زهير موسوي
روز پنجشنبه سالن اجلاس سران ميزبان مراسم دومين سالگرد ارتحال آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني بود؛ مراسمي كه چهره‌هاي مختلف سياسي فارغ از وابستگي گروهي و جرياني در آن حاضر شدند تا ياد و خاطره آيت‌الله را زنده نگه دارند. بر خلاف سال گذشته كه بي‌نظمي برنامه باعث شده بود بسياري از علاقه‌مندان و مسوولان كشور نتوانند در برنامه حاضر شوند، برنامه امسال از نظم بهتري برخوردار بود كه شايد دليل اين اتفاق حضور حسن روحاني، رييس‌جمهور در اين مراسم بود. قرار بود برنامه ساعت 8 آغاز شود اما مانند هر رويداد ديگري اين برنامه نيز سر ساعت آغاز نشد. چهره‌هاي مختلف سياسي همچنين مسوولان يكي پس از ديگري وارد سالن مي‌شدند و خوش و بش برخي چهره‌ها به دليل اختلاف سليقه سياسي سوژه خوبي براي عكاساني بود كه براي پوشش تصويري برنامه در سالن اجلاس حاضر شده بودند. مصافحه محمدرضا عارف و محمود واعظي يكي از حاشيه‌هاي جالب توجه اين برنامه بود. محمود واعظي، رييس دفتر رييس‌جمهور چندي پيش اعلام كرده بود با اصلاح‌طلبان تندرو كاري نداريم و پس از آن مجدد اعلام كرد كه روحاني با اصلاح‌طلبان تندرو ائتلافي نكرده بلكه اين اصلاح‌طلبان بودند كه خودجوش از روحاني حمايت كردند. اين اظهارات واعظي حاشيه‌هاي زيادي براي او همچنين دولت از طرف اصلاح‌طلبان ايجاد كرد به همين دليل بسياري از حاضرين منتظر نحوه برخورد رييس شوراي عالي سياست‌گذاري اصلاح‌طلبان با رييس دفتر رييس‌جمهور بودند كه از قضا عارف استقبال گرم و مصافحه صميمانه‌اي با واعظي انجام داد.
طبق معمول سوژه‌اي براي رسانه‌ها
يكي از حواشي مراسم‌هاي اينچنيني چالش بر سر نشستن در رديف نخست است. تقريبا برنامه‌اي نيست كه مسوولان برگزاري از نشستن افراد غير‌مسوول در رديف نخست ناراضي نباشند. دومين سالگرد آيت‌الله هاشمي نيز از اين موضوع مستثني نبود تا جايي كه در رديف نخست جايي براي نشستن برخي وزراي دولت دوازدهم و ساير چهره‌هاي برجسته وجود نداشت. سيدمحمد بطحايي، وزير آموزش و پرورش يكي از چهره‌هايي بود كه با وجود اصرار مسوولان برگزاري از نشستن در رديف نخست امتناع كرد و در آخرين رديف گوشه‌اي براي خود انتخاب كرد. محمدجواد آذري‌جهرمي، وزير ارتباطات نيز ديگر چهره‌اي بود كه به دليل پر بودن صف نخست تصميم گرفت به طبقه بالاي سالن برود. با اين وجود اما حضور يك چهره در رديف اول براي خبرنگاران تبديل به سوژه شد و آن كسي نبود جز داماد رييس‌جمهور. فردي كه چندي پيش به عنوان معاون وزير صنعت انتخاب شد كه با فشار افكار عمومي و رسانه‌ها مجبور به استعفا شد. مسوولان برگزاري اين مراسم هنگام حضور محمدباقر نوبخت، رييس سازمان برنامه و بودجه مجبور به آوردن صندلي دستي براي او شدند كه اين اقدام سوژه رسانه‌ها شد.
