سفير اسبق ايران در يمن
در گفت‌وگو با «اعتماد»:
پذيرش آتش‌بس
راه نجات سعودي
از بحران يمن است
گروه ديپلماسي| ما به دنبال آتش‌بس در يمن هستيم! اين عبارتي است كه عادل الجبير، معمار مصيبت انساني كه يمن را در خود فرو برده است پس از ديدار با جان كري، وزير امور خارجه امريكا و بوريس جانسون، وزير امور خارجه بريتانيا بر زبان راند. وزير امور خارجه عربستان سعودي گرفتار تبعات سياسي و اقتصادي جنگ فرسايشي شده كه رياض و نه هيچ كشور ديگري جرقه‌هاي آن را زده است. اكنون در شرايطي كه امريكا پس از حمله ائتلاف سعودي به مراسم ختمي در صنعا خون 140 شهروند غيرنظامي را بر گردن گرفت، مي‌خواهد در سياست‌هاي خود در يمن بازنگري كند يا حداقل ژست اين بازنگري را براي رسانه‌ها مي‌گيرد و بريتانيا به عنوان اصلي‌ترين تجهيز‌كننده نظامي سعودي‌ها قطعنامه‌اي را براي برقراري آتش‌بس در يمن و خروج آبرومندانه عربستان از بحران مهيا كرده است، عربستاني‌ها نيز چاره‌اي جز سخن گفتن از آتش‌بس ندارند. عادل الجبير در تازه‌ترين اظهارات خود كه از سر استيصال بر زبان آورده، مي‌گويد كه نشانه‌هايي در خصوص احتمال مهيا بودن فضا براي برقراري آتش‌بس وجود دارد اما همه‌چيز به حوثي‌ها بستگي دارد كه اجازه بدهند يمن آزاد شود ! عادل الجبير كه حمله به يمن را بدون اجازه سازمان ملل آغاز كرده بود، اكنون مي‌گويد كه اميدوار است سازمان ملل بتواند طرفين را وادار به پاي ميز مذاكره نشاندن كند. وي همچنين ادعا مي‌كند كه حوثي‌ها بايد سر عقل بيايند. تمامي اين اظهارات عادل الجبير در فضايي صورت گرفته است كه امريكا و انگليس مي‌گويند براي برقراري آتش‌بس منتظر چندهفته نمي‌شوند و اين آتش‌بس بايد به سرعت ظرف امروز و فردا برقرار شود. جان كري در خصوص پرونده يمن به خبرنگاران گفت: «آتش‌بس بايد بدون پيش شرط برقرار شود و سپس به پاي ميز مذاكره برويم. ما براي پايان دادن فوري به آتش‌بس در يمن به يك نقشه راه نياز داريم. همه ما موافق اين نقشه راه هستيم و اين نقشه راه بايد در اختيار تمام طرف‌هاي درگير قرار بگيرد و آنها هم بي‌قيد و شرط آن را بپذيرند. همه بايد بدانيم كه اين نقشه راه تنها ابتدايي براي آغاز گفت‌وگوها است تا همه طرف‌ها به پاي ميز مذاكره بازگردانده شوند.» به گفته جان كري، نماينده‌هاي رده بالايي با منصور هادي، رييس‌جمهور در تبعيد و دولت او كه در خارج از يمن هستند و همچنين با جريان‌هاي حوثي در رفت و آمد هستند. در اين‌باره گفت‌وگويي با سيداصغر قريشي، سفير اسبق ايران در يمن داشته‌ايم كه مشروح آن در ادامه مي‌آيد.
