ارگ عليشاه بارديگر زير سايه يك بناي ديگر مي‌رود
ساخت پاركينگ، حريم ارگ عليشاه را شكست
سحر فكردار
در روزهاي اخير عمليات احداث پاركينگ طبقاتي در حريم ثبت شده ارگ تاريخي تبريز آغاز شده است تا اين بناي شكوهمند بار ديگر شاهد تحولاتي عمراني در محدوده خود باشد. ارگ عليشاه بين سال‌هاي ۷۱۸ تا ۷۳۹ هجري قمري و در دوره ايلخاني ساخته شده و با شماره 170 در تاريخ پانزدهم دي ماه سال 1310 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده كه امروز فقط بازمانده‌هايي از ايوان جنوبي آن به يادگار مانده است. حكايت ساخت و ساز‌هاي اطراف ارگ تبريز موضوعي چندان جديد نيست ولي سير اين تحولات در سال‌هاي اخير شتاب بيشتري پيدا كرده يا به قول اكبر تقي‌زاده، مديركل سابق ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي افزايش قدرت رسانه‌ها موجب تشديد واكنش‌هاي جمعي به‌اين تحولات نه چندان خوش يمن شده است.
ارگ تبريز سال گذشته را با حصاركشي در معرض ديد عموم به‌سر كرد و امسال با خاكبرداري‌هاي پنهاني پشت اين حصارها، با شنيدن زمزمه‌هاي ساخت پاركينگ طبقاتي در حريم اين بناي تاريخي، موضوع را از مدير روابط عمومي شهرداري منطقه تاريخي تبريز (منطقه هشت) پيگيري مي‌كنم كه قاطعانه اين اتفاق را رد كرده و مي‌گويد: «صحت ندارد.»
ولي خوشحالي كوتاه ناشي از اين «صحت ندارد» فقط تا جايي دوام دارد كه معاون سازمان ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي از ساخت پاركينگي دو طبقه در فاصله 60 تا 70متري از بناي ارگ خبر مي‌دهد. سيد حسن قريشي در گفت‌وگو با «اعتماد» با اعلام اين خبر مي‌گويد: اين نخستين‌بار نيست كه عمليات عمراني در حريم بناي ارگ اتفاق مي‌افتد؛ پيش از اين نيز در اين محدوده سالن نمايش ساخته شده بود كه سال‌ها قبل تخريب شد و به نوعي اين نخستين بار نيست كه شاهد حفاري در حريم ارگ عليشاه هستيم. وي در پاسخ به اينكه اين پاركينگ توسط چه نهادي در حال ساخت است، مي‌گويد: متولي اين موضوع بنياد مصلي است ولي باستان شناسان ميراث فرهنگي نيز حين خاكبرداري در اين محدوده نظارت دارند. قريشي با تاكيد بر اينكه هر گونه اتفاقي كه در عرصه اثر ثبت شده روي دهد زيرنظر ميراث فرهنگي است، يادآور مي‌شود: هم‌اكنون بحث ساخت اين پاركينگ در هيات راهبردي ميراث فرهنگي مطرح شده و ما مخالفت خود با اين اقدام را اعلام كرده‌ايم. حقيقت اين است كه ما بين بد و بدتر مجبور به انتخاب گزينه بد شديم چرا كه پيش از اين مقرر شده بود اين پاركينگ در نقطه‌اي نزديك‌تر به ارگ ساخته شود. هر چند مسوولان سازمان ميراث فرهنگي از احتمال توقف ادامه اين پروژه سخن مي‌گويند ولي پس از گذشت بيش از 10 روز از اين گفت‌وگو، همچنان ادامه خاكبرداري‌ها هنگام هر بار گذشتن از مقابل ارگ تبريز ادامه دارد. موضوع را از فريدون بابايي اقدم، رييس كميسيون معماري و شهرسازي شوراي شهر تبريز پيگيري مي‌كنم كه با اظهار بي‌اطلاعي از اين خاكبرداري‌ها مي‌گويد: البته اين موضوع را شهرداري منطقه مربوطه بايد پيگيري كند. حالا اين پاركينگ دقيقا در چه قسمتي از ارگ در حال ساخت است؟ايرج شهين باهر، رييس كميسيون توسعه و عمران شوراي شهر تبريز هم با بي‌خبري از اين اتفاقات، با شنيدن موضوع، وعده پيگيري و بررسي داده و ادامه مي‌دهد: مگر ارگ به عنوان اثر ثبت شده در تبريز حريم ثبتي ندارد؟ اعضاي شوراي شهر تبريز در حالي ادعاي بي‌اطلاعي از اين پروژه عجيب عمراني را دارند كه فاصله چنداني بين محل استقرار شوراي شهري‌ها و اين بنا نيست و شايد اگر تنها كمي دقت كنند مي‌توانند صداي ماشين‌هاي خاكبرداري و حتي تپه‌هاي ايجاد شده در حريم بناي ارگ را بشنوند و ببينند.
