هشداري مجدد
مهدي زارع
ساعت 13:41 روز چهارشنبه هفتم خرداد 99 اهالي استان تهران بعد از زلزله نيمه‌شب 19 ارديبهشت 99 با زلزله‌اي ديگر، اين‌بار با بزرگاي4 و در ميانه روز لرزيدند. نگارنده در دفترش در طبقه پنجم پژوهشگاه زلزله در منطقه فرمانيه تهران با تكان‌هاي كاملا محسوس اين زلزله را حس كرد و همكاران از اتاق‌هاي‌شان بيرون ريختند. شايد يك دليل تكان شديدتر اين زلزله ارتفاع زياد ما و قرارگيري در طبقه پنجم ساختمان بود. هرچه ساختمان مرتفع‌تر باشد، تكان‌هاي زلزله در طبقات بالاتر شديدتر است. نكته ديگر رخداد زمين‌لرزه درست در همان پهنه رومركزي زلزله 19/2/99 دماوند بود. طي اين 19 روز 40 پس‌لرزه با بزرگاي بيش از 2.5 در اين پهنه رخ داده و اين زلزله هفتم خرداد بزرگ‌ترين پس‌لرزه‌اي بود كه پس از لرزه اصلي تاكنون رخ داده است. شهر تهران با توجه به رخداد زمين‌لرزه اولين دقايق روز جمعه 19/2/99 با 4.9 در دماوند، از ديدگاه ريسك زلزله مورد توجه مجدد قرار گرفته است. گسل مشا در سه قطعه شرقي، مركزي و غربي از ناحيه شمال شرقي تهران و شمال كوه‌هاي توچال مي‌گذرد و در غرب به گسل طالقان مي‌پيوندد. وجود محل تلاقي دو گسل مشا و شمال تهران در روستاي كلان در لواسانات در 35 كيلومتري شمالشرق تهران از نكات بسيار مهم است. از طرفي، شهر جديد پرديس دقيقا در ۱۰ كيلومتري جنوب اين محل تلاقي دو گسل مشا و شمال تهران تعيين محل و احداث شده و در حال گسترش است! از آنجا كه قطعه مركزي گسل مشا با يك نبود لرزه‌اي و قفل‌شدگي مواجه است و در پژوهش‌هاي دكتر شهريار سليماني در پژوهشگاه بين‌المللي زلزله و سازمان زمين‌شناسي طي 18 سال گذشته كليه تحقيقات بنيادي روي بخش شرقي گسل مشا امكان‌پذير بوده كه روي آن 9 زلزله براي بازه 10 هزار سال گذشته يافته‌اند (حدودا هر 1100 تا 1500 سال يك اتفاق)، نزديك بودن بخش مركزي گسل مشا به شهر تهران (بخش‌هايي از آن از حدود 15 كيلومتر شمال تهران عبور مي‌كند) مساله مهمي است. تحقيقات اخير نگارنده نشان داد كه دوره بازگشت زمين‌لرزه‌اي با بزرگاي 7 روي گسل مشا هر 1300 سال يك اتفاق است و روي نقطه مركزي گسل مشا حداقل در يك هزاره اخير هيچ زمين‌لرزه‌اي نداشته‌ايم. با ديدي كلان بايد براي ادامه يافتن پايش‌هاي دقيق روي اين قطعه گسل سرمايه‌گذاري كافي شود. اين كار با طراحي و سازماندهي مطالعه‌اي تفصيلي براي تشخيص ميزان جنبش در اثر گسيخته‌شدن قطعه مركزي گسل مشا و به ويژه اثر آن در قسمت‌هاي مختلف شهر تهران حياتي است. شهر تهران با 50 ايستگاه شتاب‌نگاري هنوز داراي سامانه هشدار سريع زلزله نيست. براي مطالعه جنبش زلزله و سناريو‌هاي مختلف ريسك زلزله در جاها و حالت‌هاي مختلف گسيختگي گسل همچنين نوشتن برنامه دقيق مديريت بحران براي سناريو‌هاي اصلي رخداد محتمل زمين‌لرزه پايش دقيق حالت‌هاي مختلف و رفتارنگاري زمين‌لرزه‌ها در اثر جنبايي گسل‌ها در پيرامون شهر تهران ضروري است. اين دو رخداد با بزرگاي بيش از 4 در فاصله 19 روز روي گسل مشا بايد زنگ هشداري به نسبت كم‌هزينه ولي فوق‌العاده مهم براي ريسك زلزله در تهران و استان تهران تلقي شوند.