فصل تازه روابط راهبردي- تاكتيكي ايران و روسيه
روح‌اله مدبر
در تاريخ دهم مهر ماه، درحالي وزارت خارجه فدراسيون روسيه در بيانيه‌اي بسيار مهم، لازم‌الاجرا شدن معاهده مشاركت استراتژيك ميان روسيه و ايران را اعلام كرد و آن را به عنوان مرحله‌اي تعيين‌كننده در تاريخ روابط دو كشور توصيف نمود كه مي‌توان با اطمينان گفت كه اين معاهده، يكي از عملياتي‌ترين و اجرايي‌ترين و پرثمرترين توافق‌ها در طول تاريخ سياست خارجي ايران است، چراكه تهران وارد يك معاهده استراتژيك با يكي از اعضاي دايم شوراي امنيت و يكي از قدرت‌هاي اتمي جهان شده است. همچنين اين توافق نشان داد كه دولت فدراسيون روسيه عزمي جزم براي تعميق مناسبات با تهران دارد.
اهميت اين موضوع در روزهاي گذشته، در شرايطي كه برخي جريان‌هاي اروپايي و امريكا با همكاري اسراييل، رويكردي خصمانه عليه ملت ايران در فعال‌سازي مكانيزم ماشه اتخاذ كرده بودند، به‌وضوح آشكار شد. دولت روسيه، به عنوان عضو دايم شوراي امنيت، در اقدامي بي‌سابقه و تاريخي، ضمن عدم به رسميت شناختن روند فعال‌سازي مكانيزم ماشه، يك ائتلاف و جبهه‌اي منسجم براي حمايت از ايران در نظام بين‌الملل ايجاد كرد.
اين اقدام و همين جبهه به ايجاد شكاف قابل‌توجهي در شوراي امنيت و سازمان ملل منجر شد و جايگاه ايران را در تعاملات بين‌المللي تقويت كرد. اين اقدام، يكي از ملموس‌ترين و مثبت‌ترين رويكردهاي دوستانه روسيه در قبال ايران محسوب مي‌شود و از آثار عملي توافق راهبردي دو كشور به شمار مي‌رود. يكي از بندهاي اين توافق، حمايت و مساعدت روسيه از ايران در سازمان‌هاي بين‌المللي است و بنابراين، اقدام فدراسيون روسيه در نپذيرفتن و نامشروع دانستن مكانيزم ماشه، كه جريان‌هاي غربگرا و اروپايي قصد داشتند از آن به عنوان ابزاري براي اعمال فشار عليه ايران استفاده كنند، عملا يك تعريف جديد حقوقي در عرف بين‌الملل ايجاد مي‌كند. آن مساله‌اي كه قابل‌توجه است معاهده ۴۷ ماده‌اي مشاركت استراتژيك ايران و روسيه، از نظر ابعاد، بسيار گسترده و متنوع است و حوزه‌هاي سياسي، امنيتي، اقتصادي و فرهنگي-هويتي را در بر مي‌گيرد.
هر يك از اين حوزه‌ها، در صورت عملياتي شدن و اجراي برنامه‌اي منسجم، مي‌تواند دستاوردهاي بزرگي براي دو كشور به همراه داشته باشد. علاوه بر اين، اراده و عزم مشترك رهبران ايران و روسيه، يك ركن مهم و تضمين‌كننده پيشبرد اين توافق و عملياتي شدن آن ارزيابي مي‌شود، اما بعد امنيتي و نظامي اين توافق، به ويژه قابل توجه است. ازجمله مهم‌ترين محورهاي آن، تبادل تجربيات اطلاعات و همكاري‌هاي امنيتي ميان نهادهاي ذي‌ربط دو كشور براي مقابله با تهديدات مشترك است، بالاخص همكاري‌هاي مستشاري و فني براي مواجهه با چالش‌هاي ويژه منطقه‌اي و بين‌المللي، به ويژه در زمينه مبارزه با تروريسم، افراط‌گرايي، جرايم سازمان يافته و حتي تهديدات مستقيم امنيتي ازسوي دشمنان متخاصم، بخش مهم و برجسته اين توافق راهبردي را تشكيل مي‌دهد. علاوه بر اين، معاهده بر همكاري مشترك ايران و روسيه براي تحكيم صلح و امنيت در مناطق حساس مانند كاسپين، قفقاز، غرب آسيا و فرامنطقه‌اي تاكيد دارد. اهميت اين همكاري زماني مضاعف مي‌شود كه ناتو برنامه‌هاي جدي براي بحران‌سازي در اين مناطق و هدف قرار دادن منافع ايران و روسيه را دنبال مي‌كند. يكي ديگر از دستاوردهاي مهم اين توافق، ايجاد زيرساخت‌هاي پرداخت و تبادلات مالي مستقل از دولت‌هاي ثالث و سازگار با شرايط ضدتحريم است. روسيه نيز براي حمايت از ايران، حدود ده سال قبل فضايي فراهم كرد تا يك بانك ايراني در داخل فدراسيون روسيه تاسيس شود و تبادلات مالي مستقيم، فارغ از محدوديت‌هاي تحريمي، امكان‌پذير گردد، يكي ديگر از اقدامات بسيار مهم و دوستانه روسيه اين است كه دست تهران را براي فراهم كردن امكان چرخش مالي ايران خارج از مرزهاي خود و بدون محدوديت‌هاي سرويس‌هاي بين‌المللي فراهم مي‌كند. اما