بررسي تحليلي نشست‌هاي
لندن و لوكزامبورگ درباره سوريه
اروپا و امريكا
در روياي گزينه سوم
سارا معصومي
شنبه لوزان، يكشنبه لندن و دوشنبه لوكزامبورگ. سردرگمي سياسي و بن‌بست نظامي. يك بار در جمع بازيگران منطقه‌اي، بار ديگر در حلقه متحدان اروپايي و سومين روز هم تجديد ديدار امريكايي- اروپايي ديگري براي اتخاذ تدابير تنبيهي. جان كري، وزير امور خارجه امريكا در پاياني‌ترين هفته‌هاي حضور در اين مسند مي‌خواهد به سر و روي پرونده سوريه شكل و شمايل بهتري بدهد. در لوزان تلاش مي‌كند در جامه ميانجي ميان قدرت‌هاي منطقه‌اي فرو برود و به ظن خود ريش سفيدي كند و در لندن و لوكزامبورگ تلاش مي‌كند در مسند يكي از مخالفان سر سخت دولت بشاراسد، رييس‌جمهور سوريه حاضر شود. اصلي‌ترين برآيند نشست روز دوشنبه در لندن، تهديد دولت بشار و روسيه به تحريم‌هاي بيشتر اقتصادي بود كه به سرعت در رسانه‌هاي بين‌المللي بازتاب پيدا كرد. بحث تحريم روسيه با مقوله تحت فشار قرار دادن بشار اسد متفاوت است و شايد دولت بشار در موقعيتي باشد كه در بازي برد و باخت وقعي هم به اين قبيل تحريم‌ها ننهد اما براي روسيه سخن شنيدن در خصوص تحريم آسان نيست. ساعاتي پس از درج اين خبر در رسانه‌هاي مهم اروپايي، امريكايي و منطقه‌اي، فدريكا موگريني مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا پشت تريبون آمد تا از زهر كلام‌هاي منتشر شده در اين خصوص بكاهد. وي به صراحت اعلام كرد كه «روسيه به دليل محاصره حلب تحريم نمي‌شود. اما امكان دارد اقدامات ديگري عليه دمشق در دستور كار قرار گيرد. البته هيچ كدام از اعضاي كشورها در اين مورد پيشنهادي نداده‌اند.»
طرحي براي تحريم روسيه نداريم
موگريني در اين‌خصوص افزود: هيچ كدام از اعضاي اتحاديه اروپا در نشست لندن طرحي را عليه روسيه و براي تحريم اين كشور به دليل بحران سوريه ارايه نكردند. هيچگونه طرح مشخصي مطرح نشد اما انعكاس اين مساله در رسانه‌ها بسيار پررنگ بود. البته درخصوص سوريه وضع تحريم‌ها روي ميز است و البته كه اين تنها اهرمي نيست كه در جعبه اتحاديه اروپا در اختيار داريم.
مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا درخصوص مساله روي ميز در نشست لوكزامبورگ نوشت: اصلي‌ترين مساله، سوريه است. من در اين نشست طرح‌هايي را با اين مضمون كه چرا و چگونه اتحاديه اروپا مي‌تواند بهتر و بيشتر در اين پرونده نقش‌آفريني كند روي ميز مي‌گذارم.
وي با بيان اينكه در نشست‌هاي لوكزامبورگ استفان دي ميستورا حضور دارد، افزود: اتحاديه اروپا بازيگر نظامي در صحنه سوريه نيست اما ما از هرگونه طرحي كه به آتش‌بس در اين كشور منتهي شود، استقبال مي‌كنيم.
