ندا جعفري
«مردم برنج خالي بخورند؛ ميوه و گوشت و آجيل نخورند!» (پريناز بنيسي، كارشناس تلويزيون- اسفند سال 1399) .«اگر عادت مردم از مصرف گوشت قرمز و گوشت مرغ به سمت آبزيان حركت كند و بتوانيم با قيمت ارزان و به صورت زياد در اختيار مردم قرار دهيم، يك تحول بزرگي است.» (حسن روحاني، رييسجمهور وقت ايران- ارديبهشت 1400). «مردم ميتوانند با توجه به قيمت برنج، جو بخورند!» (محسن ستاري، كارشناس تلويزيون- 1404) .
اين جملات، نمونهاي از اظهارنظرهايي است كه مردم در سالهاي اخير بارها شنيدهاند؛ اظهاراتي غيرمنطقي و غيرقابل توجيه كه اغلب با هدف پوشاندن عملكرد ضعيف سياستگذاران اقتصادي، از سوي برخي مسوولان يا حاميان آنها مطرح ميشود. در سالهاي گذشته، به جاي مهار تورم افسارگسيخته، سياستگذاران عمدتا «بازار» را مقصر معرفي كردهاند؛ گاه عرضهكنندگان را به گرانفروشي متهم كردهاند و گاه مصرفكنندگان را به اسراف. اين در حالي است كه تعريف ساده تورم نشان ميدهد ريشه بحران سالهاي اخير اقتصاد ايران، نه در رفتار فروشنده و خريدار، بلكه در سطوح بالاتر سياستگذاري قرار دارد. تورم به معناي افزايش نامتناسب و مداوم سطح عمومي قيمتهاست؛ روندي نامنظم و فزاينده كه براي اصلاح آن، نه بايد به مغازهها سر زد و نه مصرفكنندگان را زير سوال برد، بلكه بايد آن را در سياستهاي اقتصادي و بينالمللي دولتها در سالهاي گذشته جستوجو كرد. محاسبهاي ساده نشان ميدهد هزينه سفره شب يلدا در سال جاري نسبت به ده سال قبل حدود ۱۷۴۴ درصد افزايش يافته است؛ به بيان ديگر، قيمتها در اين مدت بيش از ۱۸ برابر شدهاند. عددي كه به روشني نشان ميدهد مساله اصلي اقتصاد، نه «الگوي مصرف مردم»، بلكه «مسير سياستگذاري» است.
صداي گران سرما
صداي پاهاي ننه سرما از كوچه پس كوچههاي شهر كمكم به گوش ميرسد و چند ساعتي بيشتر به طولانيترين شب سال باقي نمانده و اغلب ايرانيها اين روزها در تكاپوي تدارك سفره شب يلدا براي دورهميهاي خانوادگي و دوستانهشان هستند تا بلندترين شب سال را همچون نياكانشان جشن بگيرند. بازار اقلام مرسوم شب يلدا هم همانند سالهاي گذشته داغ شده است و ميوههاي قرمز رنگ در ميوهفروشيها و آجيل شب يلدا در سطح شهر خودنمايي ميكند، اما جيب مردم اين روزها خاليتر از هميشه و قيمت ميوه و آجيل هم گرانتر از ايام ديگر سال شده و محور اصلي نگراني خانوادهها، بهويژه در روزهاي آخر پاييز، افزايش قيمتهاست.
شيريني، هندوانه، سيب سرخ و انار و آجيل پاي ثابت سفرههاي شب يلداي ايرانيهاست و با توجه به اينكه مصرف آجيل و خشكبار در مناسبتهايي مانند عيد نوروز و شب يلدا نسبت به بقيه ايام سال بيشتر ميشود در اين ايام با افزايش قيمت روبهرو هم ميشود. روزنامه اعتماد در اين گزارش مقايسهاي از قيمت انواع آجيل، ميوه و شيريني شب يلدا در سالهاي ۱۳۹۴ و ۱۳۹۹ و سال ۱۴۰۴ انجام داده و اين مقايسه تاييدكننده افزايش قيمت اين اقلام و تورم بالاي خوراكيها در اين مناسبت است.
مقايسه هزينهها در طول 10 سال گذشته
در سال ۱۳۹۴ نرخ تورم سالانه در ايران حدود ۳۰ تا ۳۲ درصد گزارش شده بود و در اين سال نرخ دلار ۳ هزار و ۲۹۵ تومان اعلام شد. آن زمان مردم براي خريد ميوههاي شب يلدا بايد حداقل حدود 54 هزار تومان هزينه ميكردند. در آن زمان قيمت هر يك كيلوگرم هندوانه، نارنگي، سيب و پرتقال هزار تومان و قيمت هر كيلو انار ۷هزار تومان بود.
اما قيمت هر كيلو شيريني خشك ۱۲هزار تومان و قيمت شيريني تر و آجيل به ترتيب ۱۴ و ۳۵ هزار تومان گزارش ميشد. در آن مقطع قيمت يك شام ساده ايراني مانند زرشكپلو با مرغ خانگي هم پرسي ۳۰ هزار تومان بود. تقريبا قيمت تقريبي سفره شب يلدا براي يك خانواده چهار نفره حدود ۲۳۵هزار تومان برآورد ميشد. طبق دادههاي رسمي در اين سال حداقل دستمزد كارگر ۷۱۲ هزار و ۴۲۵ تومان تعيين شده بود.
اما وضعيت قيمتها سال 1399 چطور بود؟ در سال ۱۳۹۹ ميزان تورم سالانه حدود ۳۶ تا ۳۸ درصد اعلام شد . در اين سال نرخ دلار هم در محدوده ۲۴هزار و ۹۰۰ تومان در نوسان بود.
