«اعتماد»در‌گفت‌وگو با كارشناسان بررسي می‌کند
آخرين شانس ديپلماسي در «شرم الشيخ»
عبدالرضا فرجي‌راد: حماس علي‌رغم كارشكني‌هاي اسراييل از ديپلماسي هوشمندانه پيروي مي‌كند
حسن بهشتي پور: نشست شرم‌الشيخ مي‌تواند زمينه را براي صلحي شكننده در غزه فراهم كند مشروط بر آنكه اسراييل در اين مسير كارشكني نكند
حديث روشني
در حالي كه دو دور از مذاكرات غيرمستقيم ميان اسراييل و حماس براي اجراي طرح ۲۰بندي دونالد ترامپ در شهر ساحلي شرم‌الشيخ مصر برگزار شد، منابع متعدد عربي مدعي شدند دور اول رايزني‌ها با نتايجي مثبت به پايان رسيد و نقشه راهي براي ادامه گفت‌وگوها ترسيم شد. در عين حال، هيات حماس به ميانجيگران اعلام كرد كه ادامه بمباران غزه توسط اسراييل، چالشي جدي براي مذاكرات درباره آزادسازي گروگان‌ها ايجاد مي‌كند. گفتني است اين هيات شامل خليل‌الحيه و ظاهر جبارين است؛ دو مذاكره‌كننده‌اي كه ماه گذشته در دوحه هدف حمله موشكي اسراييل قرار گرفتند و پنج نفر در آن حمله به شهادت رسيدند. به ادعاي ناظران مذاكرات روز اول شامل بررسي تبادل زندانيان و گروگان‌ها، آتش‌بس و ورود كمك‌هاي انساني به غزه بود. كاخ سفيد نيز همزمان اعلام كرد ترامپ براي تبادل زودهنگام اسراي اسراييلي و زندانيان فلسطيني تلاش مي‌كند تا حركتي رو به جلو ايجاد شود و ساير بخش‌هاي طرح ادعايي‌اش براي پايان جنگ غزه اجرايي گردد. ترامپ همچنين در تماس با خبرنگاران از دفتر بيضي كاخ‌سفيد گفت: «ما شانس بسيار خوبي براي رسيدن به توافق داريم و به نظرم كارمان بسيار خوب پيش مي‌رود و حماس نيز با مسائلي كه اهميت زيادي دارند، موافقت كرده است.» رييس‌جمهور امريكا همچنين مدعي شد: « فكر مي‌كنم عملا ما حتي يك نشانه بسيار قوي از ايران دريافت كرديم كه آنها دوست دارند اين كار انجام شود.» در همين راستا و به نقل از نشريات غربي به نظر مي‌رسد طرح صلح ترامپ براي پايان جنگ در غزه حاصل فشارها و لابي شديد كشورهاي منطقه‌اي از جمله قطر و عربستان و ديگر كشورهاي عربي و مسلمان بود كه به‌ويژه با خشم رييس‌جمهور امريكا نسبت به حمله اسراييل به حماس در دوحه تقويت شده است.
