گفت‌وگو با سيد جمال ساداتيان، تهيه‌كننده فيلم
اگر دلواپسان بگذارند...
تينا جلالي
مدتي است فيلم «زن و بچه» به كارگرداني سعيد روستايي و تهيه‌كنندگي سيدجمال ساداتيان در سينماها اكران شده، فيلمي كه راوي بخشي از مشكلات زنان در جامعه ايران است و به حق و حقوقي كه از آنها ضايع شده، مي‌پردازد. سعيد روستايي از معدود كارگردانان ايراني است كه از همان اولين ساخته‌اش توانست توجه‌ها را به نبوغش جلب كند و مهم‌تر اينكه مسير موفقيت را ادامه بدهد. معمولا فيلم‌هاي او زمان اكران بسيار بحث‌برانگيز مي‌شوند خاصه بعد از «برادران ليلا» و حواشي زن، زندگي، آزادي، بيشتر كانون توجه قرار گرفته و حتي سياستمدارها هم با نگاهی حساس او و فعاليت‌هايش را ارزيابي ميكنند.
حالا فيلم «زن و بچه» او از همان زماني كه براي بخش مسابقه جشنواره كن انتخاب شد تا امروز كه در سينماها اكران است، حواشي گسترده‌اي را پشت سر گذاشته؛ از حكومتي خواندن کارگردان و تهيه‌كننده فيلم «زن و بچه» تا نظرات صفر و صدي درباره فيلم و... .
ما با سيدجمال ساداتيان، تهيه‌كننده اثر گفت‌وگويي داشتيم و نظر او را درباره حواشي اين فيلم جويا شديم كه پيش روي شماست.
فيلم «زن و بچه» حواشي بي‌شماري داشت.از ابتداي ساخته شدن تا اين روزها كه فيلم در اكران است، اين حواشي همچنان ادامه دارد. زماني كه فيلم در بخش مسابقه كن انتخاب شد هجمه‌هايي از سوي رسانه‌هاي بيگانه خارجي و داخلي تندرو عليه فيلم شده بود و مشخصا از شما و سعيد روستايي به عنوان تهيه‌كننده و كارگردان حكومتي نام مي‌برند. دليل اين حواشي را در چه مي‌دانيد؟
يكي از مشكلاتي كه هميشه در كشور با آن مواجه هستيم، اين است كه يك‌سري آدم‌هاي دلواپس هستند كه براي همه موضوعات كشور نگرانند، مثلا در مقوله فرهنگ نگران هستند، در سياست خارجي و اقتصادي نگران هستند و جالب اينكه هيچ وقت هيچ طرح مدوني براي اجرا ندارند و فقط مخالفت ميكنند، به استدلال‌هاي آنها هم رجوع مي‌كنيم، مي‌بينيم كه اصلا استدلال‌هاي درستي ندارند فقط ساز مخالف مي‌زنند.
از آن طرف ايرانيان خارج‌نشين مي‌گويند سعيد روستايي آدم حكومتي است .در جواب جنجال‌هاي آنها بايد بگويم به هر حال ما در اين كشور زندگي مي‌كنيم، چه درست و چه غلط بايد تابع قوانين كشور باشيم، قطعا ما هم به قوانين انتقاد داريم ولي بايد خودمان را تابع قوانين كشور كنيم، خارج‌نشين‌ها روستايي را متهم كردند به اينكه چرا در فيلم‌هايش حجاب اجباري استفاده كرده يا چرا از وزارت ارشاد مجوز ساخت گرفته و چرا مثل بعضي فیلمسازهای ديگر زيرزميني فيلم نساخته است! خب فيلم زيرزميني هم سبكي از فيلم ساختن است ولي فيلم «زن و بچه» از كانال‌هاي رسمي كشور مجوز ساخت گرفته و به‌رغم همه هجمه‌ها، مجوز نمايش هم گرفت. پسر جوان با استعدادي كه مي‌تواند جزو ذخاير فرهنگي كشور باشد، فيلمي ساخته كه در مهم‌ترين جشنواره جهاني شركت كرده، آن هم بعد از چند سال غيبتي كه سينماي ايران در جهان داشته، فيلم توانسته پرچم ايران را در ميان كشورهاي جهان بالا ببرد، با تمام اين هجمه‌ها كه به كشور مي‌شود، با تمام تحريم‌ها و حملات كه ما را كشوري خشن در جهان معرفي ميكنند، اين فيلم از ميان 1700 اثر از سراسر جهان توانسته جزو 22 فيلم بخش مسابقه جشنواره كن باشد. به جاي اينكه قدردان باشند كه فيلمي توانسته فرصت فرهنگي براي كشور ايجاد كند از داخل ايران به آن حمله ميكنند و عجيب اينكه با خارج‌نشينان همسو مي‌شوند. همان رسانه‌هايي كه همه ما مواضع آنها را مي‌دانيم و مي‌شناسيم، درست مثل سياست خارجي‌مان كه يك مشت آدم‌هاي دلواپس هستند كه مواضع آنها با اسراييل هماهنگ است، يعني همان حرف‌هايي را مي‌زنند كه اسراييل مي‌زند، همين آدم‌ها در فرهنگ هم هستند، دلواپسان در حوزه فرهنگ حرف‌هايي مي‌زدند كه يك عده خارج‌نشين مي‌گفتند و مخالف حضور اين فيلم در جشنواره كن بودند و دنبال اين بودند كه اين فرصت فرهنگي را از ايران بگيرند.