موگريني در حالي تلاش مي‌كند آب گل‌آلوده ميان روسيه و همتاهاي اروپايي خود را تيره‌تر از اين نكند كه برخي منابع اروپايي روز گذشته به فارن پاليسي اطلاع داده‌اند كه قرار است در نشست لوكزامبورگ در خصوص نوع تنبيه مسكو به دليل اقدام‌هايش در حلب سوريه تصميم‌گيري شود. فارن پاليسي در اين خصوص مي‌نويسد: گفته مي‌شود كه اروپايي‌ها در حال بررسي اعمال تحريم ضد حدود 20 مقام سوري به دليل نقش داشتن در حملات به حلب هستند. اين در حالي است كه در پيش‌نويس قطعنامه پيشنهادي قبلي وزراي خارجه اروپايي، اشاره مستقيمي به روسيه نشده بود اما بعدا به دنبال اصرار و تاكيد دولت‌هاي انگليس، فرانسه و آلمان، در نسخه به روز شده قطعنامه به دولت روسيه اشاره مستقيم شده است. اتحاديه اروپا در حال حاضر 200 مقام سياسي و نظامي سوري را در ليست تحريمي خود قرار داده كه اين تحريم شامل ممنوعيت‌هاي سفري و بلوكه اموال مي‌شود. شخص بشار اسد نيز در سرليست اين تحريم‌ها قرار دارد. تحريم‌هاي اتحاديه اروپا همچنين شامل تحريم‌هاي اقتصادي و نفتي هم مي‌شود.
فدريكا موگريني در پاسخ به سوال خبرنگاري كه از وي پرسيد آيا در نشست‌هاي اخير با حضور ايران و روسيه نشانه‌هايي از اراده‌هاي اين دو كشور براي حل بحران سوريه در آينده نزديك ديديد يا خير؟ براي لحظاتي سكوت كرد و سپس به طعنه گفت: چه مي‌توانم بگويم؟ خبرنگار گفت: مي‌توانيد بگوييد نه كه با اين پاسخ موگريني روبه‌رو شد: خير. اين به هيچ‌وجه پاسخ سوال شما نيست. ما ماه‌هاست بر اين نكته تاكيد داريم كه بسيار مهم است كساني كه در سوريه حضور نظامي دارند يا از تاثير مستقيم سياسي يا نظامي در اين كشور برخوردار هستند با هم به شكل جدي وارد مذاكره و بحث و رايزني شوند تا راهي بيابند.
موگريني در ادامه افزود: در خصوص اراده سياسي كشورها و بازيگراني كه دور ميز مذاكره مي‌نشينند من نمي‌توانم قضاوت بكنم بلكه نتيجه اين مذاكرات خود معياري براي قضاوت است. اگر اراده سياسي وجود داشته باشد اين رايزني‌ها و مذاكرات نتيجه مي‌دهد. براي من و اتحاديه اروپايي بسيار مهم است كه تمام طرفين از هر گونه اقدامي كه به تشديد تنش‌ها منتهي شود يا سناريوهاي خطرناك‌تري براي سوريه به وجود مي‌آورد، پرهيز كنند. همان‌طور كه آقاي كري گفتند هرگونه تشديد تنش در سوريه مي‌تواند سناريوهاي بسيار خطرناك‌تري را ايجاد كند.
مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا افزود: اولويت اروپايي‌ها مبارزه با داعش است و دومين مساله اين است كه كساني كه در سوريه حضور نظامي دارند يا از تاثير مستقيم سياسي يا نظامي در اين كشور برخوردار هستند ابتدا راهي براي گفت‌وگو با هم بيابند و پس از آن، به يك راه‌حل برسند. وقتي هنوز مذاكره مي‌كنيم به اين معناست كه اراده سياسي وجود دارد.
آغاز دوباره رايزني‌هاي موگريني با ايران، عربستان و تركيه
فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا پس از نشست لوكزامبورگ در جمع خبرنگاران اعلام كرد كه وي از روز سه‌شنبه تلاشهاي جديدي را براي رايزني با عربستان، ايران، تركيه و ساير بازيگران مهم منطقه‌اي در خصوص آينده سياسي سوريه آغاز خواهد كرد. وي تاكيد كردكه در اين رايزني‌ها در خصوص آينده سياسي سوريه تنها با بازيگران منطقه‌اي صحبت خواهد كرد و اين رايزني‌ها دولت بشاراسد را شامل نمي‌شود.