در نشست لندن، سه‌گانه وزراي امور خارجه امريكا، بريتانيا و نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل متحد در امور يمن به صراحت اعلام كردند كه آتش‌بس بايد در چند روز و نه چند هفته آتي در يمن برقرار شود. چرا شاهد چنين موضع‌گيري سريع و فوري در خصوص بحران يمن هستيم؟
دو مساله در اين باره مطرح است؛ نخست، بمباران اخير سالن ترحيم كه در صنعا صورت گرفت. پس از اين ماجرا، رسانه‌هاي سعودي ابتدا گفتند كه آن اقدام كار ما نبوده است و علي عبدالله‌صالح را متهم كردند و گفتند كه نيروهاي وابسته به او آن اقدام را انجام داده‌اند. پس از چند روز، سعودي انجام آن بمباران را پذيرفت و گفت كه در اين باره تحقيقاتي را انجام خواهد داد. با انتشار گزارش كميته‌اي كه مسوول تحقيق در اين خصوص شده بود منجر به بروز آشفتگي‌هايي ميان دولت عربستان و نيروهاي عبدربه منصور هادي شد. براساس آخرين اخبار منتشر شده، رييس سازمان امنيت و رييس ارتش وابسته به منصور هادي، به رياض فراخوانده شده‌اند تا توضيحاتي را در اين‌باره ادا كنند. در نتايج منتشر شده كميته تحقيقات سعودي، آمده است كه جنگنده‌هاي ائتلاف وابسته به عربستان براساس اطلاعات غلطي كه توسط اين دو نفر به آنها داده شده است، آن سالن ترحيم را بمباران كرده‌اند. براساس آن گزارش، اين دو نفر، مسوول تعيين نقاطي هستند كه جنگنده‌هاي وابسته به ائتلاف بايد آنها را بمباران كنند. البته در گزارش امده است كه نيروهاي وابسته به علي عبدالله‌صالح، رييس‌جمهور پيشين يمن به ارتش و سازمان امنيت وابسته به منصور هادي نفوذ كرده‌اند و آنها اطلاعات را غلط داده‌اند. با اين حال، در خبرها از بركناري اين دو مقام عالي وابسته به منصور هادي صحبت شده و حتي برخي از رسانه‌ها گفته‌اند سرلشكر علي محسن، معاون منصور هادي نيز بركنار شده است. اين بمباران، فشار سنگيني را در افكارعمومي جهاني عليه عربستان و همچنين امريكا و انگليس به عنوان مهم‌ترين حاميان ائتلاف ايجاد كرده است و اين خوشايند واشنگتن و لندن نيست. دومين مساله‌اي كه موجب افزايش تلاش‌ها براي برقراري آتش‌بس در يمن شده، ادعاي ارتش امريكا است كه مي‌گويند از مناطق تحت تسلط انصارالله به ناو ميسون در درياي سرخ موشك پرتاب شده است. البته ارتش امريكا نيز نسبت به اين مساله واكنش نشان داده اما تكرار اين نوع حوادث مي‌تواند به بحراني‌تر پرونده يمن منجر شود. اين دو مساله، مسائل اصلي هستند كه موجب شده تا امريكا و انگليس براي برقراري آتش‌بس تلاش كنند و بخواهند يك آرامش در آنجا ايجاد شده و مذاكرات سياسي را دنبال شود.
جان كري تاكيد كرده است كه همه طرف‌ها بايد بدون پيش‌شرط به آتش‌بس تن بدهند. آيا عربستان سعودي با چنين ديدگاهي از سوي امريكا در مساله يمن موافق است؟ آيا امريكا عربستان را براي چنين مساله‌اي تحت فشار قرار داده يا تنها يك ژست بين‌المللي است؟
امريكايي‌ها چندي پيش نيز در اجلاس شوراي همكاري خليج فارس در جده بر برقراري آتش‌بس و تشكيل يك دولت وحدت ملي تاكيد داشتند. آنها گفتند كه با تشكيل دولت وحدت ملي، مي‌توان به سراغ اجراي قطعنامه 2216 پيش رفت. اين موضع، موضعي است كه انصارالله نيز آن را قبول دارد و در مذاكرات كويت نيز آن را مطرح مي‌كرد. با اين وجود، اين طرح مورد رضايت رياض و همچنين منصور هادي نيست. آنها مي‌خواهند ابتدا انصارالله خلع سلاح شود و بعد به سمت و سوي مذاكره و تشكيل دولت توافقي پيش بروند. با اين وجود، عربستان هم‌اينك در يمن در مخصمه گير افتاده و جز پذيرش آتش‌بس چاره ديگري ندارد. در واقع، پذيرش آتش‌بس راه نجات سعودي از بحران يمن است. اين نه تنها به نفع عربستان بلكه به نفع منطقه هم است.
از حمله ائتلاف سعودي به يمن قريب به يك سال و نيم مي‌گذرد و اين در حالي است كه در اين مدت جامعه جهاني در برابر فاجعه انساني در اين كشور سكوت اختيار كرده بود. چه اتفاق‌هايي منجر به اين قبيل واكنش‌ها از سوي امريكا و انگليس شده است؟
البته من سكوت مطلق را قبول ندارم ولي واكنش‌ها هم در حد انتظار نبوده است. من فكر مي‌كنم اتفاقات رخ داده در درياي سرخ بيشترين تاثير را در تكاپو افتادن لندن و واشنگتن داشته است. البته برخي از تحليلگران نيز مي‌گويند اين موشك‌زني‌ها به ناوهاي امريكايي كار عربستان و ارتش وابسته به منصور هادي است تا اين كار موجب شود تا امريكايي‌ها در اين جنگ حضور مستقيم پيدا كنند. بخشي از تلاش‌هاي امريكا براي برقراري آتش‌بس جلوگيري از بحراني‌تر شدن وضعيت كنوني و همچنين جلوگيري از توطئه‌هاي احتمالي است. افزايش اين بحران مي‌تواند به باب‌المندب و درياي سرخ كشيده شود و امريكا اين را نمي‌خواهد.