پرسش من اين است كه چگونه مي‌شود در مواضع ضدحاكميتي رسانه‌هاي تندرو داخلي با خارج‌نشين همسو مي‌شوند؟ در آخر هم ديديم كه چه فضاي دوقطبي عليه فيلم شكل گرفت. درباره من هم مي‌گفتند كار دولتي مي‌كند، بله من اول انقلاب كار دولتي مي‌كردم كه قابل توجه هم بود. اما الان نزديك 30 سال است كه كار دولتي نمي‌كنم، رسانه‌هاي خارج‌نشين همين نكته را پيراهن عثمان كردند، الم‌شنگه راه انداختند و براي اينكه به اهداف‌شان برسند، كالبد شكافي ميكنند در زندگي آدم‌ها مي‌گردند تا نكته‌اي پيدا كنند آن را آگرانديسمان كنند تا با آن فيلم را بكوبند. چند بار عليه من و سعيد روستايي در شبكه ايران اينترنشنال معركه گرفتند. به قول خودشان عليه سعيد روستايي افشاگري كردند.
نكاتي مطرح بود كه درباره فيلم «زن و بچه» به تيري فرمو ايميل مي‌زدند، درست است؟
بله، خارج‌نشين‌ها حتي نامه نوشتند به ژوليت بينوش، رييس جشنواره كن كه فيلم «زن و بچه» را از جشنواره كن خارج كنند! به هيات داوران عليه فيلم فشار وارد آورده بودند، به ادعاي كساني كه در جشنواره كن حضور داشتند و همه فيلمها را ديده بودند به ضرس قاطع مي‌گفتند اگر اين فضاي مسموم براي اين فيلم درست نشده بود و هيات داوران را تحت فشار قرار نمي‌دادند بازي پريناز ايزديار كه مورد تحسين همه به خصوص منتقدان در جشنواره كن قرار گرفته بود، شانس دريافت جايزه براي سينماي ايران داشت، اما حملات داخلي و خارج‌نشينان باعث شد كه این فرصت سينماي ايران از دست برود. امروز كه فيلم اكران شده و مردم در داخل و خارج فيلم را ديده‌اند به راحتي مي‌توانند قضاوت كنند كه اين فضا چقدر درست يا غلط است.
چرا زمان نمايش فيلم به جشنواره كن نرفتيد؟ به خاطر هجمه‌ها بود؟
بدم نمي‌آمد كه در جشنواره كن حاضر باشم، اما ديدم آنقدر فضاي غبارآلود از سوي خارج‌نشين‌ها در جشنواره كن به وجود آمده، نگران شدم كه حضور من به فيلم لطمه بزند. از من تهيه‌كننده تا سعيد روستايي، كارگردان و بازيگران و همه عوامل فيلم دست به دست هم داديم فيلمي بسازيم كه مورد توجه مخاطب قرار بگيرد. با خودم فكر كردم اگر يك اپسيلون حضورم باعث شود كه به نمايش فيلم در جشنواره لطمه وارد شود، پس نمي‌روم. به نظرم حق كارگردان است كه در اين مجامع حضور پررنگ‌تري داشته باشد، چون خالق معنوي اثر كارگردان است و مورد سوال و جواب اصحاب هنر و منتقدان قرار مي‌گيرد.