به ادعاي فايننشال‌تايمز اهداف ترامپ از رونمايي از طرح ادعايي‌اش نه تنها شامل آزادي ۴۸ اسير اسراييلي و پايان جنگ در غزه است، بلكه او به دنبال حفظ روياي نزديكي بزرگ ميان اسراييل و عربستان نيز مي‌باشد. در عين حال به نظر مي‌رسد ترامپ با اسرايي كه در اختيار حماس قرار دارند ارتباط شخصي دارد و با خانواده‌هاي آنان در تماس بوده و هست. به باور گروهي از تحليلگران اين فشار شخصي و ديپلماتيك از سوي ترامپ بود كه باعث شد نتانياهو، كه تجربه مذاكره با سه رييس‌جمهور امريكا يعني كلينتون، اوباما و بايدن را داشت، تحت فشار ترامپ براي برون‌رفت از بحران كنوني احساس تنگناي شديدي كند. چرا كه ترامپ بارها به او گوشزد كرد كه منافع خودش در اولويت است. از همين رو به گفته منابع آگاه نتانياهو تحت همين فشارها مجبور شده به طرح 20بندي تن دهد و تلاش كند تا چهره‌هاي راديكال كابينه‌اش را توجيه و مهار نمايد، حماس نيز همزمان به نظر مي‌رسد برخي از بندهاي توافق را پذيرفته است. به ادعاي تحليلگران درست است كه اين‌بار نيز نخست‌وزير اسراييل دوباره تحت فشار ترامپ قرار گرفت و مجبور شد آتش‌بس فوري را بپذيرد. در عين حال، حمايت‌هاي منطقه‌اي و ميانجيگري كشورهاي عربي و تركيه نقش حياتي در حفظ روند مذاكرات و جلوگيري از فروپاشي آن ايفا كرده‌اند. از اين رو، مذاكرات شرم‌الشيخ نه تنها فرصت اجراي طرح ترامپ براي پايان جنگ غزه را به وجود آورده، بلكه نشان‌دهنده پيچيدگي تعامل ميان فشارهاي بين‌المللي، منافع منطقه‌اي و محدوديت‌هاي داخلي نتانياهو است. به اين بهانه روزنامه «اعتماد» با هدف ارزيابي گزاره‌هاي مهم در زمينه به نتيجه رسيدن مذاكرات صلح در غزه با عبدالرضا فرجي‌راد استاد ژئوپليتيك و حسن بهشتي‌پور پژوهشگر روابط بين‌الملل گفت‌وگو كرده است. فرجي‌راد در گفت‌وگوي اختصاصي با «اعتماد» ضمن تاكيد بر اين گزاره كه پذيرش موقت طرح صلح ترامپ، توسط حماس مسير آتش‌بس و تحرك ديپلماتيك در غزه را هموار كرده است؛ اين استاد دانشگاه همزمان بر اين باور است كه تحولات دروني اسراييل نيز گزاره مهم و تاثيرگذاري بر فرآيند صلح در غزه و نيز منطقه است. بهشتي‌پور اما در همين رابطه ضمن اشاره به اينكه حماس با پذيرش موقت طرح ترامپ فرصتي براي بازسازي و تثبيت موقعيت خود به دست آورده؛ همزمان تاكيد دارد: خلع سلاح اين گروه منوط به خروج كامل اسراييل از غزه است. مشروح اين گفت‌وگو در ادامه مي‌آيد:
عبدالرضا فرجي راد: ترامپ با تكيه بر طرح صلح غزه به دنبال تغيير چهره خاورميانه و بازگشت به فرآيند عادي‌سازي روابط اسراييل با اعراب است
عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك، در پاسخ به پرسش اعتماد در باب ارزيابي‌اش از جزييات دور اول مذاكرات صلح غزه در قاهره تشريح كرد: واقعيت اين است كه در راند نخست رايزني‌هاي غيرمستقيم ميان اسراييل و حماس براي اجراي طرح ۲۰بندي دونالد ترامپ، همچنان هيچ بيانيه رسمي از سوي حماس مبني بر پذيرش كامل مفاد اين طرح منتشر نشده است. با اين حال، اظهارنظرهاي اخير ترامپ و اخباري كه همزمان از نتايج اوليه اين مذاكرات منتشر شده، نشان مي‌دهد كه به نتيجه رسيدن اين دور از گفت‌وگوها اميدواري‌هايي ايجاد كرده است؛ به ويژه آنكه حماس نكات كليدي، از جمله اداره موقت غزه توسط نيروي احتمالا عربي-فلسطيني، را پذيرفته و در وهله دوم براي تحويل و آزادي اسرا اعلام آمادگي كرده است. به باور فرجي‌راد، با اين حال ادامه بمباران‌هاي اسراييل مانع از تحقق كامل چنين اقداماتي از سوي حماس شده است. اين امر نشان مي‌دهد كه حماس در اين زمينه از ديپلماسي دقيق و حساب‌شده‌اي بهره مي‌گيرد؛ به‌گونه‌اي كه هم اسراييل را تحت فشار قرار مي‌دهد و هم ترامپ را مجبور مي‌كند دستور توقف حملات را صادر كند تا روند تحويل اسرا پيش رود، زيرا براي رييس‌جمهور امريكا، اولويت نخست، آزادي اسراي نزد حماس است.