حلب، نقطه اصطكاك اتحاديه اروپا با روسيه
شايد «جنايت جنگي» عبارتي است كه اين روزها از زبان اروپايي‌ها و حتي جان كري، وزير امور خارجه امريكا بسيار در خصوص روسيه شنيده مي‌شود و البته سرگئي لاوروف هم در مصاحبه‌اي با امانپور مي‌گويد كه اتهام جنايت جنگي در رسانه‌ها قابل بررسي نيست و پروسه خاص خودش را دارد كه بايد طي شود.
اتحاديه اروپا در 10 ماه گذشته به شكل چشمگيري به انفعال‌هاي اجرايي پيشين در خصوص سوريه پايان داده و تلاش مي‌كند از وضعيت شاهد منفعل خارج شود. روز پنجشنبه گذشته نيز بزرگان اتحاديه اروپا دور هم جمع شده بودند و در خصوص حلب رايزني‌هاي فشرده‌اي را انجام دادند. گفته مي‌شود كه مساله حلب مي‌تواند رابطه مسكو با اتحاديه اروپا در آينده را تعريف كرده و تحت‌الشعاع قرار دهد.
اروپايي‌ها پنج سال و نيم پس از آغاز بحران در سوريه تلاش مي‌كنند با ابزارهاي تحريمي و تنبيهي روسيه را متوقف كنند اما معلوم نيست كه اين قبيل ابزارها تا چه اندازه مي‌تواند مانع از مانورهاي روسيه در حلب شود. روسيه اصرار دارد كه بمباران شرق حلب براي پايان دادن به حيات گروه‌هاي تروريستي است و اقدام‌هاي خود را مصداق جنايت جنگي يا عبارت‌هايي شبيه آن نمي‌داند. وزير امور خارجه فرانسه پس از نشست لندن و پيش از نشست لوكزامبورگ به خبرنگاران گفت: آنچه در حلب رخ مي‌دهد يك مصيبت انساني است. ما در حال بررسي همه گزينه‌هاي روي ميز هستيم. گزينه‌هايي كه به ما اجازه مي‌دهد فشارهاي هدفمند بيشتري را به دولت اسد و متحدانش وارد كنيم.
در حالي كه موضع كشورهاي بزرگ‌تر اروپايي مانند فرانسه، انگليس و آلمان تحريم روسيه است اما كشورهاي كوچك‌تري كه مراوده‌هاي خود با روسيه را حفظ كرده‌اند با زبان نرم‌تري برخورد مي‌كنند و روسيه نيز بر آراي اين كشورها در اتحاديه اروپا حساب باز كرده است. وزير امور خارجه اتريش به‌عنوان مثال مي‌گويد كه گفت‌وگو و نه تحريم راهكار بحران در سوريه است. وي در اين خصوص مي‌گويد: نمي‌دانم كه تحريم‌هاي طولاني‌مدت تا چه اندازه مي‌تواند به احياي كمك‌ها به حلب منتهي شود.
«نه» غرب به گزينه نظامي وسيع‌تر
نشست جان كري با وزراي امور خارجه 9 كشور اروپايي در لندن با اين تفسير خبري به پايان رسيد كه هيچ كس به دنبال بسط گزينه نظامي در سوريه نيست. اروپايي‌ها و امريكا هر چند در مسير مبارزه نظامي با داعش در سوريه تمام توان خود را به كار گرفته‌اند اما حقيقت اين است كه به دنبال گزينه نظامي در مواجهه با بشار اسد نيستند. اين گزاره از آنچه در نشست روز دوشنبه در لندن گذشت كاملا قابل درك است. امريكايي كه با حمايت اروپايي‌ها به افغانستان و عراق حمله كرده بود و حتي در مساله ليبي نيز كم و بيش گزينه نظامي را پررنگ كرد؛ در سوريه به دنبال خندقي نمي‌گردد كه خود و متحدانش را بيش از اين گرفتار كند. پس از نشست لندن، آسوشيتدپرس در گزارشي نوشت: «امريكا و بريتانيا مي‌گويند حمايت غربي‌ها و متحدانش از اقدام نظامي عليه