130 هزار تن نفت خام به چين فروخته شد
سارا معصومي
ايران بخشي از تعهدهاي هسته‌اي خود را به طور موقت كاهش داد، اروپايي‌ها براي چاره‌انديشي در بروكسل دور هم جمع شدند، امريكايي‌ها نمايش نظامي در منطقه خليج‌فارس به راه انداختند و بسياري از احتمال تنش مستقيم ميان تهران و واشنگتن در آينده‌اي نه‌‌چندان دور خبر دادند. در چنين شرايطي محمدجواد ظريف، وزير خارجه دور جديدي از رايزني‌هاي شرقي خود را آغاز كرد. ظريف روز 18 ارديبهشت برابر با سالروز كناره‌گيري امريكا از توافق هسته‌اي در روسيه بود كه حسن روحاني، رييس‌جمهور طبق برنامه از پيش اعلام شده خبر كاسته شدن از سطح تعهدات ايران به برجام را به رسانه‌ها داد. برهمين اساس ظريف مسكو را به نخستين سكو براي اعلام دلايل ايران از اين اقدام و هشدار نسبت به وضعيت توافق هسته‌اي تبديل كرد. در اين مسير سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه هم همتاي ايراني خود را تنها نگذاشت و از كم‌كاري‌هاي برجامي اروپايي‌ها گلايه كرد. سه روز پس از بازگشت از روسيه يعني 22 ارديبهشت بود كه سكاندار دستگاه ديپلماسي كشورمان براي آنچه كه سفري كوتاه به تركمنستان خوانده شد راهي عشق‌آباد شد. آن سفر كوتاه در بازه زماني چندساعته به تور آسيايي جديد ظريف تبديل شد. ظريف تا لحظه تنظيم اين گزارش در ايستگاه‌هاي تركمنستان، هند، ژاپن و چين توقف داشته و رايزني‌هاي عمدتا سياسي با محوريت برجام را پيش برده است. نكته قابل توجه در دومينوي سفرهاي جاري ظريف در اين است كه كشورهاي ميزبان با وجود برنامه از پيش اعلام نشده مشخصي براي ميزباني از وزير خارجه ايران، پس از آگاهي از نيت او براي سفر، برنامه‌ها براي اين ميزباني را به نحو احسن چيدند به گونه‌اي كه در ژاپن نخست‌وزير ميزبان وزير خارجه ايران بود. اين مساله به خودي خود گوياي استقبال از ديپلماسي ايران در برابر اقدام‌هاي يك‌جانبه امريكا است.
اهميت اين سفر در ظرف زماني و جغرافيايي آن بود. درست در روزهايي كه ايران، سه كشور اروپايي حاضر در برجام به انضمام كليت اتحاديه اروپا را متهم به كاهلي در اجراي تعهدات هسته‌اي كرده، محمدجواد ظريف مسير شرق را در پيش مي‌گيرد و با مشتري‌هاي نفتي و شركاي اقتصادي ايران كه تحريم‌هاي فرامرزي امريكا دست و پاي آنها را بسته وارد رايزني شد. وزير خارجه كشورمان در هر ايستگاه اهداف سفر را براي رسانه‌هاي ايراني و در ژاپن براي رسانه‌هاي پربازديد كشور ميزبان ترسيم كرد تا همزمان با مسووليت محول شده سياسي به خود در حوزه ديپلماسي عمومي نيز دست ايران را در اين روزهاي داغ خبري بالا ببرد. محورهاي رايزني‌هاي ظريف در اين ماراتن منطقه‌اي را مي‌توان اينگونه تقسيم‌بندي كرد: 1. تاكيد بر ماهيت مشورتي سفرها 2. توضيح و شفاف‌سازي تصميم اخير برجامي ايران 3. هشدار درباره وضعيت اضطراري كه برجام گرفتار آن شده است. 4. تبيين شروط ايران براي حفظ توافق هسته‌اي و بازگشت به نقطه 17 ارديبهشت. 5. تاكيد بر اين اصل كه ايران به دنبال جنگ نيست 6. روشن كردن فضاي سياسي داخلي در امريكا و افشاي نقشه «گروه B» براي جنگ‌افروزي با ايران. 7. ارايه راهكارهاي عملي براي كنترل و همزمان كاهش تنش در منطقه. 8. تبيين ضعف كشورهاي مستقل در برابر سيستم تحريمي امريكا و تروريسم اقتصادي كه كاخ سفيد دنبال مي‌كند. محمدجواد ظريف روزهاي حساسي را براي اين رايزني‌هاي سياسي انتخاب كرده است. وزير خارجه كشورمان در هر مقصد به طور متوسط يك روز و نيم توقف داشته اما سر و صدايي كه سفرهاي وي در رسانه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي به راه انداخته بيش از اين بازه زماني است.