حالا در شرايطي كه مسوولان سكوت مي‌كنند و اظهار بي‌اطلاعي، تبريزي‌ها خود دست به‌كار شده و زنگ خطر را به صدا در آورده‌اند. انجمن دوستداران ميراث فرهنگي تبريز با نوشتن نامه‌اي به محمدحسين طالبيان، معاونت ميراث فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري كشور خواستار توقف اجراي اين پروژه در حريم يكي از معدود آثار تاريخي به جا مانده در تبريز شده‌اند. در بخشي از نامه اين انجمن خطاب به معاونت ميراث فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري كشور آمده است: « سجد تاج الدين عليشاه از بناهاي مربوط به دوره ايلخاني و يكي از بناهاي منحصر به فرد است كه توانست آرزوي ديرينه مسلمانان براي ساخت بنايي شبيه بناي طاق كسري را جامه‌عمل بپوشاند و الگوي جديد از مساجد را در زمان خود معرفي كند. بنابراين حفظ و نگهداري آن مي‌توانست نشان‌دهنده توان و قدرت مهندسي مسلمانان در زمينه ساخت بناهاي عظيم باشد ولي گذر ايام و زلزله موجب شده تا تنها بخشي از آن براي نسل حاضر به يادگار بماند و اميد بود نسبت به حفظ و نگهداري اين اثر گرانقدر در روزگار معاصر نيز رويكرد بهتري وجود داشت، ولي متاسفانه چنين نشد و بخش‌هاي زيادي از آن در سال‌هاي اخير به عناوين مختلف تخريب شد. در چند روز گذشته خاكبرداري عميق در حريم مسجد عليشاه موجبات نگراني شديد اهالي و فرهيختگان و دوستداران ميراث فرهنگي تبريز را فراهم آورده است. گفته مي‌شود كه مديريت مجموعه در نظر دارد پاركينگ طبقاتي براي مراجعين محترم مصلي و نمازگزاران گرامي احداث كند و خاكبرداري‌هاي انجام شده حاكي از ساخت و ساز مجدد ديگري در عرصه بناي تاريخي ارزشمند اين محدوده و تداوم تخريب آثار و شواهد تاريخي مدفون است؛ لذا خواهشمند است دستور فرماييد در اسرع وقت اقدامات لازم براي جلوگيري از ادامه خاكبرداري صورت گيرد و موضوع از مجاري قانوني لازم پيگيري شود تا تبريز بارديگر شاهد تخريب يكي ديگر از سرمايه‌هاي فرهنگي– تاريخي خود نباشد.»
شايد همين اراده و درخواست جمعي بود كه بالاخره مرتضي آبدار، مديركل سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي را وادار به شكستن سكوت و واكنش نسبت به اين خواسته‌ها كرد. آبدار در خبري كه 17 آبان ماه از طريق روابط عمومي خود منتشر كرد، از توقف عمليات عمراني در محوطه ارگ تبريز خبر داده و گفت: هيچ ساخت‌و‌سازي در حريم ارگ خارج از ضوابط ميراث فرهنگي صورت نخواهد گرفت. به گفته وي، با توجه به نقشه‌هايي كه از سوي بنياد مصلاي تبريز ارايه شده است ساخت و ساز در حياط خانه فتح‌الله يف براي ايجاد پاركينگ زيرزميني و در حد كف (صفر- صفر) صورت خواهد گرفت و بنايي خارج از كف حياط احداث نخواهد شد. ولي هر چند مديركل سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي، ادامه عمليات عمراني را به بعد از بررسي مجدد باستان‌شناسي و اعلام نظر كارشناسان سازمان موكول كرده است، همان شب و تنها چند ساعت پس از اين گفته‌ها در سكوت شبانه خاكبرداري در حريم ارگ عليشاه ادامه يافت؛ اتفاقي كه تصاوير و فيلم آن نيز خيلي سريع در فضاي مجازي منتشر شد!
