي‌كرد، جو بايدن در مبارزات انتخاباتي خود بر ضرورت طرد عربستان سعودي و اقدامات بي‌ثمر دولت آن كشور تاكيد داشت. او همچنين خواستار پاسخگويي عربستان در مورد نقض حقوق بشر به ويژه عليه جمال خاشقچي شده بود.
رييس‌جمهور دموكرات از زمان تحليف تا قبل از هفته گذشته گفت‌وگويي با رهبران سعودي نداشت و اين جدالي ديگر با دونالد ترامپ به حساب مي‌آيد كه اولين سفر دولتي خود در ماه مه 2017 را به رياض انجام داده بود. روز پنجشنبه خبر اعمال تحريم‌ها عليه شاهزاده سعودي بيش از نتيجه گزارشي كه براي عموم علني گرديد در رسانه‌ها شگفتي‌ساز شد. خبرها حاكي از اقداماتي عليه شركت‌هاي سعودي مستقر در ايالات متحده، امتناع از سرمايه‌گذاري سعودي‌ها، مسدود شدن دارايي‌هاي محمد بن سلمان در خارج از كشور و همچنين منع تعهدات ديپلماتيك او در قبال ايالات متحده بودند. در كمال نااميدي و همان‌طور كه انتظار مي‌رفت جو بايدن در روز جمعه اعلام كرد كه هيچ تحريمي عليه وليعهد عربستان اعمال نمي‌شود، زيرا اين تصميم براي منافع امريكا در خاورميانه بسيار گران تمام خواهد شد. به گفته مشاوران بايدن، منع اقامت يا اجراي عدالت در مورد او بدون قطع روابط ديپلماتيك با يكي از متحدان اصلي عرب ايالات متحده غيرممكن است. در واقع، تحميل ممنوعيت اقامت براي يك رهبر خارجي امري بسيار نادر و اجراي آن دشوار است. در حال حاضر، تنها رهبران چند كشور سركش مانند كره‌شمالي، سوريه و ونزوئلا كه از متحدان واشنگتن به حساب نمي‌آيند شامل چنين محدوديت‌هايي هستند. هر چند در حال حاضر اتحاد عربستان با امريكا كه از سال 1945 نقطه قوت روابط ديپلماتيك دو كشور بوده است مورد ترديد مي‌باشد، اما از نقطه نظر دولت بايدن هنوز خيلي زود است كه عربستان سعودي به فهرست كشورهاي سركش افزوده شود. با اين حال، آنتوني بلينكن وزير امور خارجه اعمال تحريم‌ها عليه بعضي از مقامات سعودي از جمله ممنوعيت اقامت رييس سابق سرويس‌هاي اطلاعاتي عربستان كه از محافظين نزديك محمد بن سلمان است و در ماجراي قتل جمال خاشقچي نيز دخالت داشته را تاييد مي‌كند. كاخ سفيد همچنين اعلام كرد كه به اين زودي‌ها پذيراي او در امريكا نخواهد بود. سرانجام دولت بايدن سري جديدي از تحريم‌ها را تحت عنوان ممنوعيت خاشقچي وضع كرد كه شامل ممنوعيت صدور ويزا براي كساني است كه در سركوب مخالفين يا روزنامه‌نگاران در سراسر جهان مشاركت داشته‌اند و اين فهرست شامل 76 شهروند سعودي است.
با اين حال، اين موضوع براي فعالان حقوق بشر و خانواده جمال خاشقچي بسيار نااميد‌كننده است، زيرا در حال حاضر شخصي كه دستور قتل او را صادر كرده همانند 17 متهم سعودي كه در يك دادگاه ساختگي در رياض محاكمه مي‌شوند محكوم نخواهد شد. در داخل حزب دموكرات نيز بسياري بر اين باورند كه ضروري است شخص بن سلمان هدف تحريم‌ها قرار گيرد زيرا وزير امور خارجه اطلاعاتي در تاييد گناه او در اختيار دارد. اين همه هياهو براي هيچي؟ به اعتقاد بسياري از مقامات امريكايي مسامحه براي حفظ عربستان سعودي به عنوان يك طرف ضروري در خاورميانه لازم است و در عين حال بايد صراحتا نشان داد كه دولت بايدن خواهان حفظ فاصله از عربستان مي‌باشد. در حالي كه به نظر مي‌رسد پادشاه سلمان 85 ساله با سلامت بيش از حد شكننده در آستانه واگذاري قدرت به پسر خود مي‌باشد، كاخ سفيد صراحتا اين پيام را به رياض مي‌دهد كه شايد وليعهد بهترين نامزد براي اطمينان از آينده عربستان و پايداري اتحاد آن كشور با ايالات متحده نباشد. او كه در خاندان خود نيز مورد مجادله است، از حمايت بي‌قيد و شرط واشنگتن براي تعيين مشروعيت خود بهره‌مند نخواهد شد. اين نكته مقامات سعودي را به اين فكر مي‌اندازد كه كل ماجرا يك هفته پس از اعلام آمادگي كاخ سفيد براي ازسرگيري مذاكرات با ايران رخ داده است. اگرچه جو بايدن براي پرهيز از روابط خصمانه با عربستان سعودي تحريم‌هاي فوري و شديدي را عليه محمد بن سلمان وضع نكرد، اما با اين وجود اهداف خود را براي برقراري موازنه در خاورميانه با گام‌هاي آهسته و مطمئن دنبال مي‌كند كه اين‌بار ديگر به نفع رياض نخواهد بود، مگر اينكه سرانجام كشور پادشاهي با انجام تغييرات موافقت كند. علي‌رغم اين ترديدها، طي چند هفته گذشته ايالات متحده موضعي اتخاذ كرد كه با تعهدات فرانسه به عنوان حامي عربستان سعودي كاملا مغايرت دارد، اين اختلاف رويه ديپلماتيك هيچ اعتباري براي فرانسه به ارمغان نمي‌آورد، زيرا شكي نيست كه طي ماه‌هاي آينده تحولات ديپلماتيك در خاورميانه رخ خواهد داد. حتي اگر محمد بن سلمان در آينده نزديك با تهديدي مواجه نباشد، آينده‌اي كه او براي كشورش ترسيم كرده بسيار مبهم است. با وجود احتياط بيش از حد و انتقادآميز، به نظر مي‌رسد اوضاع در واشنگتن تغيير كرده باشد.