علل اصلي افت تحصيلي در مدارس ايران
مريم انجم‌روز
آموزش و پرورش، ستون توسعه هر كشوري است و كيفيت آن نقش مهمي در شكل‌گيري آينده نسل‌ها دارد. يكي از مهم‌ترين چالش‌هايي كه نظام آموزشي ايران با آن روبه‌رو است، افت تحصيلي دانش‌آموزان است؛ پديده‌اي كه به كاهش سطح يادگيري، علاقه‌مندي و موفقيت دانش‌آموزان در مدرسه منجر مي‌شود. شناخت علل اين افت، اولين گام براي پيشگيري و اصلاح آن است. يكي از مهم‌ترين عوامل افت تحصيلي، عدم جذابيت و كارآمدي محتواي درسي است. كتاب‌هاي درسي معمولا سنگين، پرحجم و بر پايه حفظيات هستند نه درك عميق يا يادگيري مهارت‌هاي زندگي. همچنين روش‌هاي تدريس سنتي و غيرتعاملي باعث مي‌شوند دانش‌آموزان علاقه خود را به درس‌ها از دست بدهند. محيط خانوادگي تاثير عميقي بر عملكرد تحصيلي دانش‌آموز دارد. خانواده‌هايي كه درگير مشكلات اقتصادي هستند يا از سواد كافي برخوردار نيستند، معمولا نمي‌توانند حمايت آموزشي لازم را از فرزندان خود داشته باشند. از سوي ديگر، اختلافات خانوادگي، طلاق، اعتياد و نبود نظارت كافي والدين مي‌تواند به افت تمركز و انگيزه در دانش‌آموز منجر شود. بسياري از دانش‌آموزان با اضطراب امتحان، كمبود اعتماد به نفس، افسردگي يا احساس بي‌انگيزگي مواجهند. اين مسائل رواني، در اغلب موارد توسط نظام آموزشي يا خانواده‌ها ناديده گرفته مي‌شود. همچنين نداشتن مهارت مديريت استرس يا ناتواني در برقراري ارتباط موثر با معلمان و همسالان باعث تضعيف روحيه دانش‌آموز و دور شدن او از يادگيري مي‌شود. معلمان نقش اساسي در پيشرفت تحصيلي دارند، اما در بسياري از مناطق ايران، معلمان با مشكلاتي چون حقوق پايين، فشار كاري زياد و كمبود امكانات آموزشي روبه‌رو هستند. اين عوامل بر انگيزه و كيفيت تدريس آنها تاثير منفي مي‌گذارد. همچنين تراكم بالاي كلاس‌ها، كمبود تجهيزات آموزشي و فضاي فيزيكي نامناسب مدارس از ديگر عوامل مهم افت تحصيلي است.
نظام آموزشي ايران به شدت امتحان‌محور و كنكورمحور است. اين ساختار، فشار زيادي را به دانش‌آموزان وارد مي‌كند و يادگيري را از يك فرآيند پويا و لذت‌بخش به يك رقابت استرس‌زا تبديل كرده است. در چنين فضايي، هدف بسياري از دانش‌آموزان صرفا گرفتن نمره يا قبولي در كنكور است، نه درك واقعي مفاهيم درسي. در نهايت افت تحصيلي در مدارس ايران، نتيجه مجموعه‌اي از عوامل در هم‌تنيده است؛ از ساختار نظام آموزشي گرفته تا شرايط رواني دانش‌آموز، وضعيت اقتصادي خانواده و كيفيت تدريس. مقابله با اين پديده نيازمند برنامه‌ريزي كلان، آموزش خانواده‌ها، توانمندسازي معلمان و اصلاح محتواي درسي است. تا زماني كه آموزش به عنوان يك فرآيند انساني، نه صرفا نمره‌محور، در نظر گرفته نشود، افت تحصيلي ادامه خواهد داشت. آينده آموزش و پرورش ايران، در گرو توجه به اين چالش‌ها و اقدام عملي براي رفع آنهاست.