گفت‌وگوی «اعتماد» با محمد درویش، کارشناس محیط زیست
محیط‌زیست ایران تحت تاثیر حملات اسراییل
نیره خادمی
در شرايطي كه انفجار مناطق مسكوني، ساختمان‌ها و تاسيسات نفتي ازجمله در انبار نفت ري و انبار نفت شهران از 10 روز گذشته آلاينده‌هاي زيادي را وارد هواي شهرهاي ايران كرده است هنوز سازمان‌هاي متولي محيط زيست كشور گزارشي در اين زمينه ارائه نكرده‌اند؛ گزارش‌هايي كه به اعتقاد محمد درويش، فعال و كارشناس محيط زيست جمع‌آوري ادله مستدل علمي ناشي از حملات اسراييل به ايران مي‌تواند به عنوان پشتوانه‌اي حقوقي به سازمان ملل ارائه شود و حقانيت ايران را در مجامع بين‌المللي افزايش بدهد. او در گفت‌وگو با «اعتماد» به جوانب خاص آسيب‌هاي زيست محيطي در جنگ‌ها پرداخت و اظهار اميدواري كرد كه سازمان‌ها متولي به زودي پايش دقيق‌تري درباره اثرات بمباران‌ها و ارايه آن به مجامع بين‌المللي به سرانجام برسانند.
با توجه به انفجارهايي كه در اين مدت از سوي اسراييل در شهرهاي مختلف ايران رخ داده آيا نهادهاي متولي محيط زيست گزارش آيا آماري از ميزان تاثير بمباران‌ها در اين زمينه تهيه كرده‌اند؟
سازمان محيط زيست چند روز پيش در بيانيه‌اي اعلام كرد كه در حال پايش خطرات احتمالي نشت موارد راديواكتيو در منطقه نطنز است و به زودي نتايج پايش را اعلام خواهد كرد اما عملا تاكنون هيچ اتفاقي نيفتاده است. اتفاقا گزارش نهادهاي متولي در ايران درباره ميزان ورود آلاينده‌هاي خطرناك و ارايه آن را به مجامع بين‌المللي مي‌تواند ابعاد پنهان اين تجاوز را بيشتر آشكار و ملموس كند. اسراييل مدام مي‌گويد ما اهداف انساني را نمي‌زنيم اما عملا اين حجم انبوه آلاينده‌ها كه در شهرها يا در پالايشگاه‌ها منتشر مي‌شود، مي‌تواند منجر به تلفات صدها نفر شود و انواع بيماري‌هاي ريوي و سرطان‌ها را افزايش بدهد. در نهايت اگر بر اساس پايش‌ها، ادله مستدل علمي جمع‌آوري شود، مي‌تواند به عنوان پشتوانه‌اي حقوقي به سازمان ملل ارائه شود و حقانيت ايران را در اين مجامع افزايش بدهد اما من تاكنون هيچ تلاشي براي ثبت اين آلاينده‌ها، نوع و كيفيت آنها و تداوم و اثرات‌شان نديده‌ام.
در روزهاي گذشته انبار نفت ري و شهران در تهران هدف حملات قرار گرفت و دود برخاسته از آن كه حاصل سوختن ته‌مانده سوخت بود تا چند روز در هواي تهران مشهود بود. آيا مشخص است كه بر اثر اين گونه انفجارها چه آلاينده‌هايي وارد هواي تهران يا ساير شهرها شده‌اند؟
بيشتر اين تركيبات سولفور و مشتقات نفتي ازجمله متان و co2 است كه به‌شدت غلظت آنها افزايش پيدا مي‌كند و از حدود ۸ روز پيش هم تداوم دارد. علاوه بر اين موضوع انفجارهايي كه رخ مي‌دهد روي حيوانات تاثيرگذار است به عنوان مثال پرندگان برخلاف انسان‌ها - كه تحمل ۶۰ دسي‌بل را دارند - تنها مي‌توانند كمتر از 10 دسي‌بل را تحمل كنند. بنابراين به‌شدت در برابر صداي اين انفجارها آسيب‌پذير هستند. معاونت محيط زيست طبيعي سازمان محيط زيست هنوز گزارشي از تلفات حيواني ناشي از اين انفجارها منتشر نكرده است در حالي كه آلودگي‌هاي صوتي ناشي از اين انفجارها و صدمات آن هم مي‌تواند پشتوانه حقوقي مستندلي باشد و به شفاف‌تر شدن ابعاد اين فاجعه انساني كمك كند.
