محله به راهحل ميانديشد!
بهروز مرباغي
محله، وقتي داراي ارگانهاي مدني شود، ميتواند كمكم «ساختار» پيدا كند. منظور از ساختار، كالبد فضايي محله نيست، منظور شالوده شهري و معماري محله نيست، منظور سيستم امنيتي آن نيست. در اين تعريف، ساختار هماني است كه در عرف شهرسازي و جامعهشناسي به «سيستم» معروف است. سيستم تعريف و ويژگيهايي دارد كه در تبيين مسائل و تعريف راهحلهاي توسعه ميتواند نقش مهمي پيدا كند.سيستم سه ويژگي اصليدارد؛ نخست اينكه حدومرز تعريف شده دارد. دوم اينكه ميتواند با سيستمهاي ديگر كوپل و ذوج شود، بيآنكه شخصيت خود را از دست بدهد. سومين ويژگي مهم يك سيستم آن است كه خودش تصميم ميگيرد به هر نيروي خارجي وارد بر آن چگونه پاسخ دهد. در اين يادداشت به همين ويژگي سوم نگاهي مياندازيم. اگر محله تبديل به يك سيستم شود، خود ميتواند به هر نيرويي كه از خارج بر آن وارد ميشود، پاسخ دهد. مثلا به هر دليلي، ممكن است ايمني شبانه در محله كم باشد. در نگاه اول، شايد به اين فكر بيفتيم كه پليس را به كمك بگيريم. هر چند وظيفه ذاتي پليس چنين اموري است، ولي به تجربه ثابت شده توسل به نيروي پليسي براي امنيت محله، روشي پايدار نيست و گاه به ضد خود تبديل ميشود. محله اگر واقعا محله باشد، سيستم باشد، خودش ميتواند در مقابل هر ناامني از خودش دفاع كند، مثل تمام محلههاي شهرهاي تاريخي در گذشته نه چندان دور. به همين خاطر در گذشته نزديك ما بيشتر به داروغه دل ميبستيم تا به محتسب. موردي ديگر: محله در سلطه افراد آسيبيافته است و همين امر موجب ناامني رواني محله است. آيا باز هم بايد سراغ پليس يا هر ارگان حاكميتي ديگر رفت؟ آيا وقتي محله دچار انسداد تردد است بايد سراغ شهرداري رفت؟ وقتي مدير و معلم مدرسه مشكل تردد يا اسكان دارند بايد سراغ وزارتخانه رفت؟ آيا گرانفروشي بقال محله را بايد به تعزيرات خبر داد؟ آيا براي فضاي بازي بچهها بايد آويزان سازمانهاي دولتي شد؟ آيا براي برنامهريزي بازي و مسابقه بين بچهها حتما بايد سراغ سازمان ورزش رفت؟ همه اين پرسشها پاسخ منفي دارند. اگر محله انسجام مدني داشته باشد، براي همه اين موارد راهحل پايدار و ذاتي خود را پيشنهاد ميكند، همانگونه كه قبلترها چنين بود، چون محله ساختار داشت. آيا محله ما چنين ساختاري دارد؟ آيا ميتواند تبديل به سيستم شود؟ پاسخ مثبت است. هر چند اين هدف، با احتساب عوامل مختلف، هدفي آسان و سهلالوصول نيست. زمان ميبرد و براي رسيدن به آن بايد «هدفهاي واسط» را تعريف و فتح كرد. ولي شدني است. وقتي به ابتكار تعدادي از ساكنان و باشندگان محله نخستين همايش علمي و كارشناسي براي تدقيق دادههاي مربوط به محله برگزار شد، نشان ميدهد محله دارد ارگانهاي مدني مدرن خود را كمكم شكل ميدهد. مبارك است.
معمار و مدرس دانشگاه