اعتراض فائزه و گريه فاطمه
دختران آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در سال‌هاي اخير چهره‌هاي خبرسازي بوده‌اند و اين رويه در دومين سالگرد پدرشان نيز تكرار شد. درحالي كه دقايقي به آغاز مراسم مانده بود، ناگهان فريادهاي فائزه هاشمي سبب شد تا سكوت بر سالن اجلاس حكمفرما شود. ماجرا از آن قرار بود كه در طبقه نخست سالن صندلي خالي وجود داشت اما تيم حفاظت اجازه ورود مدعوين به سالن را نمي‌داد و اين اتفاق اعتراض فائزه هاشمي را به همراه داشت. فائزه اعتراض خود را با صدايي رسا به گوش مسوولان رساند؛ اعتراضي كه مفيد به فايده بود و سبب شد تا در‌هاي سالن به روي مردم باز شود. فاطمه هاشمي ديگر دختر آيت‌الله هاشمي تنها فرزند پدر است كه در اين دو سال هر زمان كه خواسته از آيت‌الله صحبت كند، بغض راه گلويش را مي‌بندد. اين اتفاق در مراسم روز پنجشنبه نيز رخ داد و هنگامي كه فاطمه هاشمي پشت تريبون قرار گرفت تا دل‌نوشته خود براي پدر را قرائت كند، بارها بغض راه گلويش را بست به نحوي كه افراد حاضر در اين مراسم نيز تحت تاثير جملات و گريه فاطمه هاشمي قرار گرفتند.
مشي «هاشمي» اعتدال بود
نخستين سخنران برنامه، محمد هاشمي برادر آيت‌الله بود. مردي كه غم فراق برادر هنوز روي سينه او سنگيني مي‌كند. اين سنگيني از گريه‌هاي بي‌امان او هنگام سخنراني ملموس بود. محمد هاشمي در ابتداي سخنان خود گفت:«دو سال است شخصيتي را از دست داده‌ايم كه عمر پربركتش را در راه مبارزه با ظلم و ظالم و خدمت به نظام و مردم صرف كرد و سرانجام در غروب غم‌انگيز 19 دي ماه سال 1395 دنيايي را به سوگ نشاند. اكنون ما مانديم و ميراث ايشان يعني حفظ نظام، وحدت و عظمت ملت ايران.
وي ادامه داد: مشي هاشمي اعتدال بود و دغدغه هميشگي‌اش ميانه‌روي، وحدت و دوري از افراط و تفريط بود. او وحدت‌آفريني را به تفرقه‌افكني، تنش‌زايي را تنش‌زدايي و منافع ملي را به منافع گروه‌ها و شخصيت‌ها مقدم مي‌دانست. هاشمي همواره اين فرمايش امام جعفرصادق(ع) را سرلوحه قرار داد حالا كه حكومت اسلامي تاسيس شده اگر براي اسلام عيب و ننگ باشد هيچ پاسخي در بارگاه عدل الهي نداريم. محمد هاشمي با بيان اينكه انقلاب به پشتوانه هاشمي قد راست كرد با طرح اين پرسش كه اكنون بايد چه كرد، ادامه داد: وحدت يعني جريان‌هاي سياسي داخل نظام را حفظ كنيم و آتش تفرقه دشمن را خاموش كنيم كه از قديم ميراث سران غرب و انگليس بود. به جمله امام خميني(ره) برگرديم كه هاشمي زنده است، چون نهضت زنده است نه آن جمله گردانندگان شيطان‌صفت انگليسي و اذناب فريب‌خورده داخلي كه مي‌گويند، هاشمي زنده است چون انحراف زنده است. برخلاف نظر و خواست شيطان‌صفتان و فريب‌خوردگان، جهانيان شاهد بودند كه جمهوري اسلامي ايران در چهلمين سال تولدش قدرتمندتر از هميشه به سمت اهداف الهي خود در حركت است و به خاستگاه جويندگان حقيقت در جهان تبديل شده است.
