باراك اوباما با اشاره به تهديدهاي رد برجام
ترامپ عقب‌نشيني خواهد كرد
گروه ديپلماسي
همه با هم عليه نقض برنامه جامع اقدام مشترك. از روزي كه دستان دونالد ترامپ به عنوان رييس‌جمهور منتخب امريكا بالا رفت تا به امروز همه تلاش مي‌كنند حيات توافق هسته‌اي را كه هنوز يك سال و سه ماه از عمر آن مي‌گذرد، تضمين كنند. مواضع رييس‌جمهور منتخب امريكا در خصوص برجام از پاره كردن تا مذاكره مجدد بر سر آن در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي متغير بوده است و بسياري از تحليلگران مي‌گويند كه هنوز براي قضاوت در خصوص آنكه ترامپ با برجام چه خواهد كرد بسيار زودهنگام است چرا كه وي و مشاورانش در همين يك هفته گذشته از انتخابات هم در بسياري از مواضع عقب‌نشيني‌هايي را به نام خود ثبت كرده‌اند. روز دوشنبه به وقت امريكا، مساله هسته‌اي ايران در راس اخبار بود. شايد اصلي‌ترين موضع‌گيري هم به سخنان باراك اوباما، رييس‌جمهور فعلي ايالات متحده بازمي گشت كه تلاش كرد در كنفرانسي مطبوعاتي از برجام به عنوان يكي از اصلي‌ترين دستاوردهاي دولتش در هشت سال حضور در كاخ سفيد دفاع كند. باراك اوباماي دموكرات كه روز 20 ژانويه سال 2017 جاي خود را به جانشيني مي‌دهد كه به سختي مي‌توان او را جمهوريخواه هم خواند، كمتر از دو ماه فرصت دارد تا تيم جديد را كه اين روزها در دوره انتقالي به سر مي‌برند نسبت به فوايد برجام متقاعد كند. اوباما روز گذشته پيش از آنكه راهي آخرين تور اروپايي خود در جامه رييس‌جمهور شود، در كاخ سفيد در مصاحبه‌اي مطبوعاتي در خصوص دايره‌اي از مسائل صحبت كرد كه بخش‌هاي مهمي از آن به پرونده توافق هسته‌اي 1+5 با ايران اختصاص داشت. وي ابراز اميدواري كرد كه دونالد ترامپ و متحدان جمهوريخواه او در كنگره به «واقعيت‌هاي توافق هسته‌اي ايران» توجه كنند. وي با بيان اينكه بر هم زدن توافق هسته‌اي ايران (برجام) دشوار است، گفت: اين توافق موثر واقع شده و از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي جلوگيري كرده است. توجيه به هم زدن توافقي كه موثر بوده و مانع از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي شده، دشوار خواهد بود، به خصوص وقتي كه گزينه جايگزين اين باشد كه ايران از زير بار تمام تعهداتش بيرون بيايد و آزادانه به دنبال كسب سلاح هسته‌اي برود. همچنين به خاطر داشته باشيد كه اين توافق فقط بين ما و ايراني‌ها نيست. توافق بين ايران و 1+5 يعني كشورهاي ديگر از جمله برخي از نزديك‌ترين متحدان ما است. اگر ما از برجام خارج شويم به معناي آن خواهد بود كه بايد كشورهاي اروپايي، يا روسيه يا چين را كه به توافق پايبند مانده‌اند تحريم كنيم. توافق هسته‌اي ايران مثال خوبي است كه شكاف بين لفاظي و واقعيت‌ها را در واشنگتن نشان مي‌دهد. رييس‌جمهور دموكرات امريكا افزود: وقتي كه مسوول آن نبوده‌ايد مي‌توانيد آن را توافق بد بخوانيد اما وقتي كه درباره توافق و جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي مسووليت پيدا مي‌كنيد احتمال آنكه به واقعيت‌ها نگاه كنيد بيشتر خواهد شد. استدلال اصلي مخالفان عليه توافق اين بود كه ايران تقلب خواهد كرد و به تعهداتش عمل نخواهد كرد اما يك سال است كه دليل و مدرك داريم كه نشان مي‌دهد ايران به تعهداتش عمل كرده، فقط نظر من يا مشاورانم نيست. سازمان‌هاي اطلاعاتي و ارتش اسراييل هم اين حرف را مي‌زنند. اوباما در بخش‌هايي از سخنان خود هم تاكيد كرد كه فكرمي كند ترامپ از شعارهاي كمپين خود براي پاره كردن كامل اين توافق پس از بحث و رايزني با نمايندگان كنگره و مشاورانش عقب خواهد نشست.