اما در بازار ميوه و تربار تهران قيمت هر كيلو هندوانه در اين سال ۲۵هزار تومان، قيمت هر كيلو انار ۱۶ هزار تومان، قيمت هر كيلو پرتقال ۸ هزار تومان، قيمت هر كيلو سيب ۱۰ هزار تومان، قيمت هر كيلو نارنگي ۱۰ هزار تومان بود.
بررسي قيمت هر شيريني در آن سال نشان ميدهد كه قيمت يك كيلو شيريني تر و يك كيلو شيريني خشك حدود 48 هزار تومان بود. در آن مقطع قيمت هر كيلو آجيل هم 90 هزار تومان اعلام شده بود. در آن سال كف قيمت يك شام ساده ايراني مثل زرشكپلو با مرغ ۵۹ هزار تومان بود. تقريبا قيمت تقريبي سفره شب يلدا براي يك خانواده چهار نفره حدود۵۶۰ هزار تومان برآورد ميشد. در آن سال حداقل دستمزد كارگر ۲ ميليون و ۵۳۵ هزار و ۴۲۷ تومان اعلام شده بود.
دادههاي رسمي
آنگونه كه مركز آمار ايران اعلام ميكند نرخ تورم سالانه در آبان ماه ۱۴۰۴ برابر ۴۰.۴ درصد اعلام شده است. بانك مركزي ايران نيز در آخرين گزارش خود نرخ تورم سالانه تا پايان آبان ماه ۱۴۰۴ را حدود ۴۱ درصد اعلام كرده كه اندكي بالاتر از رقم مركز آمار است. آخرين نرخ دلار در بازار هم ۱۳۲ هزار و ۲۰۰ تومان اعلام شده است.
شب يلداي 1404
امسال يلدا براي يك خانواده چهار نفره ايراني در پايتخت چقدر در ميآيد؟ بررسي قيمت در بازار ميوهفروشيها نه؛ بازار ميوه و تربار شهر تهران نشان ميدهد؛ قيمتها از حدود 10 روز قبل از يلدا رشد كرده است. در اين گزارش ما نگاهي به قيمت ميوههاي رايج يلدا انداختهايم. اكنون قيمت هر كيلو هندوانه در محدوده ۵۰ هزار تومان، هر كيلو انار ۱۷۰هزار تومان، قيمت هر كيلو پرتقال ۷۰ هزار تومان، هر كيلو سيب ۱۵۰ هزار تومان، هر كيلو نارنگي ۸۸ هزار تومان است. حالا اگر بخواهيم سري به شيرينيفروشيهاي سطح شهر تهران بزنيم؛ قيمت هر كيلو شيريني خشك كف قيمت ۳۵۰ هزار تومان و كف قيمت يك كيلو شيريني تر 383 هزار تومان است. آجيل هم در اين بازار يك ميليون و ۴۰۰ هزار تا يك ميليون و 600 تومان اعلام شده است.
هميشه يلدا با يك شام خاص همراه بوده است. اكنون قيمت يك پرس شام خانگي ايراني مانند زرشكپلو با مرغ براي هر ايراني حداقل پرسي 270 هزار تومان تمام ميشود. با اين تفاسير قيمت تقريبي سفره شب يلدا براي يك خانواده چهار نفره حدود ۴ ميليون و ۲۶۹ هزار تومان تمام ميشود . اين در حالي است كه امسال حداقل دستمزد كارگر ۱۳ ميليون و ۹۰۹ هزار و ۶۸۰ تومان است. البته بسياري از كارگران زير حداقل حقوق قانوني، ماهانه حقوق دريافت ميكنند. اما حتي اگر در خانواده يك كارگر ايراني، حداقل حقوق كار پدر يا مادر ۱۳ ميليون و ۹۰۹ هزار و ۶۸۰ تومان باشد، تنها براي اين شب بايد يكسوم از حقوق پدر يا مادر را هزينه كنند!
چرا تورم مهار نميشود؟
چرا قيمتها در ايران هر بار بالا ميروند و پايين نميآيند؟ چرا هر سال احساس ميكنيم پولمان بيارزشتر شده، حتي اگر عدد حقوق هم زياد شود؟
تورم ايران حاصل يك زنجيره است از چاپ پول، كسري بودجه، كاهش ارزش پول ملي تا ضعف توليد و تقويت انتظارات تورمي كه هر كدام از اين حلقهها، ديگري را تقويت ميكند و اگر فقط يكي از اين حلقهها اصلاح شود، تورم شايد اندكي كندتر شود، اما از بين نميرود.
تا وقتي سياستگذار به مردم اعتماد نميدهد و مردم نيز به وعدههاي اقتصادي باور ندارند، هر برنامه ضدتورمي فقط مُسكن موقتي است. تورم در ايران صرفا موضوع اقتصاد نيست؛ مسالهاي است درباره مديريت، شفافيت و وجدان عمومي. تورم، آنگونه كه امروز سفرههاي مردم را كوچك كرده، نه با وعده كنترل قيمت، بلكه تنها با اصلاح عميق سياستهاي مالي و پولي، استقلال بانك مركزي و بازسازي اعتماد عمومي قابل مهار است. اين مسير دشوار اما تنها راه پايدار خروج از چرخه گراني است؛ چرخهاي كه اگر نشكند، هر افزايش حقوقي تنها تبديل خواهد شد به عددي بزرگتر ولي نان كوچكتر.