ظرفيت صنايع دانش‌بنيان
الهام حيدري
در 10 بهمن ماه سال جاري در مراسم ديدار مقام معظم رهبري با توليد‌كنندگان و فعالان اقتصادي ايشان به درستي بر ظرفيت عظيم صنايع دانش‌بنيان كشور اشاره داشتند و توصيه نمودند نبايد منتظر صنايع وابسته و وارداتي باشيم و با در دست داشتن يك نقشه راه صنعت مي‌توانيم با توسعه دانش‌بنيان‌ها به رونق اقتصادي كشور كمك كنيم. اين توصيه طلايي را بايد به گوش جان سپرد و بر كالبد بي‌جان و بي‌رونق بخش مولد اقتصاد ايران تزريق نمود.
شركت‌هاي دانش‌بنيان، موسسات خصوصي يا تعاوني هستند كه به منظور افزايش علم و ثروت و توسعه اقتصادي بر پايه دانش و تحقق اهداف علمي و اقتصادي تشكيل شده‌اند و در راستاي گسترش اختراع و نوآوري و درنهايت تجاري‌سازي نتايج تحقيق و توسعه تلاش مي‌نمايند. فعاليت اين شركت‌ها شامل طراحي و توليد كالا و خدمات شده و در حوزه فناوري‌هاي برتر و با ارزش افزوده فراوان (به ويژه در توليد نرم‌افزارهاي مربوط) فعاليت و نوآوري دارند.
در جهاني كه توليد انبوه همه كالاها از شير مرغ تا جان آدميزاد ديگر مثل گذشته سخت نيست و تقريبا از هر قلم كالايي انواع مختلفي توليد مي‌شود موضوع رقابت و مزيت‌هاي رقابتي مطرح شده است و براساس مدل رقابتي پورتر يكي از راه‌هايي كه توليدات را رقابتي مي‌كند و به آن مزيت مي‌بخشد ايجاد تفاوت‌هاي ظريف نسبت به كالاهاي مشابه براساس نياز مشتري است. اتفاقا كار صنايع دانش‌بنيان همين است. توليدات دانش‌بنيان براساس تحقيق و توسعه در توليدات و خدمات مزيت‌هاي چشمگير ايجاد مي‌نمايند به طور مثال مصالح ساختماني به‌كار رفته در ديوار و سقف را با استفاده از دانش و فناوري به صورت سبك‌تر و مقاوم‌تر توليد مي‌كند. يا لوله‌هاي آب و فاضلاب به‌كار رفته در ساختمان‌ها را به لايه‌اي آنتي باكتريال تجهيز مي‌كند. يا مثلا در ميان محصولات متنوع موجود در بازار كاشي و سراميك، كاشي سراميكي ارايه مي‌دهد كه لايه‌اي ضد خش دارد. مثال‌هاي بي‌شماري از اين محصولات مي‌توان آورد كه براساس نيازهاي جديد زيست محيطي جهان و تغييرات تكنولوژيك روش‌هاي زندگي به بازارهاي جهان ارايه شده‌اند و از قضا كشور ما به لحاظ وجود منابع انساني مستعد و تحصليكرده داراي ظرفيت خوبي براي تاختن و پيش رفتن در اين عرصه است .