ديپلماسي حداكثري در مقابل فشار حداكثري
ظريف در حال مهندسي معكوس نقشه‌هايي است كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا با سياست فشار حداكثري براي ايران در نظر گرفته است. تهران در حال حاضر تحت شديدترين تحريم‌هاي اقتصادي يك‌جانبه امريكا قرار دارد كه تنها در آخرين مورد آن معافيت‌هاي اعطا شده به 8 كشور براي خريد نفت از ايران هم از ميان برداشته شد. همزمان با اين فشار اقتصادي، سناريوسازي براي متهم كردن ايران به اقدام نظامي عليه منافع امريكا در منطقه غرب آسيا هم آغاز شده و واشنگتن تلاش مي‌كند ادعاي خود درباره انزواي سياسي ايران را هم به مدد پروپاگانداي رسانه‌اي به كرسي بنشاند. در چنين شرايطي محمد جواد ظريف تور آسيايي خود را با سفرهاي زنجيره‌اي و از پيش اعلام نشده به گونه‌اي پيش برده تا به جهان بگويد كه ايران برخلاف آنچه امريكاي ترامپ مي‌گويد در صندوقي شيشه‌اي محصور نشده و زمين بازي خود را دارد. محمدجواد ظريف در مقابل فشار حداكثري كه تيم ترامپ در تمام حوزه‌هاي سياسي، اقتصادي و نظامي بر ايران وارد مي‌كند، ديپلماسي حداكثري را پيش مي‌برد. در حالي كه ايران در داخل سياست مقاومت حداكثري در برابر فشارهاي امريكا را در پيش گرفته و تصميم نظام عدم مذاكره در شرايط فشار است، دستگاه ديپلماسي در خارج از كشور سياست ديپلماسي حداكثري را براي خنثي‌سازي اقدام‌هاي امريكا در پيش گرفته است.
ايران شمارش معكوس 60 روزه براي ورود به گام دو از مراحل خروج آرام از برجام را از روز 18 ارديبهشت آغاز كرده و ظريف در ديدارهاي خصوصي در ماراتن آسيايي خود به كشورهايي كه رابطه حسنه‌اي با اروپا و امريكا دارند يادآوري كرد كه زمان در حال از دست رفتن است و كشورهايي كه مي‌گويند خواهان حفظ برجام هستند بايد گام‌هاي عملي بردارند و به سياست خريد زمان كه در يك سال گذشته در پيش گرفته‌اند پايان بدهند. وزير خارجه كشورمان به ميزبان‌هاي خود در هند، ژاپن و چين يادآوري كرد كه ايران تاكنون درباره اقدام‌هاي زنجيره‌اي ضدايراني امريكا از كناره‌گيري از توافق هسته‌اي تا بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي، از قراردادن نام نيروهاي نظامي رسمي ايران در ليست گروه‌هاي تروريستي خارجي تا بسط دادن دامنه تحريم‌هاي غير‌هسته‌اي، خويشتنداري از خود نشان داده اما اين كاسه صبر اكنون لبريز شده است. اكثر رسانه‌اي مطرح غربي هشدارهاي ظريف درباره حيات برجام و لزوم اقدام عملي كشورهاي باقي مانده در توافق هسته‌اي را به تيترهايي براي گزارش‌هاي خود تبديل كردند.
در ميان كشورهايي كه ميزبان محمدجواد ظريف در اين تور آسيايي بودند هركدام از منظري متفاوت براي ايران حائز اهميت بودند. هند يكي از خريداران اصلي نفت ايران است كه علاوه بر طلاي سياه در ساير حوزه‌هاي تجاري هم با تهران همكاري‌هاي گسترده دارد كه يكي از مهم‌ترين آنها پروژه چابهار است. چگونگي تداوم خريد نفت هند از ايران در دوره‌اي كه معافيت‌هاي تحريمي امريكا برداشته شده يكي از اصلي‌ترين محورهاي رايزني ظريف در دهلي‌نو بود. همزمان در حالي كه اروپايي‌ها مي‌گويند نخستين تبادل مالي در سازوكار مالي تعيين شده براي كار با ايران موسوم به اينستكس تا چندهفته ديگر انجام مي‌پذيرد، هند، چين و تركيه چند كشوري هستند كه از پيش براي پيوستن به اين سازوكار و استفاده از آن ابراز تمايل كرده‌اند.