مرحوم هاشمي موضوع رهبري را به سامان رساند
سخنران اصلي و مهمان ويژه دومين سالگرد ارتحال آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني، حسن روحاني رييس‌جمهور و يار ديرين آيت‌الله بود. حسن روحاني كه در نخستين سالگرد آيت‌الله غايب بود و اين غيبت حاشيه‌هاي زيادي به وجود آورد، پس از نطق محمد هاشمي پشت تريبون قرار گرفت و گفت: هاشمي همواره بالاتر از جايگاهي بود كه در آن قرار داشت. وقتي يك طلبه جوان پرشور بود به فكر آن بود كه از قلم بزرگان حوزه استفاده شده و مجله مكتب تشيع را منتشر كند. در دهه 30 اگر كسي مقاله‌اي مي‌نوشت، نويسنده را روزنامه‌نويس مي‌گفتند و سخنراني مايه عزت او نبود و مي‌گفتند منبري است. نوانديشي آن طلبه جوان را در نظر بگيريد. در نهضت اسلامي از ياران نزديك امام بود و همواره بالاتر از نخبگان حوزه تلاش مي‌كرد.
رييس‌جمهور با اشاره به اينكه هاشمي يك شخصيت بنام در انقلاب بود، گفت: دو نفر در ساخت نظام بنام هستند؛ يكي شهيد بهشتي كه قانون اساسي را به ثمر نشاند و ديگري هاشمي و نقش وي در تشكيل اولين مجلس شوراي اسلامي؛ اداره مجلس اول خيلي سخت بود.
وي گفت: نظر اكثريت اين بود كه رهبري رييس مجلس شود ولي ايشان به گونه‌اي سخن گفت كه همه راي دادند، هاشمي رييس مجلس شود. ايشان به بهترين شكل مجلس اول و دوم را اداره كرد.
روحاني همچنين با بيان اينكه اگر صدها ساعت فرصت باشد، خاطرات من از هاشمي تمام نمي‌شود، گفت: فرصت زيادي براي گفت‌وگو با هاشمي داشتم و از اين فرصت بهره مي‌بردم. در مسير تهران تا اهواز يا مسيرهاي ديگر همواره گفت‌وگوي زيادي با هم داشتيم. هاشمي در دفاع مقدس و استقرار صلح نقش كم‌نظيري داشت. در جنگ فرمانده كل قوا امام راحل بود اما بعد از شهادت شهيد بهشتي هر وقت خدمت امام مي‌رسيدم، تقريبا كلام امام مشابه اين بود، از من مي‌پرسيد اينها كه به من گفتي به هاشمي و خامنه‌اي گفته‌اي؟ اگر نگفته بودم، توصيه مي‌كرد به اين دو هم بگويم؛ بار جنگ بر دوش اين دو بود.
روحاني در بخش ديگري از صحبت‌هايش خاطرنشان كرد: امام خميني(ره) روزي كه هاشمي مورد حمله گروهك‌هاي ضد انقلاب قرار گرفت، گفت: هاشمي زنده است. اين شايد به معناي همان جمله‌اي باشد كه مدرس گفت كه مدرس زنده است، امام شايد از همان مقطع تاريخي اين واژه را به عاريت گرفته بود و گفت هاشمي زنده است چون نهضت زنده است؛ بنابراين هاشمي با نهضت، اسلام و عزت ايران پيوند خورده است. رهبر انقلاب فرمود هيچ كسي هاشمي براي من نمي‌شود. اين نشانگر جايگاه بلند هاشمي است. بعد از رحلت هاشمي تا چند هفته كه طبق روال گذشته خدمت رهبري بودم ايشان با افسوس و ناراحتي از مرگ غمبار هاشمي مي‌گفت و بيان مي‌كردند كه در تمام روز به فكر هاشمي هستم. رييس‌جمهور در ادامه سخنان خود با تاكيد بر اينكه هاشمي به معناي واقعي كلمه در دوران جنگ فردي مدبر بود، تصريح كرد: فرد مدبر نتيجه كار مي‌بيند. هاشمي همه جا مدبر بود چه در جنگ و چه در سياست و چه در اقتصاد. صبر و تحمل هاشمي فوق‌العاده بود. ما عمليات‌هايي همچون بدر يا كربلاي ۴ داشتيم كه ناموفق بودند، فرمان كربلاي ۴ را خود هاشمي صادر كرد. به هر حال جنگ فراز و نشيب دارد گاهي ما پيروز بوديم و گاهي دشمن؛ اما هاشمي خستگي‌ناپذير بود و بعد از كربلاي ۴ بلافاصله دستور طراحي عمليات كربلاي ۵ را داد. وي با اشاره به جلسه هاشمي با امام خميني(ره) براي اتمام جنگ خاطرنشان كرد: يكي از روزهاي بسيار خوشحال هاشمي را در غروب جمعه تيرماه ديدم كه از خدمت امام برگشتم، هاشمي گفت، من جنگ را به پايان مي‌رسانم اما امام من را عزل و توبيخ كند و هم محاكمه، اما امام خميني (ره) نمي‌پذيرفت كه خودش را كنار بكشد و يكي از حواريونش فداكاري كند. به دستور امام خميني(ره) جلسه مهمي در رياست‌جمهوري در خدمت رهبر انقلاب كه رييس‌جمهور بودند، تشكيل شد. در اين جلسه فرماندهان نظامي نيز حضور داشتند و اواخر جلسه حاج احمدآقا آمدند و پيام امام خميني(ره) را خواندند و كار جنگ تمام شد و سرنوشت جنگ با صلح عزتمندانه پايان يافت.