از فرصت برجام استفاده كنيد آقاي ترامپ
76 كارشناس مسائل امنيتي و ديپلمات سابق با نگارش يك گزارش مفصل از دونالد ترامپ، رييس‌جمهور منتخب امريكا خواستند كه در سياست‌هاي از پيش اعلام شده خود در خصوص برخورد با توافق هسته‌اي با ايران تجديدنظر كند. آنها همچنين از نامزد برنده جمهوريخواهان در انتخابات رياست‌جمهوري امريكا درخواست كردند كه از فرصت توافق هسته‌اي به دست آمده با ايران براي حل ساير چالش‌ها در رابطه با اين كشور استفاده كند. در اين گزارش كه به امضاي بسياري از صاحبنظران از جمله مقامات پيشين از هر دو حزب جمهوريخواه و دموكرات رسيده، اشاره شده كه توافق هسته‌اي احتمال و تهديد بروز جنگ هسته‌اي در خاورميانه را كاهش داده است. نيويورك تايمز در اين خصوص مي‌نويسد: ترامپ پيش از اين در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي‌اش، توافق هسته‌اي با ايران را يك مصيبت خوانده بود. وي در آن مقطع به دليل تلاش براي قبيح شمردن هرآنچه اوباما انجام داده عزم خود را جزم كرده بود كه در صورت پيروزي اين توافق را پاره مي‌كند و اكنون كه در عين ناباوري پيروز شده است بايد فكري براي ايده‌هاي پيشين خود و آنچه در صحنه عمل بايد انجام بدهد، بيابد. توافق هسته‌اي با ايران نشان داد، با وجود بدبيني‌هايي كه در مورد خلوص نيت ايرانيان و خواسته آنها براي مقاومت در برابر توافق يا توان تندروها در ايران براي كارشكني در ديپلماسي، استفاده از ابزار ديپلماسي در برابر ايران مثمر ثمر است. در اين گزارش به دونالد ترامپ توصيه شده كه از توافق هسته‌اي به عنوان محرك و محوري براي گفت‌وگو و تعامل با ايران در ساير مسائل از جمله مساله گروه تروريستي داعش كه خاورميانه را دچار تشنج كرده و اقدام به حملات تروريستي به خاك غرب مي‌كند، استفاده كند. اين گزارش از سوي شوراي ملي ايرانيان امريكا كه گروهي مستقر در واشنگتن بوده و در پي بهبود روابط ايران و امريكاست، تدوين شده است. تريتا پارسي، دبير اين شورا در بيانيه‌اي به همين منظور نوشته است: دونالد ترامپ در رقابت‌هاي انتخاباتي خود انتقادات شديدي از برنامه هسته‌اي ايران داشته است، اما براي دستيابي به ساير اهداف تعيين‌شده خود نياز به آن دارد كه توافق هسته‌اي را دست نخورده باقي بگذارد. همچنين اندرو باسويچ، استاد روابط بين‌الملل در دانشگاه بوستون كه در تدوين اين گزارش همكاري داشته است، اشاره كرده كه اينكه آيا دونالد ترامپ رهيافت جديد و باز در برابر ايران را ادامه دهد يا خود را از اين موقعيت دور سازد، نشان مي‌دهد كه رويكرد كلي وي به حكومت داري چگونه خواهد بود. از ساير متخصصان و كارشناسان ديگري كه در امضا و تهيه اين گزارش همكاري داشته‌اند، مي‌توان به لاورنس كورب اشاره كرد كه مشاور ارشد وزير دفاع در دولت ريگان، لاورنس ويلكرسون مدير دفتر كالين پاول، چيس فريمن سفير سابق امريكا در عربستان سعودي و‌گري سيك استاد دانشگاه كلمبيا و مشاور امنيت ملي دولت ريگان، فورد و كارتر اشاره كرد. نيويورك تايمز در بخش ديگري از گزارش خود مي‌نويسد: ساير شركاي امريكا در جريان اين مذاكرات از روسيه تا چين و از فرانسه تا بريتانيا و آلمان اعلام كرده‌اند كه مي‌خواهند به اين توافق پايبند بمانند و اين در حالي است كه اگر دولت آتي امريكا از آن عقب‌نشيني كند در حقيقت از ميزان كارايي تحريم‌هاي يك جانبه امريكا خواهد كاست. روز دوشنبه نيز اتحاديه اروپا در بيانيه‌اي 10بندي بر ضروت پايبندي تمام طرف‌ها به اجراي برجام تاكيد كرده بود. بسياري از كارشناسان به تيم ترامپ هشدار داده‌اند در شرايطي كه ايران در يك سال گذشته به تمام تعهدات خود در قالب برجام عمل كرده است اگر اين توافق هسته‌اي با كارشكني امريكا شكست بخورد، ايران مي‌تواند به راحتي و با در اختيار داشتن سند كافي، برنامه هسته‌اي خود را در ابعاد متفاوت توسعه ببخشد. از سوي ديگر مخالفت ترامپ با اين توافق مي‌تواند رابطه دولت او با روسيه را هم كه در حال حاضر در پرونده‌هاي قابل توجهي با ايران همراه است، تحت‌الشعاع قرار دهد.