به فاصله كمتر از يك روز، اين‌بار مديرعامل بنياد خيريه مصلاي امام خميني در 18 آبان ماه با انتشار نامه‌اي به درخواست دوستداران ميراث فرهنگي تبريز واكنش نشان داد. در اين نامه با اشاره به ايجاد پاركينگ زيرزميني در ضلع جنوبي ارگ آمده است: نه تنها عمليات مذكور هيچ گونه تخريب آثار فرهنگي و تاريخي اشاره شده در برنامه مذكور را ندارد بلكه در راستاي مرمت، احيا و تقويت بناهاي قديمي است. حجت‌الاسلام‌والمسلمين موسي محمدي در اين نامه اظهار كرده است: با توجه به اينكه مجموعه مصلي و ارگ در هسته مركزي تبريز واقع است در اكثر مراسم‌ها و همايش‌ها و گردهمايي‌ها، با پارك خودروهاي عزيزان محوطه مذكور به پاركينگ تبديل مي‌شود كه اين امر براي فراهم‌آوري بستر مناسب براي ايجاد و احداث فضاي سبز و آب‌نماهاي مختلف در اضلاع شمالي و جنوبي ارگ و حياط ساختمان فتح‌الله‌يف برنامه‌ريزي شده است.
به گفته محمدي؛ احداث پاركينگ زيرزميني با تشكيل جلسات مختلف كارشناسان زبده و عوامل ذي‌ربط با لحاظ حفظ حريم قانوني و اعمال نقطه نظرات فني و مهندسي از آثار تاريخي در حال اجرا است. با هماهنگي به عمل آمده با ميراث فرهنگي استان و اخذ طرح مرمت ساختمان فتح‌الله‌يف در راستاي اجراي طرح و احياي مجموعه مذكور در حال انجام است. با توجه به لزوم احداث پاركينگ در منطقه براي ارايه خدمات بهتر براي گردشگران و ميهمانان خارجي و احداث فضاي سبز اقدام به احداث پاركينگ شده است. تناقض‌هاي موجود بين گفته‌هاي مديركل سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي و مديرعامل بنياد خيريه مصلاي حضرت امام خميني كه پس از گذشت چند روز مهر سكوت را شكسته‌اند، نه تنها پاسخي براي دوستداران ميراث فرهنگي را به همراه نداشته كه حتي ابهامات بيشتري را به وجود آورده است.
زهرا ساعي، عضو كميسيون اجتماعي مجلس شوراي اسلامي در گفت‌وگو با «اعتماد» از پيگيري موضوع توسط مجمع نمايندگان آذربايجان شرقي خبر داده و مي‌گويد: بالاخره اين اتفاق موضوع مهمي است و ما نيز در حال بررسي هستيم. اين نماينده مردم تبريز، آذرشهر و اسكو در مجلس ادامه مي‌دهد: فعلا در حال جمع‌آوري اطلاعات بيشتر در اين زمينه هستيم و به زودي طي جلسه‌اي در اين مورد تصميم‌گيري مي‌شود. تبريز با وجود پيشينه و تاريخ كهن خود، به دليل زلزله‌هاي مهيب، نتوانسته آثار زيادي از دوران شكوهمند خود بر جاي نگه دارد و بيشتر بناهاي موجود در اين شهر قدمتي قاجاري دارند. در اين بين ارگ عليشاه با سابقه 700 ساله خود، نمادي براي تاريخ و تمدن اين خطه به شمار مي‌رود. نمادي كه سال‌هاي سال است مظلومانه بر جا ايستاده و اينك شاهد فرود آمدن كلنگ تخريب و زوال است.