وي با تاكيد بر اينكه هاشمي در اداره جنگ و ساماندهي صلح نقش فوق‌العاده‌اي داشت، گفت: بايد درباره نقش هاشمي براي ايران، نظام و انقلاب كتاب‌ها نوشته شود. روزي كه امام خميني(ره) درگذشت، حاج‌احمدآقا نزد ما آمد و گفت تمام شد و ما يكپارچه گريه كرديم. چند دقيقه بعد هاشمي گفت، بلند گريه نكنيد. او احساس مي‌كرد كه همه بار كشور بر دوش اوست. من با آقاي خاتمي در حال تهيه اعلاميه فوت امام خميني(ره) بوديم كه به من نهيب زد و گفت بلند شو و فوري به همه نيروهاي مسلح بگو كه صد درصد آماده باشند حتي به خانواده امام خميني(ره) هم گفت، حق نداريد بلند گريه كنيد.
وي ادامه داد: پس از انفجار هفت تير دستور داد، نمايندگان را از بيمارستان به مجلس شوراي اسلامي بياورند تا حتما جلسه برگزار شود. وقتي وارد مجلس شوراي اسلامي شد، نمايندگان گريه كردند و او هم سر به ديوار گذاشت و گريه كرد اما با اين حال مجلس شوراي اسلامي را اداره كرد.
رييس‌جمهور در بخش ديگري از صحبت‌هاي خود با اشاره به اينكه نبايد نقش هاشمي را در روزهاي بحران كشور از ياد ببريم در اين باره خاطرنشان كرد: بعد از رحلت امام خميني(ره) كسي كه مجلس خبرگان را جمع كرد و موضوع رهبري را به سامان رساند، هاشمي بود. اگر هاشمي در مجلس خبرگان 14 خرداد سال 68 حضور نداشت، جلسه به نظر نهايي نمي‌رسيد. او بسيار وقت‌شناس بود. من به مجلس خبرگان آمدم كه خبري درباره جنگ به او بدهم كه وي به من گفت كه خبر را پشت تريبون بخوانم. او مي‌دانست كه چگونه بايد هدايت و رهبري كند. اگر هاشمي نبود، معلوم نبود بعد از 14 خرداد چه مي‌شد. وي ادامه داد: هاشمي بسيار نگران مذاكرات هسته‌اي بود و اين مذاكرات را مرحله به مرحله دنبال مي‌كرد و درباره اين مذاكرات از من، وزير امور خارجه و ساير مسوولان سوال مي‌كرد. هاشمي ايران سربلند و عزيز و مدرن مي‌خواست و دغدغه‌اش پيشرفت كشور بود. روحاني در ادامه با اشاره به اينكه اعتدال يكي ديگر از يادگاري‌هاي هاشمي است، افزود: او هميشه از افراط و تفريط دوري مي‌كرد. او اعتدال را به ما آموخت. او فوق جناح‌ها بود و به جناحي تعلق نداشت؛ البته فراجناحي بودن سخت است. در روز پيروزي همه به اين فرد تبريك مي‌گويند و در روز شكست از او فاصله مي‌گيرند. او با همه جناح‌ها خوب بود اما از افراطيون فاصله مي‌گرفت. معتدليون هر دو جناح هاشمي را قبول داشتند اما حساب افراطيون جدا بود. تشكيل كابينه براي فرد فراجناحي سخت است. هاشمي خيلي صبور و مظلوم بود. در تاريخ انقلاب بعد از شهيد بهشتي نديده‌ام كسي به اندازه هاشمي مورد ظلم واقع شده باشد. او مظلوم تاريخ ما