به راستي صنايع و توليدات دانش‌بنيان بخش مهمي از اقتصاد مولد كشورمان است كه مغفول مانده و به درستي درخصوص آن اطلاع‌رساني نشده است. در فهرست اقلام صادراتي و كالاهاي ايراني كه قابليت خوبي براي عرضه در بازارهاي جهاني دارند نام اين كالاها و محصولات دانش‌بنيان بسيار به چشم مي‌خورد: ديوارهاي سبك پلي استايرن پرس شده جهت تسريع فرآيند ساخت و ساز در صنايع ساختماني، لباس‌هاي استريل اتاق جراحي و تجهيزات جراحي و مانيتورينگ اتاق عمل در صنايع پزشكي، لوله‌هاي‌اي و فاضلاب با لايه‌هاي آنتي باكتريال و بدون صدا جهت صنايع ساختماني، محصولات هوشمند به صورت بازي‌هاي آموزشي جهت انتقال مفاهيم رياضي و فيزيك و زيست در صنايع آموزشي، رنگ نماها و رنگ‌هاي دكوراتيو، شيرآلات ساختماني و كاشي‌هاي سراميك پرس گرانيت با روكش‌هاي ضد خش نانو و غيره... مي‌گويند دانستن و فهم كردن مساله نيمي از حل كردن آن است. اينكه ما هنوز نمي‌دانيم از ماست كه بر ماست يعني هنوز در نيمه اول فهم مساله مانده‌ايم. اگر به فهرست مشكلات پيش روي بخش‌هاي مختلف اقتصادي كشور نگاهي بيندازيم متوجه ظرايف و حقايق بسياري خواهيم شد. در بخش‌هايي مثل توليد و صنعت و بازرگاني مشكلات بسياري وجود دارد كه تنها تعداد اندكي از مشكلات واقعا به بحث تحريم مرتبط است. اقتصاددانان به خوبي مي‌دانند منشا بيش از 70درصد از مشكلاتي كه امروزه هر اقتصادي با آن دست به گريبان شده است ناشي از نقاط آسيب‌پذير داخلي است. در سيستم‌ها و نظام‌هاي كيفيت دنيا مانند EFQM و ايزوها چنانچه يك سازماني بخواهد به لحاظ كارايي و بهره‌وري ارتقا پيدا نمايد از خود آن سازمان و سيستم شروع مي‌كند. بسته به نوع سازمان ابتدا چالش‌ها و نقاط قابل بهبود خطوط توليد يا فرآيند خدمات‌رساني را پيدا مي‌كند. به بررسي تجهيزات و دستگاه‌هاي موردنياز، منابع انساني موجود و آموزش‌ها و مهارت‌هايي كه بايد در هر بخش به‌كار گرفته شود پرداخته مي‌شود. درنهايت براي ارتقاي كارايي و بهره‌وري اگر لازم باشد از نيروها و تجهيزات خارجي بهره مي‌برند و هرگز به دنبال فرافكني مشكلات به عوامل فشار خارجي نيستند. در كالبد شكافي اقتصاد ايران نقاط آسيب‌ديده و نقاط آسيب‌پذير بسياري وجود دارد كه همه آنها منتج از سياست‌گذاري‌هاي غلط، روندهاي اشتباه، قوانين نادرست و موانع بي‌شمار توسعه‌اي هستند. اگر بخواهيم آثار و ميزان تخريب سياست‌گذاري‌هاي غلط و روندهاي اشتباه موسوم به خود تحريمي‌ها را با آثار تحريم‌هاي ظالمانه و يكجانبه امريكا اندازه‌گيري و مقايسه نماييم بلاشك متوجه خواهيم شد چقدر از ماست كه بر ماست. خداوند در آيه 11 سوره مباركه رعد مي‌فرمايند: إِنّ‌الله لا يُغيِّرُ ما بِقومٍ حتّى يُغيِّروا ما بِأنفُسِهِم، خداوند سرنوشت قومي را تغيير نمي‌دهد مگر خودشان تغيير نمايند. لذا براساس مفاهيم اين آيه و تجارب اقتصادهاي توسعه يافته مي‌توان اين‌گونه نتيجه گرفت كه يكي از نقاط قابل توسعه اقتصاد كشور ما كه در صورت توجه و حمايت‌هاي لازم مي‌تواند ايجاد رونق كند و موجبات رشد و توسعه ساير بخش‌هاي اقتصادي را فراهم نمايد همين دانش‌بنيان‌ها مي‌باشند. شركت‌هاي دانش‌بنيان، اهدافي نظير، ترغيب هيات علمي دانشگاه‌ها و واحدهاي پژوهشي براي فعاليت‌هاي بيشتر در رفع نياز جامعه و امكان افزايش درآمد اعضاي هيات علمي، تجاري‌سازي يافته‌هاي پژوهشي، افزايش درآمدهاي اختصاصي دانشگاه‌ها و واحدهاي پژوهشي را نيز دنبال مي‌كنند. حالا كه بسياري از پ‍‍ژوهشگران و فعالان جامعه علمي كشور از بيكاري و كمبود انگيزه رنج مي‌برند مي‌توان با سوق دادن نيروهاي مولد به سمت توليدات دانش‌بنيان به صورت همزمان رونقي به توليد و صادرات بخشيد.