ابعاد حقوق بشري بحران يمن چه تاثيري بر اعمال فشارهاي بيشتر بر عربستان از سوي متحدان غربي‌اش داشته است؟
قطعا ابعاد حقوق‌بشري بحران يمن در اين اعمال فشارها بر رياض موثر است. ادامه وضعيت نابه‌سامان يمن مانند كشتارها، گرسنگي، قحطي و آوارگي موجب بحراني‌تر شدن وضعيت كنوني خواهد شد. يمن از ابتدا كشوري بود كه زيرساخت چنداني نداشت ولي همان مقدار زيرساخت نيز توسط جنگنده‌هاي ائتلاف از بين رفته است. اينها مسائلي نيستند كه از چشم افكارعمومي پنهان بماند و تاثير خود را خواهد داشت. به‌طور مثال، فشارهاي حقوق بشري موجب شده تا گروهي از نمايندگان مجلس انگليس خواستار ممنوعيت فروش سلاح به يمن شوند.
جان كري از نقشه راهي صحبت كرده است كه بتواند مبناي كار در مذاكرات يمن باشد. از سوي ديگر ما شاهد شكست مذاكرات كويت در اين خصوص بوده‌ايم. برخي منابع مي‌گويند كه دليل شكست آن مذاكرات زياده‌خواهي سياسي سعودي بوده است. به شكل خلاصه اصلي‌ترين دلايل آن شكست را چه مي‌دانيد؟
مهم‌ترين دليل شكست مذاكرات كويت به خاطر اختلافي بود كه ميان انصارالله و دولت منصور هادي وجود داشت. نظر انصارالله مبتني بر آن بود كه ابتدا بايد دولت وحدت توافقي تشكيل شود و آنگاه او سلاح‌هاي خود را به آن دولت تحويل دهد در حالي كه دولت هادي معتقد بود كه انصارالله ابتدا بايد سلاح خود را بدهد، از صنعا خارج شود، ادارات دولتي را به دولت هادي تحويل دهد. آنها مي‌گويند وقتي انصارالله اين كار را كرد بعد بياييم مذاكرات سياسي را براي تشكيل دولت وحدت ملي انجام دهيم.
چه ضمانتي وجود دارد كه اين‌بار دولت هادي پاي ميز مذاكره مطالبه‌هاي جديدي را مطرح نكند و بخواهد به تعهداتش پايبند باشد؟
منصور هادي مستقل از رياض نيست و هرچه رياض بخواهد او اجرا مي‌كند. با اين وجود، بحران يمن آنقدر وضعيت را براي عربستان بغرنج كرده است كه رياض در محافل خصوصي اعلام كرده، حاضر است حتي منصور هادي را كنار بگذارد. با اين حال، سعودي خواستار آن است كه وضعيت يمن به دوران قبل از بهار عربي بازگردد. نگراني اصلي آنها نيز ايران است و مي‌خواهند انصارالله از ايران فاصله بگيرد. با اين وجود، من فكر نمي‌كنم آنها مطالبه جديدي را مطرح كنند، به‌خصوص آنكه امريكا اصرار به تشكيل دولت توافقي دارد و عربستان چاره‌اي به پذيرش واقعيات ندارد.
امريكايي‌ها در يك نوبت رادارهاي الحوثي‌ها را پس از دو بار حمله موشكي به نزديك ناو خود در آب‌هاي بين‌المللي هدف قرار دادند. آيا مي‌توان انتظار داشت كه در صورت عدم برقراري آتش‌بس، امريكا بر حجم دخالت نظامي در يمن بيفزايد؟
امريكا علاقه‌اي براي ورود به جنگ يمن ندارد و اين مساله متعلق به امروز نيز نيست. البته آنها از ائتلاف حمايت مي‌كنند ولي مهم‌ترين حامي‌شان هستند. كمك‌هاي اطلاعاتي و لجستيكي مي‌كنند ولي حاضر به ورود نظامي مستقيم چه هوايي و چه زميني نيستند. اولويت اصلي آنها در يمن نيز القاعده است.
در تمامي رسانه‌هاي غربي در كنار نام حوثي‌ها پسوند يا پيشوند مورد حمايت ايران هم مي‌آيد. در عالم واقع رابطه ميان ايران و حوثي‌ها تا چه اندازه است؟ آيا ايران اكنون براي برقراري آتش‌بس مي‌تواند نقشي در اقناع حوثي‌ها بازي كند؟
حوثي‌ها شيعه زيدي هستند و ايران نيز شيعه است. اين مساله موجب ارتباط عاطفي ميان طرفين مي‌شود. حمايت‌هاي ايران نيز معنوي است ولي فراتر از اين نيست. من كمك نظامي را قبول ندارم و بيشتر اتهامي است كه سعودي مطرح مي‌كنند تا بهانه حضور در يمن را داشته باشند. براي حل بحران يمن، اگر بخواهند مانند بحران سوريه، اجلاسي را برگزار كنند و ايران را دعوت كنند، آنگاه تهران مي‌تواند نقش‌آفريني كند. طرف‌هاي غربي ايران را به عنوان يك عنصر تاثيرگذار در منطقه قبول دارند ولي عربستان حضور ايران را نمي‌پذيرد. اگر كنفرانس و تحرك بين‌المللي برگزار شود آنگاه ايران مي‌تواند كاري بكند. البته قبلا ايران براي حل بحران يمن، طرحي را داده بود كه امريكا آن را قبول داشت و طرح قبلي امريكا شبيه به طرح ما بود.