لابه‌لاي حواشي نكاتي مطرح بود كه شما براي رفع ممنوع‌الكاري سعيد روستايي تلاش كرده بوديد و اصرار به ساخت فيلم تازه او داشتيد.البته خود شما هم چند سالي بود كه فيلم نساخته بوديد، ساخته شدن فيلم «زن و بچه» چگونه اتفاق افتاد؟
شرايط براي كار من در دولت قبلي فراهم نبود، ضمن اينكه معتقدم سعيد روستايي ظرفيتي براي سينماي ايران است، فيلم‌هاي اخيرش و همين‌طور زن و بچه دليلي بر اين صحبت‌هاي من است . اما در چند سال اخير بحث ضعف جدي سينماي اجتماعي مطرح بود كه هم منتقدان و هم سينماگران و هم مخاطبان از نبود فيلم اجتماعي خوب گلايه مي‌كردند كه چرا فيلم‌هاي اجتماعي نمي‌توانند مخاطبان خود را جذب كنند. تلاش من اين بود كه از ظرفيت سينماي ايران براي جذب دوباره مخاطب به سينماها استفاده كنيم. چرا چنين آدمي و ظرفيت توليدي‌اش بايد به هرز برود و او را خانه‌نشين كنيم؟ با خانه‌نشين كردن سعيد روستايي چه كساني سود مي‌برند؟ با كار كردن سعيد روستايي چه سودي به نظام مي‌رسد؟ ايشان در معرض اتهام قرار گرفتند و طبيعي است بايد از حق و حقوق خودش دفاع مي‌كرد. وكيل خوب و متبحري داشتند و كارش را رسيدگي كرد و من هم در حد بضاعتم اگر كمكي از دستم بر مي‌آمد به او كردم و در جلسات دادگاه همراهي‌اش مي‌كردم . وقتي پرونده‌اش مختومه شد درخواست پروانه ساخت داديم.
جناب ساداتيان واقعا چرا در دولت سيزدهم به فيلم «زن و بچه» پروانه ساخت نمي‌دادند؟ فیلم چه نكته مگويي داشت؟
در دولت قبلي خيلي تلاش كرديم كه پروانه ساخت بگيريم، اما فضاي غبارآلودي از قصه ترسيم كردند و گفتند اصلا اين فيلمنامه را نمي‌توان ساخت با تعابيري از اين دست، پنج ماه ما را معطل كردند و بعد از 5 ماه مجوز هم ندادند تا به دولت بعدي انتقال پيدا كرد، در دولت آقاي پزشكيان اولين كاري كه مسوولان سينما كردند مجوز فيلم زن و بچه را دادند و اين فيلم ساخته شد. امروز كه فيلم اكران شده و مردم هم فيلم را ديدند كمي شفاف‌تر مي‌توانيم درباره اين فيلم حرف بزنيم، اين كه چرا يك عده و به چه دليلي با فيلم مخالفت مي‌كردند؟ وقتي فيلم مجوز ساخت گرفت يك عده هجمه‌اي به وزارت ارشاد وارد كردند كه چرا به اين فيلم مجوز ساخت دادند؟
حرف‌هايي كه مي‌شنيدم براي من مفهوم نبود فقط متوجه مي‌شدم كه اين عده براي صحبت‌هايشان استدلالي ندارند و فقط غوغاسالاري پشت اين قضيه بود. ارزيابي كنيد مثل همه فيلمها كه پروانه ساخت، نمايش داشتند، هجمه‌هاي كاذب درست كردند، از اكران جلوگيري كردند يا اكران بعضي فيلمها را پايين كشيدند بعد وقتي زمان گذشت از آنها به عنوان فيلم‌هاي فاخر ياد مي‌شود. همان‌طور كه براي شما سوال است براي مخاطباني هم كه اين فيلم را ديدند اين سوال به وجود مي‌آيد كه زن و بچه چه داشت كه به آن حمله مي‌كردند و حتي زماني كه فيلم مجوز نمايش گرفت هم به وزارت ارشاد اعتراض كردند؟
در حال حاضر هم كه فيلم اكران است نقدها متفاوت است كه بايد به نظرات احترام گذاشت، اما عده‌اي هم هستند كه مشخص است مغرضانه به فيلم حمله ميكنند. نظر شما چيست؟
فارغ از فضاي كاذبي كه حول فيلم شكل گرفته، بايد بگويم هر اثري كه زاييده فكر بشر است مصون از خطا نيست، اين كاملا طبيعي است، بزرگ‌ترين اثر نويسندگان و دانشمندان دنيا هم يك عده به آن نقد دارند. اين براي همه ممكن است به وجود بيايد ولي يك اثر هم نكات مثبت دارد و هم نكات منفي، اگر صادقانه نقد كنند هم نكات منفي را مي‌گويند و هم نكات مثبت را . اما اينكه مغرضانه درباره فيلم مي‌نويسند مشكوك مي‌شويم، پس نظر آن دسته از مخاطبان جامعه كه از فيلم خوش‌شان آمده، تكليف‌شان چيست؟
شواهدي كه در فضاي مجازي ديده مي‌شد تلاش شده بود بين فيلم پيرپسر و زن و بچه فضاي دوقطبي به وجود آورند. حال آنكه هر فيلم ويژگي‌ها و احترام خاص خود را دارند.