بود. هر چه كه خواستند در مورد او انجام دادند اما او به خاطر ايران، اسلام و انقلاب خم به ابرو نياورد. روحاني در پايان صحبت‌هاي خود با اشاره به اينكه بايد امروز هاشمي زمان خود باشيم، اظهار كرد: بايد راه هاشمي را دنبال كنيم. صبر و تحمل داشته و مدارا كنيم. از هاشمي اعتدال ياد بگيريم و هدف او را از ياد نبريم. ما روزهاي سختي پيش رو داريم. دشمنان با تمام توان عليه ما به ميدان آمدند. ما با وحدت، اتحاد، اعتدال، صبر و حوصله و پيروي از راه هاشمي مي‌توانيم انقلاب را حفظ كنيم.
آيت‌الله هاشمي براي انقلاب بارها از خود گذشت
محسن هاشمي ديگر سخنران مراسم سالگرد آيت‌الله بود. محسن هاشمي در مراسم دومين سال درگذشت آيت‌الله هاشمي بيان كرد: مسائلي در زندگي آيت‌الله هاشمي بود كه سعي مي‌كرد مخفي نگه دارد، چون اهل ريا نبود. آيت‌الله هاشمي براي انقلاب بارها از خود گذشت. با جان و مالش براي انقلاب تلاش كرد.
هاشمي ادامه داد: پيش از انقلاب وقتي او مي‌خواست به كشور بازگردد، همه به پدر توصيه مي‌كردند اين كار را نكند ولي او زندان در ايران را بر زندگي در خارج از كشور ترجيح داد. در عمليات مرصاد از منطقه عمليات خارج نشد و گفت، لازم است در منطقه بمانم. در جريان پذيرش قطعنامه 598 گفت، حاضر است مجازات شود ولي صلح به دست آيد. آيت‌الله هاشمي فردي انتقادپذير بود. كتاب‌هاي خاطرات وي نشان مي‌دهد چگونه زندگي روزمره خود را بدون سانسور در اختيار مردم قرار داد، هيچ ريايي در اين خاطرات نيست.
حسن روحاني: هاشمي همواره بالاتر از جايگاهي بود كه در آن قرار داشت. هاشمي زنده است. اين شايد به معناي همان جمله‌اي باشد كه مدرس گفت كه مدرس زنده است، امام شايد از همان مقطع تاريخي اين واژه را به عاريت گرفته بود و گفت هاشمي زنده است چون نهضت زنده است؛ بنابراين هاشمي با نهضت، اسلام و عزت ايران پيوند خورده است. رهبر انقلاب فرمود هيچ كسي هاشمي براي من نمي‌شود. اين نشانگر جايگاه بلند هاشمي است. بعد از رحلت هاشمي تا چند هفته كه طبق روال گذشته خدمت رهبري بودم ايشان با افسوس و ناراحتي از مرگ غمبار هاشمي مي‌گفت و بيان مي‌كردند كه در تمام روز به فكر هاشمي هستم.
محمد هاشمي: به جمله امام خميني(ره) برگرديم كه هاشمي زنده است، چون نهضت زنده است نه آن جمله گردانندگان شيطان‌صفت انگليسي و اذناب فريب‌خورده داخلي كه مي‌گويند، هاشمي زنده است چون انحراف زنده است.
محسن هاشمي: آيت‌الله هاشمي فردي انتقادپذير بود. كتاب‌هاي خاطرات وي نشان مي‌دهد چگونه زندگي روزمره خود را بدون سانسور در اختيار مردم قرار داد، هيچ ريايي در اين خاطرات نيست.