سوريه، كم و ضعيف است. امريكا و بريتانيا بر حمايت ضعيف جهان غرب از هرگونه اقدام نظامي عليه دولت سوريه اذعان كردند و اين در حالي است كه اين كشورها نااميدانه به دنبال راهي براي حل مساله سوريه به خصوص حلب هستند. هم جان كري و هم بوريس جانسون، وزير خارجه بريتانيا از روي ميز بودن همه گزينه‌ها سخن مي‌گويند اما به نظر مي‌رسد با توضيحات كامل آنها درباره خطر روي آوردن به اقدام نظامي، آنها چنين حركت و گزينه‌اي را از قلم انداخته‌‌اند. وزير خارجه انگليس با تاكيد بر اينكه اين كشور خواستار «تشديد فشار» بر بشار اسد، روسيه و ايران بوده، گفت: «در اصول، هيچ گزينه‌اي از روي ميز خارج نشده است. به هيچ عنوان ترديد نداشته باشيد كه چنين گزينه‌هاي به اصطلاح نظامي، به‌شدت سخت و مشكل هستند و اگر بخواهم با ملايمت صحبت كنم، بايد بگويم كه در حال حاضر در بسياري از پايتخت‌هاي اروپايي و غربي، اشتهاي سياسي كمي براي چنين راه‌حلي (گزينه نظامي) وجود دارد. در نتيجه ما بايد با ابزارهايي كه داريم، عمل كنيم و آن ابزارها، ديپلماتيك هستند.»
پيروزي در حلب، پايان جنگ نيست
جان كري در بخش‌هايي از سخنان خود در لندن گفت: برخي افراد مي‌پرسند اگر حلب سقوط كند، چه اتفاق مي‌افتد. خوب روس‌ها بايد بدانند و اسد بايد بداند كه اين جنگ در اين صورت به پايان نمي‌رسد. اين جنگ بدون يك راه‌حل سياسي نمي‌تواند پايان يابد. حتي اگر حلب سقوط كند، اين معادله اساسي در جنگ را تغيير نخواهد داد چرا كه كشورهاي ديگر، از اپوزيسيون حمايت خواهند كرد و آنها به ايجاد تروريست‌هاي بيشتر ادامه خواهند داد و در پايان، اين سوريه و همچنين منطقه قرباني خواهند بود.
جانسون كوتاه نمي‌آيد
« بمباران حلب، انسانيت را شرمنده كرد اما همتاهاي من در اتحاديه اروپا اشتهاي زيادي براي اقدام عليه روسيه ندارند.» اين عبارت همراه با نارضايتي است كه بوريس جانسون، وزير امور خارجه بريتانيا در لوكزامبورگ بر زبان راند. جانسون كه با همتاهاي خود در لوكزامبورگ به فكر چاره‌انديشي براي بحران سوريه افتاده است در اظهاراتي بر تند و تيزي انتقادها از بشار اسد افزود و از لفظ حاميان رهبر ظالم سوريه در روسيه براي اشاره به كرملين‌نشين‌ها اضافه كرد.
در حالي كه موگريني مخالف استفاده از اهرم تحريم بيشتر روسيه آن هم به دليل پرونده سوريه است اما به عنوان مثال وزير امور خارجه فرانسه هم مي‌گويد كه ميزان فشارها بر روسيه بايد زياد باشد. وي در اين خصوص مي‌گويد: هر چه بيشتر اتحاديه اروپا از خود اتحاد و عزم نشان دهد بيشتر مي‌تواند به سمت جلو حركت كند و ديدگاه‌هاي اعضا در خصوص سوريه و روسيه را به هم نزديك كند. متحدان نزديك روسيه در اتحاديه اروپا نظير قبرس، يونان و مجارستان مخالف تحريم‌هاي بيشتر روسيه هستند. جانسون پيش از آغاز نشست لوكزامبورگ گفت: ما در اتحاديه اروپا به بحث در اين خصوص كه چگونه مي‌توانيم بر حجم فشار بر دولت اسد و سوريه و ايراني‌ها بيفزاييم ادامه خواهيم داد.
