سياست خارجي و ملاحظات زودگذر داخلي
علي شكوهي
فعال سياسي
ديروز در مجلس شوراي اسلامي وزير امور خارجه به سوالات دو نماينده مجلس پاسخ داد و غالب نمايندگان هم با راي خود تاييد كردند كه ظريف به پرسش‌هاي نماينده سوال‌كننده، پاسخ اقناعي داده است. ظريف در قسمتي از سخنانش عصباني شد و در حين عصبانيت گفت: «از شما تقاضا مي‌كنم براي ملاحظات زودگذر و كوچك سياست داخلي، وجهه مبارز و انقلابي مناسبات خارجي جمهوري اسلامي در جهان را خدشه‌دار نكنيد. اگر كسي آب به آسياب دشمن ايران و انقلاب اسلامي مي‌ريزد كساني هستند كه در پيگيري سياست‌هاي نظام ترديد مي‌كنند». وي در ادامه تاكيد كرد: «كدام شخص جرات دارد مقاومت اسلامي كه سند افتخار اين نظام است را زير سوال ببرد؟ من خوشحالم كه مسوول مقاومت و نه جنابعالي از بنده تشكر مي‌كند. خوشحالم كه برادران بزرگوارم قاسم سليماني، حسن نصرالله و رمضان عبدالله هر روز در تماس با من از سياست‌هاي ايران تشكر مي‌كنند». اين سخنان را ظريف در پاسخ به نماينده‌اي مطرح كرد كه به همراه ديگر دلواپسان، دولت را با اتهاماتي مانند سازشكاري و كنار آمدن با كدخدا، عدول از ارزش‌هاي انقلابي، حمايت نكردن از مقاومت اسلامي در منطقه و جهان و اتهاماتي از اين دست مي‌نوازند. سياست خارجي مطلوب دلواپسان به نوعي ادامه سياست خارجي دولت قبل است كه در آن اولا برنامه مشخصي وجود ندارد، ثانيا نمايشي است و مبتني بر شعار حركت مي‌كند و سرانجام داراي نوسان و چرخش‌هاي باورنكردني است. مسوولان دولت قبل هر اقدام مهم در حوزه سياست خارجي را معطوف به بهره‌برداري داخلي انجام مي‌دادند و اساسا به نتايج ملموس آن در حوزه منافع ملي كاري نداشتند. بر همين اساس رييس‌جمهوري بدون توجه به نتايج و برخلاف نظر كارشناسان وزارت امور خارجه، در كنفرانس‌ها و مجامع حضور مي‌يافت و سخناني را با رويكرد شعاري و عمدتا براي اعلام مواضع انقلابي مطرح مي‌كرد و نگران شعار دادن تماشاچيان و اهانت به نماينده ايران هم نبود و حتي خروج بسياري از هيات‌هاي ديپلماتيك از جلسه هنگام سخنراني رييس‌جمهوري ايران هم به عنوان شاخصي براي انقلابي بودن نماينده ما تفسير مي‌شد. بعد از هر سفر خارجي اينگونه‌اي هم با تدارك برخي نهادها و مراكز، استقبال جدي براي بهره‌برداري داخلي صورت مي‌گرفت و نتايج واقعي آن اقدام ديپلماتيك در پس اين جنجال‌ها پنهان مي‌ماند.
آنچه در دولت روحاني در حوزه سياست خارجي شاهديم، اصل شدن منافع ملي است و عدم‌بهره‌برداري از آن در داخل براي كسب وجهه سياسي و حمايت مردمي. در واقع اين روش اصولگرايانه‌ترين كاري است كه بايد براي تامين منافع ملي انجام داد زيرا در ديپلماسي بايد اهداف مشخصي را مد نظر قرار داد و مبتني بر عقلانيت در آن حيطه اقدام كرد و نتايج ملموسي را پي گرفت. در برجام، دولت روحاني هم حذف فشارهاي فراوان خارجي را مد نظر داشت و هم ايجاد فرصتي تازه براي گسترش روابط با جهان و هم حفظ اساس صنعت هسته‌اي كشور را و در نهايت لغو تمامي قطعنامه‌ها و تحريم‌هاي مرتبط با هسته‌اي از طريق مذاكره را كه به همه آنها هم دست يافت. طبعا وزارت امور خارجه مجري سياست‌هاي رهبري و دولت و شوراي عالي امنيت ملي است و در آن مسير برنامه‌ريزي مي‌كند. در آن سياست‌هاي كلان، هم مذاكره و برجام مي‌گنجد و هم حمايت از جنبش‌هاي انقلابي همسو با انقلاب اسلامي ايران و هم تقويت قدرت نظامي و موشكي كشور و هم همكاري استراتژيك با روسيه و هم گسترش روابط اقتصادي با دنيا و هم هر اقدام ديگري كه براي تامين منافع ملي بايد به آنها متوسل شد. نه تن دادن به مذاكره با غربي‌ها به معناي سازش با امريكا و اروپا است و نه استفاده هواپيماهاي روسي از فرودگاه همدان يعني ما چرخش به شرق پيدا كرديم. اگر اين مواضع كلان مورد نظر باشد نه از همكاري با شركت‌هاي اقتصادي دولت‌هاي غربي فرار خواهيم كرد و نه همكاري اقتصادي با كشورهاي آفريقايي و امريكاي لاتين را از دست خواهيم داد زيرا همه اينها با شاخص منافع ملي سنجيده مي‌شوند و در اندازه و جايگاه خود مورد توجه خواهند بود. حمله مخالفان به عملكرد دولت روحاني و نتايج برجام و دستاوردهاي آن هم به خاطر اين نيست كه واقعا نتايجي عايد كشور نشده و تنگناهاي نظام در مواجهه با دنيا كاهش نيافته بلكه به اين دليل است كه از اين امر براي برانگيختن مخالفت با دولت در داخل كشور استفاده كنند. آنان كاري ندارند كه سخنان رييس‌جمهوري و وزير امور خارجه و رييس سازمان انرژي اتمي ايران در سازمان‌هاي جهاني و مجامع بين‌المللي بايد مطالبه‌گرانه باشد و امريكا را متهم به نقض تعهدات و عدم اجراي درست برجام كند و آن كشور را در افكار عمومي دولت‌ها و ملت‌ها تحت فشار قرار دهد و وادارد كه بيشتر به ايران امتياز بدهند و روند اجراي برجام را تسهيل كنند. آنان براي بهره‌برداري داخلي، اين اظهارات را اعتراف ديرهنگام دولتيان به شكست برجام و حقانيت روش خود تفسير مي‌كنند و مدعي مي‌شوند كه انتقاد آنان وارد بود و الان دولت بايد از مواضع خودش عقب بنشيند. نكته جالب اينكه اگر همين الان اين جريان بخواهد درباره برجام تصميم بگيرد، حتما آن را ملغي نمي‌كند و بر اجراي آن به همين روش اصرار خواهد ورزيد زيرا نتايج ملموس آن در حوزه سياست و اقتصاد را حس مي‌كند اما چه كند كه نمي‌تواند از تبديل اين امر به يك چماق عليه دولت خودداري كند و از منافع سياسي زودگذر آن چشم بپوشد.