اين استاد ژئوپليتيك در ادامه افزود: نكته ديگري كه اخيرا توسط دونالد ترامپ مطرح شده، اشاره به نقش سازنده ايران در اين مذاكرات است؛ رييس‌جمهور امريكا در توييت اخير خود از دريافت اخباري مثبت از تهران خبر داده كه به نظر مي‌رسد ايران به نوعي در پيشبرد آتش‌بس و اجراي طرح صلح، نقشي موثر ايفا كرده است. با اين حال، هنوز اخباري درباره پيام‌ها يا پاسخ‌هاي رد و بدل شده منتشر نشده است. فرجي‌راد همچنين خاطرنشان كرد: احتمالا بيانيه مثبتي كه وزارت خارجه كشورمان در واكنش به طرح صلح در غزه منتشر كرد، امريكايي‌ها و شخص ترامپ را به اين نتيجه رسانده كه تصميم ايران در اين پرونده از اهميت راهبردي برخوردار است و تهران نيز تمايل به برقراري صلح در غزه دارد. از طرفي حماس نيز به نظر نمي‌رسد بدون مشورت با تهران، اقدام مهمي در زمينه آينده غزه انجام دهد. بنابراين تحولات اخير و اخبار منتشرشده پس از نشست اول، از طريق ميانجي‌ها به طرفين مذاكرات منتقل خواهد شد تا نتيجه نهايي مشخص شود؛ امري كه در مقطع كنوني اهميت راهبردي دارد. اگر از اين مرحله عبور كنيم، بايد بپذيريم كه مسير به سمت صلح در غزه هموار است، اما هرگونه دست‌اندازي و ناتواني طرفين در توافق بر سر مفاد طرح ترامپ، طبيعتا مشكل‌ساز خواهد بود. با اين همه، مواضعي كه حماس در جلسه اول مذاكرات قاهره اتخاذ كرد، نشان‌دهنده گامي رو به جلو است. فرجي‌راد در ادامه و درباره نقش اعراب و كشورهاي اسلامي، به‌ويژه مصر و تركيه، در اقناع حماس براي پذيرش توافق گفت: روشن است كه طرح صلح دونالد ترامپ هم نكات منفي دارد و هم نكات مثبت. مهم‌ترين نكته مثبت آن، خروج مرحله‌اي اسراييل از غزه است؛ اين خروج در چند مرحله انجام مي‌شود و براي حماس و مردم ساكن در غزه اهميت بسزايي دارد. نكته مثبت ديگر، نقش پررنگ كشورهاي عربي است؛ چه به عنوان نيرويي كه سلاح‌ها را از حماس تحويل مي‌گيرد و چه به عنوان عاملي كه پس از صلح در مديريت غزه ايفاي نقش مي‌كند. حماس و مردم غزه احتمالا تمايلي به مديريت باريكه غزه توسط توني بلر نخواهند داشت و تمايل بيشتري به مديريت اين‌باريكه توسط اعراب و همكاري با كرانه غربي دارند. او افزود: نكته مثبت سوم، فشارهاي زياد بر نتانياهو و كابينه اسراييل است؛ فشارهايي كه از يك سو توسط ترامپ اعمال مي‌شود و از سوي ديگر توسط مردم اسراييل كه با برگزاري تظاهراتي به دنبال آزادي اسراي اسراييلي هستند. احزاب مخالف نتانياهو نيز اعلام كرده‌اند كه در صورت خروج وزراي تندرو از كابينه، عملا اين كابينه منحل خواهد شد و گروه‌هاي مخالف اصرار بر پذيرش طرح صلح ترامپ دارند. به گفته فرجي‌راد، لذا اعراب و كشورهاي اسلامي، به‌ويژه تركيه كه حامي حماس تلقي مي‌شود، در حال اعمال فشار هستند تا طرح صلح پذيرفته شود؛ چرا كه قراردادهاي كلان سرمايه‌گذاري منعقد شده ميان اين كشورها و ايالات متحده، منافعي براي هر دو طرف و به‌ويژه امريكا تعريف كرده است. بنابراين به نفع آنهاست كه پرونده با نتايج مثبت خاتمه يابد، زيرا در غير اين صورت، توافقات ميان اعراب از جمله قطر و عربستان و همچنين آنكارا با واشنگتن ممكن است بي‌نتيجه باقي بماند.