شما از نبود آمار صدمات محيط زيستي و تلفات غيرانساني صحبت مي‌كنيد در حالي كه آمار كشته‌شدگان و شهداي اين حملات پس از حدود يك هفته، سرانجام روز شنبه به‌روز شد. طي هفته گذشته سايت شركت كنترل كيفيت هواي تهران و ديگر سامانه‌هاي مرتبط با آلايندگي هوا هم چندان به‌روز نبود و سرانجام روز گذشته پس از چند روز، گزارشي در اين باره منتشر شد. اين عدم توجه به ارايه سريع آمارهاي حياتي كه علاوه بر جنبه اطلاع‌رساني و جلوگيري از بروز شايعات، تاثير زيادي هم در فضاي بين‌المللي دارد در ايران به چه چيزي بر مي‌گردد؟
به‌شدت كم‌كاري مي‌كنند. بهانه مي‌آورند كه بسياري از پرسنل ما سر كار نيستند در حالي كه دستگاه‌هاي ديجيتال دارند. به نظر من متوجه نيستند كه اين موارد مي‌تواند در مجامع بين‌المللي به ايران كمك كند. اين اقدام از سوي شخص سازمان محيط زيست و همچنين شهردار تهران اراده‌اي قوي مي‌خواهد كه ورود كنند. وزير كشور مي‌تواند به تمام شهرداران در تمام شهرهايي كه سيستم‌هاي پايش آلودگي هوا دارند، دستور بدهد كه داده‌هاي مرتبط را جمع‌آوري كنند تا ما بتوانيم بر اساس اين داده‌ها، ادله‌هاي حقوقي دقيقي فراهم كنيم. اينكه مواد آلاينده ناشي از اين انفجارها چه مقدار منابع آب‌هاي زيرزميني را آلوده مي‌كند و چقدر در منطقه آب سنگين خنداب در استان مركزي، اطراف كوه كركس، در منطقه نطنز و فردو اثر گذاشته است. دوستان اغلب در موارد عادي هم غافلگير مي‌شوند چه برسد به حالا و اين شرايط اما اميدوارم كه بعد از اين خروج از غافلگيري، اين حركت را آغاز كنند و پايش دقيق‌تري انجام بدهند.