مثل اين مي‌ماند كه از مردم بپرسيد بنز دوست داريد يا BMV؟ بسته به شرايط هر كسي انتخاب خود را دارد ولي آن كسي كه بنز انتخاب كرده آيا مي‌تواند قدرت BMV را ناديده بگيرد يا آن كسي كه BMV انتخاب مي‌كند، مي‌تواند قدرت بنز را ناديده بگيرد؟ قطعا خير.
اما همين كه اين دو فيلم اجتماعي توانستند پاي مخاطب را به سينما باز كنند و مردم با رضايت از سالن‌ها خارج شوند، اتفاق بسيار مثبت است. اگر واقعا دل‌مان نمي‌خواهد فيلم اجتماعي خوب در سينماها ببينيم پس چرا آنقدر انتقاد و گلايه داريم كه فيلم‌هاي طنز سينماها را تسخير كرده؟ در حال حاضر اين دو فيلم تغيير ذائقه در ميان مخاطبان به وجود آوردند و تا جايي كه مطلعم پاي كساني را به سينما باز كردند كه چند سالي به سينما نرفته بودند. وقتي مي‌گوييم سينماي ما بايد پويا و فعال باشد و خودش را اداره كند، قطع به يقين بايد آثاري بسازيم كه تنوع داشته باشد.
از 90 ميليون نفر بايد بتوانيم با آثار خوب پاي 30 درصد جمعيت را به سالن سينما باز كنيم. اگر به سليقه 30 درصد از مردم جامعه توجه كنيم، ببينيد چه اتفاق خوبي به لحاظ اقتصادي در سينما مي‌افتد. وقتي سينما به لحاظ اقتصادي روي پاي خودش بايستد من تهيه‌كننده به لحاظ اقتصادي ريسك مي‌كنم و فيلم‌هاي متفاوت مي‌سازم ولي وقتي كه سينما سرپا نباشد من تهيه‌كننده بايد چشم اميدمان به كمك‌هاي دولت باشد. چرا بايد اين‌گونه باشد؟ وقتي مخاطبان فيلمي آمادگي دارند كه با خريد بليت هزينه فيلم را برگردانند، چرا اين بستر را مخدوش و پاي مخاطب را از سينما قطع مي‌كنيم؟
گويا كميسيون فرهنگی مجلس هم فيلم را ديده بود و نكات اعتراضي به فيلم داشتند.
بله؛ بعضي نمايندگان مجلس صحبت‌هايي كه پيرامون فيلم «پيرپسر» مطرح كرده بودند اي كاش فيلم را مي‌ديدند و بعد اظهارنظر مي‌كردند .
چطور؟
براي اينكه مسوولان درباره بسياري از فيلمها كه اظهارنظر ميكنند، صحبت‌هايشان بر مبناي شنیده‌هاست و اينکه به ما مي‌گويند يا گفته‌اند.
خب هر آدمي بر اساس ذائقه خودش، از فيلم برداشت دارد چرا نمايندگان محترم به حرف‌هاي ديگران اعتماد ميكنند؟ معمولا اغلب جنجال‌هايي كه درست مي‌شود براي اين است كه برخي نمايندگان محترم اصلا فيلم را نمي‌بينند و درباره آن اظهارنظر ميكنند.
به خاطر فضاي پيرامون پيرپسر و زن و بچه، كميسيون فرهنگي تمايل داشتند فيلم زن و بچه را ببيند. چقدر خوب كه آمدند فيلم را ديدند، اما اي كاش تخصصي‌تر به حوزه سينما و تئاتر و موسيقي توجه كنند و فقط به شنيده‌ها كه بيشتر مغرضانه است، اكتفا نكنند. فيلم را ديدند، اما نمادگونه از فيلم برداشت كرده بودند كه براي من جاي سوال بود كه آدم‌هايي كه سكان فرهنگ كشور را در دست دارند به جاي اينكه سياستگذاران واقعي حوزه فرهنگ و هنر باشند و خطاها را به مردم گوشزد كنند، نكات مثبت فرهنگي موثر در فيلم را به عنوان يك خطا مي‌ديدند. اين من را كمي نگران مي‌كند، آدم‌هايي كه رابطه‌شان با حوزه هنر پررنگ و قوي و كارشناسي نيست، ولي براي حوزه فرهنگ و هنر تصميم مي‌گيرند.