تمامي اين گزاره‌ها با يكديگر مرتبط هستند و بايد منتظر ادامه مذاكرات قاهره بود، زيرا آنچه در اين جلسات رد و بدل مي‌شود، نه تنها بر آينده غزه، بلكه بر كل خاورميانه اثرگذار است. فرجي‌راد در پايان درباره احتمال تداوم توافقات موسوم به ابراهيم به واسطه برقراري صلح در غزه تصريح كرد: يكي از دلايل اصلي تلاش ترامپ براي صلح در غزه، ايجاد تحولي گسترده در خاورميانه است؛ زيرا در صحبت‌هايش به صلح در غزه به تنهايي اشاره نمي‌كند و به دنبال ايجاد تحول در كل منطقه است. با اين حال، اگر آرامش به غزه بازگردد و نيروهاي اسراييلي از اين باريكه خارج شوند، فشار رواني ناشي از اقدامات اسراييل در جامعه عرب و جامعه جهاني، حتي غرب و اروپا، كاهش خواهد يافت. در چنين شرايطي ترامپ با اعمال فشار بر اعراب، از جمله قطر، عربستان و عمان، آنها را به عادي‌سازي روابط با اسراييل ترغيب خواهد كرد. فرجي‌راد همچنين اضافه كرد: اگر واكنش‌هاي منفي نسبت به اسراييل ادامه يابد، احتمال فروپاشي كابينه نتانياهو وجود دارد. زيرا در كنار فشارهاي ترامپ براي برقراري صلح، مساله شخص نتانياهو نيز تعيين‌كننده است. در صورت فروپاشي كابينه، روند توافقات موسوم به ابراهيم سرعت مي‌گيرد؛ زيرا كابينه جديد، ذهنيتي كمتر منفي نسبت به اسراييل در جهان و اعراب ايجاد خواهد كرد. همچنين، در چنين شرايطي نتانياهو دادگاهي خواهد شد و تصور نمي‌كنم كابينه فعلي بتواند به سرعت با اعراب در تكميل طرح ابراهيم همكاري كند؛ زيرا پيشرفت اين پروژه نيازمند روي كار آمدن كابينه‌اي جديد است كه بتواند روند اجرايي آن را تسريع كند.
حسن بهشتي‌پور: اسراييل به واسطه موافقت مشروط حماس با برخي از مفاد توافق صلح غزه در شرايط دشواري قرار دارد
حسن بهشتي‌پور، پژوهشگر مسائل بين‌الملل، در پاسخ به پرسش« اعتماد» درباره نتايج احتمالي مذاكرات صلح غزه به ميزباني قاهره گفت: واقعيت اين است كه اسراييل تصور نمي‌كرد حماس طرح ادعايي ترامپ براي برقراري صلح در غزه را بپذيرد. بنابراين پذيرش اين طرح توسط حماس، عملا تل‌آويو را در موقعيتي دشوار قرار داد. در داخل اسراييل، جناح‌هاي تندرو، به‌ويژه وزير امنيت ملي، مواضع انتقادي اتخاذ كردند و نشان دادند كه اختلاف نظرهاي جدي درباره نحوه برخورد با اين طرح وجود دارد. بدين‌ترتيب، نخست‌وزير اسراييل تحت فشار شديد ترامپ مجبور به پذيرش آن شد. البته اين تحليل شخصي من است، اما برخي رسانه‌ها و نشريات نيز نگاه مشابهي دارند. به باور بهشتي‌پور، نگاه ديگري نيز وجود دارد كه تاكيد دارد اسراييل در حال «گران‌فروشي» است و با اتكا به ديدگاه جناح‌هاي تندرو داخلي، از جمله وزير امنيت ملي، درصدد دريافت امتيازات بيشتري است. لذا دوران پس از آتش‌بس اهميت بيشتري پيدا مي‌كند و درباره آن بحث و بررسي وجود دارد. به عبارتي، مهم‌ترين پرسش اين است كه پس از آزادي اسرا و برقراري آتش‌بس، آيا اسراييل به‌طور كامل از غزه خارج خواهد شد و دولت انتقالي در غزه چگونه تشكيل مي‌شود؟ آيا حماس اجازه مشاركت سياسي خواهد داشت يا همانطور كه در طرح ترامپ آمده، نيروهاي حماس بايد از اين‌باريكه خارج شده و سلاح‌هاي خود را تحويل دهند؟ اين كارشناس روابط بين‌الملل ادامه داد: به نظر مي‌رسد حماس چاره‌اي ندارد جز اينكه با پذيرش موقت اين طرح، فرصتي براي بازسازي، تنفس و تثبيت موقعيت خود ايجاد كند؛ چرا كه طي سال‌هاي اخير روند تضعيف تدريجي نيروهايش را تجربه كرده و در آينده به دنبال تثبيت پايگاهي است، چه در داخل غزه و چه خارج از آن. مذاكرات كنوني عمدتا حول محور سرنوشت غزه پس از آتش‌بس و تبادل اسرا، نقش حماس در دوره انتقالي و مدت زمان اين دوره متمركز است. هر انتخاباتي كه در غزه برگزار شود، حماس موقعيتي تثبيت‌شده خواهد داشت و حتي ممكن است با تغيير نام و عنوان ديگر، در انتخابات مشاركت كند و اكثريت را به دست آورد. جزييات اين دوره انتقالي هنوز مشخص نيست و بايد صبر كرد تا نحوه مديريت غزه روشن شود. با اين حال، كليات موجود در طرح ترامپ، مسير حركت به سمت حل مساله و ايجاد آتش‌بسي موقت را نشان مي‌دهد و با لحاظ كردن هر دو تحليل، نكته مهم اين است كه مسير رو به جلو در جريان است. ظاهرا ترديدي وجود ندارد كه هم زندانيان حماس آزاد خواهند شد و هم اسراي اسراييلي مبادله مي‌شوند. بهشتي‌پور در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» درباره مساله خلع سلاح حماس، به عنوان يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي طرح صلح ترامپ، تصريح كرد: با توجه به شرايط بحراني غزه و مشكلات گسترده مردم اين‌باريكه، به نظر مي‌رسد پس از گذشت دو سال از ۷ اكتبر ۲۰۲۳، واقع‌بينانه اين است كه حماس به دنبال فرصتي براي احيا و بازسازي است. درباره خلع‌سلاح نيز عملا حماس در نهايت مجبور خواهد شد تسليحات خود را تحويل دهد و بر بازسازي تمركز كند، چه در خارج و چه در داخل غزه. به اعتقاد من ديگر زمينه و شرايط براي مبارزه مسلحانه وجود ندارد، مگر آنكه اسراييل حاضر به خروج كامل از قلب غزه نشود؛ در اين صورت حماس به دليل حضور نيروهاي اسراييلي نمي‌تواند سلاح خود را تحويل دهد و بر ضرورت حفظ آن تأكيد خواهد كرد، اما در شرايط موجود آماده پذيرش خلع‌سلاح است. به گفته اين پژوهشگر روابط بين‌الملل، به‌طور كلي، شانس موفقيت اين دوره از مذاكرات به ميزباني قاهره بيش از هر زمان ديگري است، اما سياست همواره قابل پيش‌بيني نيست. بزرگ‌ترين مانع، زياده‌خواهي جناح‌هاي تندرو اسراييلي است كه به دنبال اخذ امتيازات حداكثري هستند و در صورتي كه امريكا بتواند اين روند را مهار كند، احتمال دستيابي به توافق نهايي و پايان جنگ در غزه بسيار بالاست.