پناه بر كتاب پناه بر دانايي
طاهره مهري مالفجاني
در نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران براي نوشتن يك گزارش و جمع‌آوري اطلاعات ميداني به غرفه‌هاي ناشران سر مي‌زدم.
جلوي غرفه‌اي ايستادم و به بررسي كتاب‌ها مشغول شدم. پيرمردي نيز يكي از كتاب‌هاي غرفه را به دست گرفته بود و فارغ از غوغاي محيط نمايشگاه به مطالعه مشغول بود. جارو و خاك‌انداز پايه‌بلندي نيز در جلوي پيرمرد قرار داشت. من همانطور كه با مسوول غرفه به گفت‌وگو درباره كتاب‌ها مشغول بودم و مواظب بودم كه با حضورم و صدايم مزاحم پيرمرد در حال مطالعه نشوم، ديدم كه پيرمرد همان‌گونه در حال مطالعه جابه‌جا شد و جارو و خاك‌انداز را هم با خود جابه‌جا كرد تا مزاحم ساير بازديدكنندگان نباشد. تازه متوجه شدم؛ پيرمرد، پاكبان نمايشگاه بود كه در حين برداشتن زباله‌هاي رها شده بر روي زمين در جلوي غرفه‌ها مي‌ايستاد و دقايقي با توجه كامل به مطالعه مي‌پرداخت. موضوع گزارش ميداني را كه دنبال مي‌كردم، از ياد بردم! صحنه زيبايي در جلوي چشمانم جان گرفته بود، پيرمرد پاكباني دم را غنيمت شمرده بود و در پناه كتاب از لحظه براي دانايي بيشتر بهره گرفته بود. از او خواستم كه در قاب دوربين به يادگار عكسي از او داشته باشم، با مهرباني پذيرفت و در قاب دوربين نشست. با شرحي بر اين تجربه بد نيست كه به تاريخ كتابخواني در ايران و تاثير كتابخواني در سالمندان نگاهي بيندازيم. تاريخ كتابخواني در ايران، مانند بسياري از جوامع ديگر، با تحول‌هاي فرهنگي و تاريخي گسترده‌اي همراه بوده است. از گذشته تاكنون ايراني‌ها با داشتن ميراثي غني در زمينه‌هاي علمي و ادبي، به نگارش و مطالعه آثار در موضوع‌هاي مختلف مشغول بوده‌اند. با اين‌حال، امروزه بررسي اين موضوع كه چه متغيرهايي مي‌تواند بر ميزان مطالعه در اقوام و اقشار مختلف تأثيرگذار باشد به دغدغه بعضي از محقق‌ها بدل شده است. تحقيق‌هاي بسياري در خصوص عوامل موثر بر عادات كتابخواني در اقشار مختلف انجام شده است كه نشان مي‌دهد مطالعه در دوران سالمندي يك نوع ورزش براي مغز محسوب مي‌شود كه مي‌تواند از زوال عقل و آلزايمر پيشگيري كند و ارتباطات مغزي را تقويت نمايد. اين فعاليت، سالمندان را به دنياي جديدي از دانش، تفكر و تجربه مي‌برد و به آنها كمك مي‌كند تا زندگي پرمعناتري داشته باشند. كتاب خواندن يكي از بهترين روش‌ها براي كاهش استرس در سالمندان است. مطالعه با نور كم پيش از خواب مي‌تواند به مغز اين سيگنال را بدهد كه زمان استراحت است. اين روش به بهبود كيفيت خواب سالمندان نيز كمك مي‌كند و جايگزين مناسبي براي تماشاي تلويزيون يا استفاده از گوشي همراه است. همچنين مطالعه در سالمندان با فعال‌سازي بخش‌هاي مختلف مغز، عملكرد شناختي و حافظه را تقويت مي‌كند. مطالعه داستان‌ها و كتاب‌هاي الهام‌بخش نيز مي‌تواند روحيه سالمندان را بهبود بخشد و به كاهش علائم افسردگي كمك كند. سالمنداني كه مطالعه مي‌كنند، تمايل بيشتري به شركت در جمع‌هاي اجتماعي و فرهنگي دارند و همان‌گونه كه بدن نياز به ورزش دارد، مغز نيز به فعاليت‌هايي نيازمند است كه توانايي‌هاي آن را حفظ كند. مطالعه به عنوان يك فعاليت ذهني، از زوال عقل و آلزايمر پيشگيري مي‌كند. داستان‌ها و نوع ادبياتي كه سالمندان مطالعه مي‌كنند، به تقويت خلاقيت و تخيل آنها كمك مي‌كند. اين امر مي‌تواند ديدگاه‌هاي جديدي را براي آنها ايجاد كرده و بهبود كيفيت زندگي را به همراه داشته باشد، همچنين مطالعه كتاب‌هاي داستاني براي كودكان و نوه‌ها، يك پل ارتباطي عميق ميان سالمندان و نسل‌هاي جوان‌تر ايجاد مي‌كند و مي‌تواند به بخشي از برنامه روزانه سالمندان تبديل شود. با آنچه گذشت حتي اگر شده روزي يك صفحه كتاب بخوانيم؛ بگذاريم اين عادت به زندگي ما برگردد، پناهي بهتر از كتاب و پناهي بهتر از دانايي نيست.