نقش حماسه بر بوم

جنگ در اسطوره‌هاي ايراني با تقابل دو نيروي خير و شر همان‌گونه كه در ذات انسان هم وجود دارد به شكل‌هاي گوناگوني تجلي يافته است. جدال ميان اهريمن و ايزد نمايشي از برتري و فرجام نيك است. از اين رو جنگ و حماسه در فرهنگ ايرانيان همواره امري آييني و ميهني بوده كه بيشترين بازنمود آن را مي‌توان در ادبيات و نقاشي جست‌وجو كرد. از مهم‌ترين عناصر تكرار شونده در شاهنامه فردوسي جنگ است كه ترسيمي از ابرقهرمان و ابرپهلوانان است كه دفاع از هويت ملي با آيين‌هاي فتيان و جوانمردي را در ذهن ايرانيان القا مي‌كند. ورزش زورخانه‌اي نيز تلفيقي از آمادگي جسماني به همراه مهرورزي است كه از داستان‌ها و روايات حماسي جهت آمادگي در برابر اهريمن شكل گرفته است. در كنار ادبيات، تصويرگري و نقاشي از مهم‌ترين جلوه‌هاي ترسيمي ادبيات جنگ و حماسه به شمار مي‌رود. نقاشان و تصويرگران علاوه بر درك ادبيات حماسي نيازهاي اجتماعي زمان خود را به شيوه‌هاي گوناگون در قالب تصوير به نمايش درآورده‌اند. شاهنامه‌هاي مصوري كه در تاريخ فرهنگ ايران ساخته و پرداخته شده‌اند به خوبي اين امر را نشان داده‌اند. البته اين به معناي ستايش جنگ نيست، بلكه گريزناپذير بودن آن است. به بيان ديگر همواره انسان خردمند ارزش‌هايي را فراخور زمان خود مدنظر داشته و براي آنها مبارزه كرده است. به ‌طور مثال در تعاليم اسلامي جنگ با نفس خود را جهاد اكبر ناميده است -واژه محراب كه از حرب به معني جنگ گرفته شده است اشاره به اين امر دارد- جنگ به عنوان پديده‌اي اجتماعي از نگاه هنرمندان نيز مقوله‌اي پيچيده است كه از زواياي متعددي به آن پرداخته شده است.
در ايران معاصر جنگ تحميلي عراق بر ايران زمينه شكل‌گيري هنرمندان انقلاب را فراهم آورد كه در امتداد سنت‌هاي تصويري از حماسه كربلا قرار داشت. اما در جهان نبرد قدرت‌ها شايد يكي از مشهورترين آثار ضد جنگ از حيث ديده شدن، «گرنيكا» اثر پيكاسو نقاش اسپانيايي‌تبار است كه هنرمند در خلال تجاوز به سرزمين مادري‌اش آن را فرياد كشيده است. تاريكي، خشونت و جنگ عليه زنان و كودكان بي‌دفاع با استفاده از نمادها و نشانه‌هاي تصويري از مولفه‌هاي مهم اين اثر بشمار مي‌آيد كه هنرمند بخشي از آن را از اثر «سوم ماه مي» فرانسيسكو گويا نظيره‌سازي كرده بود. گرنيكا قرار شد در سازمان ملل نصب شود تا يادآور تلخي جنگ‌ها باشد كه نشد! نكته جالب زماني است كه تابلوي گرنيكا جهت نمايش در موزه رونمايي مي‌شد افسر آلماني از پيكاسو پرسيد استاد اين اثر شماست؟ هنرمند جواب مي‌دهد نه! اين اتفاقا اثر شماست!