اوباما وتو مي‌كند
باراك اوباما باز هم در آخرين هفته‌هاي حضور در كاخ سفيد دست به كارت قرمز وتو خواهد شد. خبرگزاري رويترز روز گذشته خبر داد كه ساكن فعلي كاخ سفيد طرح ضد ايراني موجود در مجلس نمايندگان امريكا براي ممنوعيت فروش هواپيما را وتو خواهد كرد. چند روز پيش خبر رسيد كه كميته مقررات مجلس نمايندگان امريكا، با توجه به پيروزي «دونالد ترامپ» در انتخابات و موضع متفاوت وي درباره ايران، پيش‌نويس طرحي را براي ممنوعيت فروش 80 هواپيماي مسافربري به ايران آماده كرده است. پس از حصول برجام، وزارت خزانه‌داري دولت اوباما با توجه به ممنوعيت فروش هواپيماي امريكايي به ايران، فروش 80 هواپيماي مسافربري شركت بويينگ به ايران را با صدور مجوز موردي، بدون مانع اعلام كرده بود. اكنون كميته قوانين مجلس نمايندگان قصد دارد مفاد يك طرح ديگر كه تعامل بانك‌هاي واردات-صادرات (اگزيم بانك‌ها) با ايران را به كل ممنوع مي‌كند را نيز در دل طرح ممنوعيت فروش هواپيما بگنجاند و هر دو را با هم براي راي‌گيري روانه صحن اصلي كند. اما خبرهاي رسيده حاكي از آن است كه باراك اوباما طرح قانونگذاري كه درصدد مسدود كردن راه تعاملات مالي براي صادرات 200 هواپيماي مسافربري بويينگ و ايرباس است را وتو خواهد كرد. كاخ‌سفيد اعلام كرد كه شركاي امريكا در توافق هسته‌اي امضا شده با ايران، اين طرح را نقض توافق (برجام) خواهند دانست. از سوي ديگر، رويترز در بخشي از گزارش خود نيز نوشته است كه برخي از اعضاي كنگره اعتقاد دارند كه لغو قراردادهايي كه ميان ايران و امريكا براي انتقال هواپيماهاي مسافربري امضا شده مي‌تواند بازار شغلي به وجود آمده در امريكا در نتيجه اين تقاضا را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. مخالفان اين معامله تجاري ميان ايران و امريكا اما ادعا مي‌كنند كه تهران از اين هواپيماها و تجهيزات براي پيشبرد اهداف نظامي خود در منطقه استفاده خواهد كرد ! ادعايي كه به هيچ‌وجه با توجه به ماهيت مسافربري بودن اين هواپيماها و همچنين ضعيف بودن بنيه بدنه هوايي ايران در نتيجه سال‌ها تحريم قابل‌پذيرش نيست. از سوي ديگر در بخش‌هايي از اين طرح هم از اعمال محدوديت بر سيستم واردات و صادرات بانكي در رابطه با ايران سخن به ميان آمده است. پيش از اين برخي از بانك‌ها از تامين مالي قراردادهاي خريد و فروش تجهيزات هوايي ميان ايران و امريكا از ترس تحريم‌هاي سنگين سر باززده بودند. گفته مي‌شود كه اين طرح ظرف چند روز آينده در مجلس نمايندگان به بحث گذاشته خواهد شد و اين در حالي است كه اين طرح براي تاييد در سنا به حمايت دموكرات‌ها از آن نياز دارد. جمهوريخواهان كنگره مي‌گويند كه پس از استقرار ترامپ در كاخ سفيد دست به بررسي طرح‌هاي تحريمي بيشتر ايران خواهند زد.
دست باز ترامپ در تشديد تحريم‌ها
تنها مساله‌اي كه مي‌تواند رييس‌جمهور آتي امريكا را از تخريب برجام به هر شكل برحذر دارد اراده سياسي است و به نظر مي‌رسد كه ترامپ زماني به اين اراده دست پيدا خواهد كرد كه با قرار گرفتن در صحنه اجرايي متوجه تبعات لغو برجام براي امريكا شود. «ادم زوبين» معاون وزير خزانه‌داري امريكا در امور مربوط به تروريسم و اطلاعات مالي به «دونالد ترامپ» رييس‌جمهور منتخب يك جعبه ابزار سياسي پر از وسيله براي رويارويي با ايران در اختيار قرار داد. گفته مي‌شود كه زوبين قصد دارد حتي‌الامكان گزينه‌هاي زيادي را در خصوص سياست ايران در اختيار جانشين خود قرار مي‌دهد. معاون خزانه‌داري امريكا كه براي چندين سال بر مكانيسم تحريم‌ها عليه ايران تمركز داشته است، از برجام حمايت كرد و در مجمع عمومي سالانه فدراسيون يهودي از آن دفاع كرد. با اين‌حال، زوبين تاكيد كرد كه رييس‌جمهور بعدي امريكا فرصت تشديد تحريم‌هاي ايران را دارد و در حوزه‌هاي ديگر نيز مي‌تواند تهران را به دليل فعاليت‌هايش در منطقه تحت فشار قرار دهد و سازمان‌هاي واسطه را هدف بگيرد و حتي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را بازگرداند.