ژاپن در حالي ميزبان محمدجواد ظريف بود كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا به زودي به منظور شركت در نشست گروه 7 در توكيو به اين كشور سفر مي‌كند و توكيو براي ميانجي‌گري ميان تهران و واشنگتن هم ابراز آمادگي كرده است. هشدارهاي محمد جواد ظريف نسبت به تحركات امريكايي‌ها در منطقه خليج فارس و تلاش عده‌اي براي به جنگ كشاندن ايران و امريكا در ژاپن با صداي بلندتر و لحن واضح‌تري بيان شد و برهمين اساس پيش‌بيني مي‌شود كه شينزو آبه، نخست‌وزير ژاپن در ديدار پيش‌روي خود با دونالد ترامپ، پرونده ايران را بر پرونده‌هاي ديگر بين‌المللي برتري داده و درباره آن با مهمان امريكايي گفت‌وگو كند.
محمدجواد ظريف در چين با ميزبان خود به عنوان يكي از اعضاي حاضر در توافق هسته‌اي با تعهدهاي مشخص گفت‌وگو كرده و تاكيد كرد كه روسيه و چين هم بايد براي حفظ برجام هزينه كنند. در حال حاضر مساله خريد نفت ايران توسط چين يكي از اصلي‌ترين سوژه‌هاي رايزني‌هاي دوجانبه ميان تهران و پكن است. همزمان ايران از كندشدن روند فعاليت چين در نوسازي راكتور آب سنگين اراك هم گلايه‌هايي دارد كه به نظر مي‌رسد در اين سفر به گوش مقام‌هاي كشور ميزبان رسانده شده است. چين و امريكا در حال حاضر در حال مذاكراتي به بن‌بست خورده درباره تعرفه‌هاي تجاري بر كالاهاي يكديگر هستند و برخي از كارشناسان دليل حذر چيني‌ها در عمل كامل به تعهدات برجامي را همين مذاكرات در جريان آنها با كاخ سفيد مي‌دانند. همزمان با سفر ظريف به پكن، چين خريد و بارگيري نفت خام ايران را با ٢ ميليون بشكه توسط يك سوپر تانكر آغاز كرده است. يكي از شروط ايران براي باقي ماندن در برجام و بازگشت به نقطه 17 ارديبهشت، خريد نفت ايران و عادي‌سازي رابطه‌هاي بانكي و مالي تهران است. مشتري‌هاي نفتي ايران از جمله چين و هند با پايان معافيت‌هاي تحريمي امريكا در صورت تداوم خريد نفت از تهران با تحريم‌هاي فرامرزي امريكا روبرو مي‌شوند و همين مساله اجراي كامل برجام از حيث منتفع شدن اقتصادي تهران را با اختلال همراه كرده است. پايان سياست فشار براي فروش صفر نفت ايران از سوي امريكا يكي از شرط‌هاي تهران براي حفظ برجام است. خبرنگار الجزيره در چين همزمان با سفر محمد جواد ظريف به پكن در گزارشي نوشت: ايران همچنان اعتقاد دارد كه چين به عنوان بزرگ‌ترين مشتري نفتي ايران مي‌تواند نقش بسيار مهمي در حفظ برجام ايفا كند اما چين در وضعيت وخيمي گرفتار شده و نمي‌خواهد بيش از اين بر آتش تنش‌هاي تجاري با دولت فعلي امريكا بدمد. الجزيره در بخش ديگري از گزارش خود نوشته كه با وجود بازگشت كامل تحريم‌هاي نفتي ايران از سوي امريكا اما تهران اصرار دارد كه آرزوي واشنگتن براي به صفر رساندن فروش نفت ايران محقق نخواهد شد و در اين مسير براي ايران اينكه نفت خود را با واسطه به دست مشتري برساند نيز اهميت چنداني ندارد. خبرگزاري فرانسه همزمان با سفر ظريف به چين نوشت: پس از سخنان حسن روحاني در 18 ارديبهشت درباره كاسته شدن از سطح تعهدات ايران در برجام، چين از همه كشورهاي حاضر در توافق هسته‌اي خواست كه مسووليت خود را ايفا كنند. همزمان اروپايي‌ها نيز از همه اعضاي برجام خواستند كه به بقاي برجام كمك كنند. خبرگزاري فرانسه به نقل از يك ديپلمات اروپايي نوشت: اروپا به صراحت از چين خواسته كه به دليل استقلال مالي بيشتري كه از هژموني دلار دارد نفت بيشتري از ايران خريداري كند. اروپايي‌ها اعتقاد دارند كه چين مي‌تواند سهم بيشتري ايفا كند اما به شرط آنكه اراده سياسي براي انجام اين كار داشته باشد. تعبير خبرگزاري آسوشيتدپرس از تور آسيايي محمدجواد ظريف، تلاش براي بازنگاه داشتن رابطه‌هاي تجاري با تهران در روزگار شديدترين تحريم‌هاي اقتصادي امريكا بود. اين خبرگزاري امريكايي مي‌نويسد كه تنش در منطقه خليج‌فارس به دليل آنكه نيروهاي نظامي ايراني و امريكايي اكنون يكديگر را تروريست مي‌خوانند بالا گرفته و اين مساله همه حتي بازيگران دورتر از اين منطقه را هم نگران كرده است. ظريف در بدو ورود به چين كه عضوي از برجام است مشخص كرد كه وقت بيانيه صادر كردن گذشته و آنها كه مايل به حفظ برجام هستند بايد هزينه عملي آن را پرداخت كنند. وزيرخارجه ايران عادي‌سازي رابطه اقتصادي تهران با كشورهاي ديگر را‌بندي واضح در برجام خواند كه به صراحت مطرح شده و بايد به آن احترام گذاشته شود. ظريف پيش از چين به ژاپن سفر كرده بود كه يكي از اصلي‌ترين مشتري‌هاي نفتي كشورهاي حوزه منطقه خليج‌فارس است. برهم خوردن امنيت اين منطقه مي‌تواند بر مسير تامين انرژي كشورهايي چون هند، ژاپن و چين تاثير بگذارد و به نظر مي‌رسد كه ظريف در اين رابطه نيز به ميزبان‌هاي خود در اين تور منطقه‌اي هشدار داده است.
تايمز ژاپن همزمان با حضور ظريف در توكيو نوشت كه محمد جواد ظريف هرگونه مذاكره با امريكا را رد كرد. ظريف در ديدار با نخست‌وزير و وزيرخارجه ژاپن اقدام امريكا در مجبور كردن ساير كشورها از جمله ژاپن به تحريم‌هاي يك‌جانبه واشنگتن را مصداق قلدري خواند. ظريف در توكيو كه از متحدان منطقه‌اي امريكا به حساب مي‌آيد گفت: اين نخستين‌بار در تاريخ است كه يك كشور ديگري را تهديد مي‌كند كه اگر كاري كه من دوست ندارم را انجام بدهي، تنبيه خواهي شد. ظريف در گفت‌وگو با رسانه‌هاي ژاپني اين اقدام‌هاي امريكا را مصداق تروريسم اقتصادي خواند. وزير خارجه ايران اروپايي‌ها و ژاپن را به دليل همراهي با تحريم‌هاي امريكا در حالي كه موضع‌گيري شفاهي آنها حمايت از برجام است، مورد انتقاد قرار داد.
محمدجواد ظريف: نجات برجام وظيفه جامعه بين‌المللي است
اگر جامعه بين‌المللي احساس مي‌كند كه برجام يك دستاورد مهم است بايد همانند ايران اقدام عملي براي حفظ برجام انجام دهد.اقدام عملي كاملا مشخص است بايد وضعيت روابط اقتصادي ايران عادي‌سازي شود، اين اقدامي است كه برجام صريحا به آن اشاره دارد و قطعنامه 2231 شوراي امنيت به همين موضوع اشاره دارد ولذا لازم است كه اگر جامعه بين‌المللي و ساير كشورهاي عضو برجام دوستان ما در برجام مثل چين و روسيه تمايل دارند اين دستاورد حفظ شود با اقدامات عملي باعث شوند مردم ايران بتوانند از منافع برجام بهره‌مند شوند.
تيم B (بنيامين نتانياهو، جان بولتون، محمد بن‌زايد و محمد بن‌سلمان) با اقدامات جنگ‌طلبانه، دست به خودكشي سياسي خواهد زد.آيا جهان متمدن قلدري رژيم امريكا عليه كساني كه قانون را رعايت كرده و قطعنامه شوراي امنيت را اجرا مي‌كنند، مي‌پذيرد؟
هيچ امكاني براي مذاكرات با امريكا وجود ندارد چرا كه واشنگتن در شرايطي نيست كه براي ايران پيش‌شرط بگذارد.