در كنار ابعاد متنوع سياسي، امنيتي، در زمينه زيرساختي و اقتصادي و نيز حمايت روسيه از ايران در سازمان‌هاي بين‌المللي نوآورانه و مبتكرانه مانند بريكس، شانگهاي و ساير ابتكارات و مشاركت تهران در شكل‌گيري نظم جهاني جديد، يكي از وجوه بسيار مهم و تعيين‌كننده اين توافق به شمار مي‌رود. همچنين وجود جهت‌گيري‌ها و چارچوب‌هاي كليدي منسجم در اين توافقنامه، آن را به سندي جامع و كامل براي ارتقاي سطح روابط دو كشور تبديل كرده است. شواهد نشان مي‌دهد كه مسكو زيرساخت‌هاي لازم براي تعميق مناسبات استراتژيك با ايران را در تمامي ابعاد فراهم كرده و اكنون نوبت تهران است تا زيرساخت‌هاي عملياتي در حوزه‌هاي اقتصادي، ترانزيتي و نزديكي‌هاي سياسي را، فارغ از رويكردهاي شعاري و نمايشي، ايجاد كند. انتظار مي‌رود تهران هر چه سريع‌تر پيوست‌هاي عملياتي خود را در اين زمينه اعلام كند. با اين همه يكي از آسيب‌هاي مهم، تلاش جريان‌هاي غربگرا و مخالف روابط ايران و روسيه، به ويژه اپوزيسيون خارج از كشور كه تحت نفوذ بريتانيا فعاليت مي‌كند، براي ايجاد مانع در مسير توسعه همكاري‌ها از طريق شايعه‌سازي، دروغ‌پراكني و انتشار اخبار كذب است. به همين دليل، ماده ۳۳ اين توافق جامع اشاره شده كه دو كشور با اقدامات عملياتي، مانع از فضاسازي‌ها و تبليغات روس‌هراسانه و ايران‌هراسانه خواهند شد. به طور قاطع بايد تاكيد كرد كه هيچ شايعه يا تبليغ ضدايراني در رسانه‌هاي رسمي روسي، به ويژه رسانه‌هاي دولتي، منتشر نمي‌شود.
در همين راستا، ايجاد يك گام عملياتي براي مقابله با شايعه‌سازي‌ها و تبليغات منفي عليه روسيه و روابط ايران و روسيه ضروري است، زيرا ايجاد آرامش در ذهن جامعه مخاطب، به ويژه فعالان اقتصادي و تجار، موجب تقويت اقدامات عملياتي و همگرايي بين دو ملت خواهد شد.
روسيه امروز فرصتي طلايي براي ايران در مسير گذار به نظم جهاني جديد فراهم كرده و ويژگي‌هاي پويا و استراتژيك اين توافق موجب خشم طرف‌هاي غربي و امريكايي شده است.
از اين رو، هر چه سريع‌تر آماده كردن زيرساخت‌هاي لازم در ايران براي اجرايي شدن اين توافق، امري حياتي و ضروري است.
در پايان لازم است به دو نكته مهم و ضروري اشاره كنم؛ متاسفانه در شرايطي كه همه زيرساخت‌هاي لازم ازسوي طرف روس خصوصا با لغو تعرفه‌هاي گمركي براي محصولات ايراني در فرمت توافق اتحاديه اقتصادي اوراسيا براي صادرات سهل و گسترده و ورود ايران به بازار وسيع روسيه و اوراسيا فراهم شده لكن متاسفانه تهران هنوز نتوانسته اين فرصت طلايي كم‌نظير را پرورش دهد و سطح صادرات ايران به روسيه رقم بي‌نهايت اندك و ناچيز دو ميليارد دلار است. لذا ضروري است ايران اين نقيصه مهم را با حذف بروكراسي دولتي و سفرهاي تشريفاتي پرهزينه و فاقد دستاورد و عكس‌هاي يادگاري تكراري برخي افراد اصلاح و مسوولان مرتبط در اين حوزه به جاي مصاحبه‌هاي شعاري به گزارش عملكرد ميداني از فعاليت‌هاي ملموس قابل ارزيابي‌شان بپردازند و همزمان دست بخش خصوصي براي فعاليت گسترده تجاري نيز باز شود. علاوه بر اين يكي از دستاوردهاي فوق‌العاده مهم و راهبردي در همكاري‌هاي ايران و روسيه مشاركت و تبادل دانش فني در حوزه فضايي است. تاكنون نزديك به ده ماهواره ايراني با مشاركت ماهواره‌برهاي سايوز روسي به فراجو پرتاب شده‌اند و روسيه با ساخت ماهواره مدرن خيام براي ايران تحولي شگرف در باب صنعت فضايي براي ايران پديد آورد. به عبارتي مساله راهبردي همكاري فضايي و كسب دانش نوين دراين حوزه از روسيه به عنوان پيشكسوت و كشور پيشگام در حوزه دانش و تكنولوژي فضايي نقش ويژه‌اي براي ارتقاي اين بعد مهم توسعه‌اي براي ايران دارد. اين همكاري در شرايطي رخ مي‌دهد كه غرب و امريكا ايده هر كشوري را براي تبادل دانش فضايي و پرتاب ماهواره براي ايران منع و تحريم مي‌كنند؛ لكن روس‌ها بي‌توجه به تهديدات غرب قاطعانه در كنار ايران ايستاده‌اند.
تحليلگر مسائل روسيه