ناگهان هيات سوري در مصر
يك منبع امنيتي در فرودگاه بين‌المللي قاهره از سفر چند ساعته يك هياتي بلندپايه از دولت سوريه به مصر خبر داده و اعلام كرد كه اين هيات در جريان اين سفر با مقام‌هاي مصري درباره آخرين تحولات اوضاع در سوريه گفت‌وگو كرده‌اند. به گزارش تسنيم، يك هيات سوري، متشكل از 6 مقام دولتي سوريه با يك هواپيماي ويژه از دمشق وارد قاهره شد و نيروهايي از دستگاه اطلاعات جنگي مصر براي استقبال از اين هيات سوري حاضر شدند. در جريان اين سفر چندساعته، دو طرف درباره «آخرين تحولات سوريه و تلاشهاي در دست انجام براي حل سياسي بحران، كه متضمن وحدت و ثبات سوريه، مرتفع ساختن مشكلات سوري‌ها و مبارزه با گروه‌هاي تروريستي باشد، صحبت كردند. اين سفر از جانب دولت مصر يا همتاي سوري آن اعلام نشده است.»
آتش‌بس 8 ساعته روسيه
روسيه 8 ساعت آتش‌بس انسان‌دوستانه در حلب اعلام كرد. آتش‌بسي كه از 8 صبح روز پنجشنبه آينده، 29 مهرماه، آغاز خواهد شد. در اين هشت ساعت 2 گذرگاه امن براي خروج عناصر مسلح سوري از شرق حلب باز خواهد شد.
فدريكا موگريني در واكنش به اين اقدام روسيه آتش‌بس 8 ساعته را گام مثبتي خواند اما تاكيد كرد كه كاروان‌هاي امدادرساني سازمان ملل براي كمك به حلب به حداقل 12 ساعت آتش‌بس نياز داد.
آخرين اظهار نظرها
فرانسوا اولاند، رييس‌جمهور فرانسه: ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه به دنبال حل جدي مساله سوريه نيست. من آماده‌ام تا در هر زماني با وي گفت‌وگو كنم اما نمي‌توانم فشارها بر روسيه را كم كنم. اولويت‌هاي اصلي توقف بمباران، آتش‌بس، ارسال كمك‌هاي بشردوستانه و برگزاري مذاكرات است.
فكري ايشيك، وزير دفاع تركيه: در حال حاضر نيروهاي تركيه كنترل يك خط مرزي ۹۰ كيلومتري را برعهده دارند كه ۲۰ كيلومتر به داخل سوريه گسترش يافته است. نيروهاي مسلح تركيه قصد دارند بيش از پيش به پايگاه‌هاي تروريست‌هاي داعش نفوذ كنند و اين منطقه امن را تا ۴۵ كيلومتر گسترش دهند. ما يك منطقه امن در شمال سوريه ايجاد خواهيم كرد و در نتيجه قلمروي‌مان را از اين تهديد پاك مي‌سازيم. در حال حاضر تروريست‌هاي داعش زمان سخت‌تري را سپري مي‌كنند. مخالفان سوريه تحت حمايت تركيه شهر دابق را از داعش پس گرفتند.
نومان كورتولموش، معاون نخست‌وزير تركيه: ادامه جنگ در سوريه، گسترش جنگ ميان روسيه و امريكا را غيرقابل اجتناب خواهد كرد، چرا كه دو كشور در آستانه جنگ قرار گرفته‌اند.
سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه: اين احتمال وجود دارد كه گفت‌وگوهاي صلح سوريه در چهارچوب لوزان ادامه پيدا كند.
سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه: طرح و ابتكارعمل «استفان دي‌ميستورا» نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل در امور سوريه، الگوي اصلي اقدام در كشور سوريه خواهد بود. اين الگو براساس ابتكار عمل دي‌ميستورا درخصوص ايجاد گذرگاه‌هاي انساني و پارامترهاي كمك‌رساني در سوريه ارايه شده است. در رابطه با اين الگوي اصلي در لوزان بحث و گفت‌وگو شده است. تصميمات يك‌جانبه غيرممكن است. روسيه هرگز طرحي را به صورت يك‌جانبه پيشنهاد نداده است.