فشارهای چند لایه صنعت پتروشیمی
رضا توكلي
صنعت پتروشيمي و صنايع پايين‌دست كشور در سال‌هاي اخير با مجموعه‌اي از فشارهاي چندلايه روبه‌رو بوده است. محدوديت‌هاي انرژي از گاز و برق گرفته تا آب، شيب تند نرخ خوراك و تحولات جهاني در تقاضاي محصولات، همگي بر توليد و سودآوري تاثير مستقيم دارند. مديريت اين فشارها نيازمند برنامه‌ريزي دقيق، پيش‌بيني آثار محدوديت‌ها و استفاده از فرصت‌هاي عملياتي براي كاهش آثار منفي است. البته اين شيوه مديريت الزاماتي كه بايد از سوي سياستگذار اعمال شود را پوشش نمي‌دهد. بر همين اساس بايد سياستگذاران در راستاي اصلاح فضاي حاكم بر اقتصاد تلاش بيشتري كنند. يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي كلان صنعت، محدوديت منابع انرژي است. گاز خوراكي اصلي در واحدهاي پتروشيمي است و هر گونه محدوديت در تامين آن، توليد و سودآوري را تحت تاثير قرار مي‌دهد. اما با اين حال وزارت نفت به‌طور متوسط، مجوزهاي جديد براي تامين گاز خوراك پتروشيمي‌ها تنها با تعهد تامين به مدت هشت ماه در سال صادر و پيش‌بيني مي‌شود حدود چهار ماه گاز قطع شود. اين محدوديت‌ها در برخي واحدها، در سال گذشته باعث شد كه حدود ۱۰۰ روز توليد تحت تاثير قطع گاز قرار گيرد. با اين وجود، شركت‌هایي توانستند سود سال گذشته را تكرار كنند و نشان دادند كه برنامه‌ريزي دقيق و مديريت منابع مي‌تواند آثار منفي محدوديت‌هاي گاز را كاهش دهد. اقدامات عملياتي شامل برنامه‌ريزي تعميرات و مديريت مصرف خوراك بوده است تا توليد در دوره‌هاي قطعي گاز با اختلال كمتري مواجه شود. همزمان با محدوديت گاز، قطعي برق نيز يك چالش مهم در صنايع پايين‌دست است. تابستان گذشته، شركت‌هایي به دليل قطعي برق نزديك به ۵۰۰ ميليارد تومان زيان متحمل شدند. اين تجربه نشان مي‌دهد كه وابستگي صرف به شبكه برق، صنايع را در شرايط بحران آسيب‌پذير مي‌كند. براي جبران اين مشكل، بر اساس مقررات جديد، شركت‌هايي كه مصرف برق بالاي يك مگاوات دارند، موظفند حداقل ۵ درصد برق خود را از منابع تجديدپذير تامين يا برق سبز از بورس انرژي خريداري كنند. اين الزام داراي ضمانت اجرايي و جرايم مشخص است و باعث شده كه واحدها توجه جدي به انرژي پاك و بهره‌وري داشته باشند. موضوع آب نيز يكي ديگر از محدوديت‌هاي انرژي است كه مي‌تواند توليد را تحت فشار قرار دهد. با اين حال، اكثر واحدهاي پتروشيمي در مناطق جنوبي كشور مانند عسلويه و ماهشهر مشكل جدي كمبود آب ندارند. تنها استثناهايي هستند كه منابع مستقل براي تامين آب دارند. چالش بعدي صنعت مربوط به نوسانات نرخ خوراك و فرآورده‌هاي پالايشي است. تغييرات نرخ خوراك و كاهش كرك اسپرد جهاني مي‌تواند حاشيه سود پالايشگاه‌ها را تحت فشار قرار دهد. پالايشگاه با وجود افزايش توليد، كاهش سود قابل توجهي را تجربه كرد. كاهش سود نيمي ناشي از دستورالعمل نرخ‌گذاري فرآورده و خوراك و نيمي ديگر ناشي از كرك اسپرد جهاني بود كه مجموعا حدود ۸۰۰ ميليارد تومان كاهش درآمد نسبت به سال قبل ايجاد كرد. اين مثال نشان مي‌دهد كه حتي افزايش توليد، بدون مديريت دقيق نرخ خوراك و تحليل بازار جهاني نمي‌تواند كاهش سود را جبران كند. همزمان با محدوديت‌هاي داخلي، كاهش تقاضاي جهاني براي محصولات پتروشيمي نيز يك چالش مهم است. قيمت جهاني متانول و پي‌وي‌سي كاهش چشمگيري داشته و برخي معاهدات بين‌المللي الزام به كاهش مصرف پلاستيك و بازيافت ۵۰ درصدي پليمرهاي ضايعاتي را پيش‌بيني مي‌كنند. اين محدوديت‌ها مي‌تواند بر بازارهاي صادراتي اثرگذار باشد. همچنين برخي اقدامات مانند استفاده از متانول به عنوان سوخت كشتي‌ها و محدوديت‌هاي زيست‌محيطي زغال‌سنگ در چين مي‌تواند فرصت‌هايي براي صادرات و كاهش فشارهاي جهاني فراهم كند.