ما در جهان جنگ‌هاي زيادي داشتيم كه هر كدام آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري به محيط زيست وارد كردند. گزارش‌ها و ادله‌ها از آسيب‌هاي زيست محيطي كه درباره آن سخن گفتيد در فضاي بين‌الملل تا چه اندازه مورد استفاده قرار گرفته و نتيجه داشته است؟
در ماجراي چرنوبيل مخفي‌كاري اتحاديه جماهير شوروي سبب شد تا پرونده‌اي در دادگاه لاهه براي آنها تشكيل شود منتها اتحاد جماهير شووري كه سقوط كرد پرونده عملا كن‌لم‌يكن شد. در پرونده عامل نارنجي، امريكايي‌ها براي نابودي ويت‌كنگ‌ها از مواد شيميايي استفاده كردند و اين ادله حقوقي در نهايت به جنبش بزرگ اجتماعي منجر شد و بر همين اساس هم روز جهاني زمين در سال ۱۹۷۰ به ثبت رسيد. در ماجراي سارايوو و اشغال بوسني توسط صرب‌ها هم نشانه‌هايي از استفاده از سلاح‌هاي ممنوعه كشتار جمعي به دست آمد و در حمله عراق هم يكي از بهانه‌هاي امريكا براي حمله همين بود كه مي‌گفتند از بمب‌هاي شيميايي و بمب‌هايي كه استفاده آنها ممنوع است، استفاده كرده. همچنين يكي از فشارهايي كه به بشار اسد وارد شد اين بود كه گفته مي‌شد براي سركوب مخالفانش از اين سلاح‌ها استفاده مي‌كند و سازمان ملل هم براي اثبات اين ادعا، كارشناساني به آنجا فرستاد. معتقدم كارهاي زيادي را مي‌توان در اين زمينه انجام داد؛ اينكه آلودگي مناطق مختلف كشور قبل از ۲۳ خرداد چقدر بوده و الان چقدر شده است و چقدر به موج بمباران‌ها و مهاجرت‌ها مرتبط است. همچنين درباره مصرف بنزين در كشور و اينكه مقدار آن چگونه در حال تغيير است و جنگ چقدر در جهت حركت پرندگان اثر گذاشته و مسير مهاجرت آنها را تغيير داده است و اينكه آيا آلودگي‌ها مي‌تواند به صورت پايدار اثرات جبران‌ناپذيري را روي اين ماجرا بگذارد. اين موضوع براي سازمان محيط زيست منابع طبيعي و ساير دستگاهايي متولي محيط زيست كشور فرصتي است كه همه را بسيج كرده و گزارش مستدلي ارايه كنند. در جريان اشغال كويت توسط عراق، انفجار چاه‌هاي نفت يكي از استدلال‌هايي بود كه ايران و كشورهاي خليج‌فارس در مجامع جهاني انجام دادند تا بتوانند خسارت عمده‌اي را از عراق بگيرند؛ اينكه آلايندگي‌ها چقدر روي محيط زيست و اكوسيستم زيست‌مندان تاثير گذاشته است و الان هم مي‌توانند بر همان مبنا ماجرا را جلو ببرند.
اگر اين وضعيت تدوام پيدا كند چه چيزي در انتظار محيط زيست ايران است؟
اگر تصميم بگيرند كه سراغ انفجار زيرساخت‌هاي نفتي، واحدهاي پتروشيمي و مراكزي كه نسبت به اين انفجارها مي‌توانند آسيب‌پذير باشند، بروند ابعاد فاجعه، قابل توصيف نخواهد بود. ابعاد آن مي‌تواند كشورهاي حاشيه خليج فارس را هم متاثر كند. اين در حالي است كه ما هنوز احتمال خرابكاري در نيروگاه بوشهر را در نظر نمي‌گيريم و فقط مثلا عسلويه يا پتروشيمي‌هاي هرمزگان مطرح است كه همين‌ها هم مي‌تواند تا سال‌ها، اثرات جبران‌ناپذيري را بر محيط زيست منطقه بر جاي بگذارد.
آيا طي روزهاي گذشته در ميان جوامع محيط زيستي و فعالان حوزه حساسيتي نسبت به اين موضوع پديد آمده است كه كارزاري راه بيندارند يا بيانيه‌اي خطاب به سازمان‌هاي بين‌المللي بدهند؟
الان اينترنت قطع است و فعالان حتي نمي‌توانند با هم ارتباط برقرار كنند. ما اصلا نمي‌توانيم در اين زمينه موضع‌گيري كنيم و صداي ما قطع شده است در حالي كه كساني كه ايران را دوست دارند مي‌توانند اين تجاوز را محكوم كنند. نمي‌دانم اين چه داستاني است و به اعتقاد من، اين كار گل به خودي است. اميدوارم مساله رفع شود و در اين شرايط اجازه بدهند ايرانياني كه ايران را دوست دارند صداي حقانيت ايران را به گوش جهانيان برسانند.