اشكال اساسي همان دلواپساني هستند كه هميشه كنار نمايندگانند؛ آنها به محض اينكه فيلمي متفاوت مي‌بينند، سعي ميكنند از آن نمادسازي كنند و به عنوان مشاور اطلاعات غلط به نمايندگان منتقل ميكنند، حال آنكه اين نمادسازي بسيار غلط و گاهي وحشتناك است، انگ غلط به اثري خوب وارد ميكنند و مسير فيلم را به كل عوض ميكنند. اي كاش نمايندگان خودشان فيلم ببينند و به مشاوره‌هاي غلط اكتفا نكنند؛ سياه‌نمايي درباره فيلم زن و بچه مطرح مي‌كردند، ما مجبور بوديم برايشان توضيح بدهيم كه منظور كارگردان نماد شما نبود.
نمادسازي آنها براي فيلم «زن و بچه» چه بود؟
به هر حال در هر فيلمي موردي پيدا ميكنند و مي‌گويند منظور شما اين بوده، به آنها گفتيم اگر بخواهيم فيلم را با نگاه منفي تحليل كنيم قطعا مسير غلطي را مي‌رويم، مهم پايان فيلم است . به آنها گفتيم كه فيلم شروع، نقطه اوج و پايان دارد.
با توجه به اينكه فيلم‌هاي سعيد روستايي هميشه مورد توجه بوده و در برادران ليلا هم حواشي گسترده‌اي داشت، انتخاب موضوع زن و بچه براي او چگونه بود؟
بسياري از سوژه‌ها در دنيا هم كه ساخته مي‌شود از جامعه الهام مي‌گيرند؛ دستيار سعيد روستايي تعريف مي‌كرد كه پدربزرگم در گذشته به خواستگاري خانمي رفت و در آنجا چشمش به عمه خانم مي‌افتد و در نهايت با عمه ازدواج مي‌كند. مي‌خواهم بگويم اين‌گونه نيست كه چنين قصه‌اي در سطح جامعه اتفاق نيفتاده باشد، اين نكات ابزارهايي است كه بتوانيم حوزه اجتماعي را بررسي كنيم. در حال حاضر بحران اقتصادي در ميان خانواده‌ها زياد است. به قول رييس قوه قضاييه ما دو و نيم برابر استاندارهاي جهان پرونده قضايي داريم . همه مي‌دانيم جامعه ما آتش زير خاكستر است. در سيستم قضايي،كلانتري يا شهرداري يا هر اداره ديگري مي‌رويم با انبوهي از سوژه‌ها و موضوعات روز و تلنگر مواجه مي‌شويم كه به خاطر رفتارهاي غلط موجود در جامعه مي‌توانند روايت و به اثري فاخر تبديل شوند.
با در نظر گرفتن اين نكته كه سال‌هاست در سينما كار مي‌كنيد و از جمله تهيه‌كنندگان سينمادار هستيد، آيا اين استقبال خوب در ادامه سال هم تداوم پيدا مي‌كند؟ مي‌خواهم بگويم فيلم خوب داريم؟
الان ثابت شد كه وقتي فيلم خوب و محصول باكيفيت اكران شود، مردم از آن استقبال ميكنند. ديديم كه سه‌شنبه‌ها ركورد مخاطبان شكست، شاهد بودم در سينما هديش 5 روز آپارات سينما خاموش نشده، به نظرم آن مخاطباني كه آمادگي داشتند سه يا چهار صبح يا 12 شب به سينما بروند و فيلم ببينند بايد دست‌شان را بوسيد و قدر اين مخاطب را دانست. وقتي سينماي ما آنقدر آدم‌هاي مشتاق و علاقه‌مند دارد كه از خواب‌شان بزنند و به سينما بروند و فيلم مورد علاقه‌شان را در سينما ببينند چرا نبايد قدرشان را بدانيم و بستري فراهم نكنيم كه با رضايت به سينما بيايند و با رضايت بروند؟ به نظرم هر زماني فيلم خوب در سينما ساخته شد مخاطبان از آن استقبال كردند، چه در فصل مرده زمستان و پاييز و چه نيمه‌هاي شب. سينما به فيلم خوب نياز دارد.