شاهنامه‌خواني‌هاي «محمد يگانه» را دريابيد
صادق چراغي
استاد «محمد يگانه» دوتار نواز و خواننده كه از پيشكسوتان تاثيرگذار موسيقي نواحي به شمار مي‌روند، زاده سال 1330 در «قوچان» و فرزند جاويد نام «محمدحسين يگانه» هستند. ايشان افزون بر آموزش نزد پدرشان، از استاداني همچون زنده‌يادان «اسماعيل ستارزاده»، «رحيم خان بخشي» و... نيز آموخته است. استاد «يگانه» 74 ساله‌اند و البته خيلي حال‌شان خوب نيست. از اندك خنياگران شمال خراسان به شمار مي‌روند كه در شاهنامه‌خواني كار كرده و اجراهاي بسيار خوبي هم در اين زمينه داشته‌اند. با همه اينها تنها دو بخش از شاهنامه‌خواني ايشان آن‌هم با هزينه شخصي خودشان ثبت و ضبط شده است.
جايگاه و اهميت هنري اين استاد ممتاز موسيقي نواحي بر اهالي اين حوزه پوشيده نيست؛ چيزي كه مطرح كردن آن در اين نوشتار مهم به شمار مي‌رود، اين است كه بايد فرصت را غنيمت شمرد و تا جايي كه ممكن است هنر شاهنامه‌خواني ايشان را براي نسل‌هاي بعد ثبت و ضبط كرد. باوجود اهميت اين كار و البته پيشنهادهاي مكرر شخص ايشان در استان خود يعني خراسان، براي ثبت و ضبط شاهنامه‌خواني‌ها هيچ گامي برداشته نشده. من در يكي از قسمت‌هاي برنامه «ايل‌بانگ» راديو فرهنگ با ايشان گفت‌وگويي پيرامون همين موضوع داشتم. ايشان براي انجام اين ضبط‌ها نسبت به كارگزاران فرهنگي استان خود، به‌شدت بدبين و نااميد هستند؛ اما در همين برنامه مطرح شد كه سازمان‌هاي فرهنگي كشور كه در اين زمينه مسووليت دارند مي‌توانند ترتيبي بدهند تا با استاد «يگانه» تفاهم‌نامه‌اي امضا شود تا اين استادِ كهنسال، آهسته و پيوسته بتوانند اين شاهنامه‌خواني‌ها را آماده كرده و هر بار بخشي از آن را ضبط كنند و ميراثي گرانبها از ايشان براي آيندگان به يادگار بماند.
مساله اين است كه بايد بپذيريم كه بدون ترديد اينها بخشي از ميراث شفاهي و ماندگار سرزمين ما به شمار مي‌آيند. اگر همين گزاره مهم را بپذيريم، درك ارزشمندي اين ميراث براي ما گوشزد مي‌شود و كارهاي مهمي شكل خواهد گرفت.
اينجا لازم است اشاره كنم كه يكي ديگر از كم‌كاري‌هايي كه در استان خراسان انجام مي‌شود اين است كه در آرامگاه فردوسي از شاهنامه‌خواني هنرمند خراساني، استاد «يگانه» بهره‌اي نمي‌گيرند. درحالي كه بهره‌گيري از شاهنامه‌خواني ايشان آن‌هم به‌صورت مداوم در آرامگاه فردوسي، يك كار نو به شمار مي‌رود كه بي‌شك مورد استقبال گردشگران قرار خواهد گرفت. به اين ترتيب گردشگران و دوستداران فرهنگ ايران كه به آرامگاه فردوسي مي‌آيند، مي‌توانند با يكي از هنرهاي ديرين ايران ارجمندمان يعني خنياگري بيش از پيش آشنا شوند. درواقع بازديد از يك مكان فرهنگي توام خواهد شد با تماشاي يكي از اصيل‌ترين هنرهاي ايران كه شاهنامه‌خواني است و در اين ميان ديدارهاي نزديك ميان استاد پيشكسوتي همچون استاد يگانه با مردم رخ خواهد داد كه اتفاق كم‌نظيري است.
واقعيت اين است كه گاهي گره‌گشايي در برخي از مشكلات خيلي هم دشوار نيست. اگر مديران استاني، گرداگردِ خود را بهتر نگاه كنند و آدم‌ها و توانايي‌هاي همشهريان خود را دست‌كم نگيرند درمي‌يابند كه وجود استاد برجسته‌اي چون استاد «يگانه» كه شاهنامه‌خواني‌اش شهره عام و خاص است در خراسان و در آرامگاه حكيم طوس، خوش‌بياري بزرگي است و بهره نبردن از استادي چون او در آرامگاهِ فردوسي، اوج بي‌خردي است.
بايد به اين نكته توجه داشت كه مگر همچون استاد «يگانه» در جاي‌جاي سرزمين ما چند نفر هستند كه گنجينه فرهنگ و هنر اين مرز و بوم را در سينه دارند. استاد «سيد تيمور مهرابي» مقام‌دان و تنبورنواز هم كه زاده سال 1333 در شهر «گهواره» هستند در اين نشست راديويي حضور داشتند. در خانواده اين پيشكسوت موسيقي نواحي، تنبورنوازي و شاعري نسل به نسل به ايشان رسيده و البته ناگفته نماند كه هر دوي اين گراميان، هم استاد «يگانه» و هم استاد «مهرابي» شاگردان بسياري را پرورش داده‌اند. ايشان نيز شاهنامه‌خوان هستند ولي شاهنامه‌خواني به شيوه استاد يگانه را بسيار ستودند و توصيه مي‌كردند كه تا فرصت هست بايستي از هنر اين عزيزان بهره برد و آنها را ثبت و ضبط كرد.
نهادهاي فرهنگي بايد آگاه باشند كه تاكنون هم بسيار دير شده و البته خيلي چيزها را ازدست داده‌ايم اما پيش از اينكه ديرتر از اين شود، مي‌توان شاهنامه‌خواني‌هاي استاد «يگانه» را ثبت و ضبط كرد و آن را به ميراث فرهنگي ايران افزود. اين كار گامي مهم خواهد بود كه اتفاقا اعتبار و افتخارش به مسوولان مربوطه بازمي‌گردد. نهادهايي چون حوزه هنري، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و صداوسيما نهادهايي هستند كه پيش‌تر از همه در اين باره مسووليت‌پذيري متوجه‌شان است و همين‌كه تاكنون چنين اقداماتي را انجام نداده‌اند، جاي نقد دارد اما فعلا براي انجام اين كار فرصت هست و اميدواريم كه آن را غنيمت شمارند. همان‌گونه كه ميراث فرهنگي بايستي با افتخار از استاد يگانه دعوت كند تا ايشان افتخار داده و شاهنامه‌خواني‌هاي خود را در آرامگاه فردوسي هر روز براي گردشگران به اجرا بگذارند. به اميد آنكه آيندگان كارگزاران امروز را از كم‌كاران ندانند.