روز جهاني معلم، كه هر ساله در پنجم اكتبر «سيزدهم مهر ماه» توسط يونسكو گرامي داشته مي‌شود، فرصتي مغتنم براي تقدير از قشر فرهيخته معلمان و برجسته‌سازي نقش بي‌بديل آنها در ساختن آينده جوامع است. اين روز فراتر از يك گراميداشت، بستري براي تأمل بر چالش‌هاي حرفه معلمي و تبيين راهكارهاي ارتقاي جايگاه و منزلت اين قشر حياتي است. اين روز، فرياد رهايي‌بخشي از ناديده انگاشته شدن‌هاست؛ هنگامه نگريستن به دستان پرمهر كساني كه با قلم و كلام، نقشه‌هاي فرداي جهان را ترسيم مي‌كنند و شمع محفل دانش‌اندوزي هستند.
تاريخچه و اهداف روز جهاني معلم- نام‌گذاري پنجم اكتبر به عنوان روز جهاني معلم در سال 1994 توسط يونسكو، اقدامي در جهت ارتقاي جايگاه معلمان در سطح بين‌المللي بود. هدف اصلي اين روز، نه تنها تقدير از معلمان به عنوان معماران آينده و مربيان نسل‌هاي نوآور، بلكه تاكيد بر اهميت روزافزون آموزش و پرورش و طرح و پيگيري مسائل و مشكلات معلمان در سراسر جهان است. اين تاريخ نمادي است از تعهد جهاني به پاسداشت زحمات بي‌شائبه معلماني كه ميراث‌دار حكمتند و بنيانگذار تمدن‌هاي فردا در كلاس‌هاي درس خويش.
مباني قانوني و بين‌المللي- توصيه‌نامه مشترك سازمان جهاني كار و يونسكو در سال 1966، سندي بنيادين در تعريف حقوق، مسووليت‌ها، استانداردهاي آموزشي و شرايط كاري معلمان محسوب مي‌شود. اين توصيه‌نامه، چارچوبي جهاني براي تدوين سياست‌هاي حمايتي از حرفه معلمي ارايه مي‌دهد. اين سند جهاني، همچون ميثاقي مقدس، تعهد جامعه بين‌المللي را به تضمين كرامت انساني و حرفه‌اي معلماني كه وظيفه انتقال ميراث دانش بشري را بر دوش دارند، به صراحت بيان مي‌دارد و خواستار رعايت عدالت در تمامي ابعاد اين رسالت است.
نقش‌آفريني معلمان در بحران‌ها و چشم‌انداز آينده
بيانيه مشترك مديران ارشد سازمان‌هاي بين‌المللي در سال 2020، نقش كليدي معلمان را در تداوم فرآيند آموزش، حتي در شرايط بحراني، برجسته ساخت. خلاقيت و رهبري معلمان در پشت‌سر گذاشتن موانع آموزشي، نشان‌دهنده انعطاف‌پذيري و اهميت حياتي اين حرفه است. شعار يونسكو براي روز جهاني معلم 2025، با عنوان «باز طراحي تدريس به عنوان حرفه‌اي مشاركتي» بر ضرورت نوآوري در روش‌هاي تدريس و اهميت رويكردهاي جمع‌گرايانه در آموزش تاكيد دارد.
اين شعار، نويدبخش توجه به توسعه حرفه‌اي و همكاري‌هاي موثر در ميان معلمان است و مي‌طلبد تا دولت‌ها براي تحقق اين شعار به وضعيت حرفه‌اي «معلم» به عنوان عامل موثر پيشران توسعه كشور اهتمام جدي داشته باشند و در ابعاد مختلف مسائل و مشكلات آنها را مرتفع كنند.
حقوق و دستمزد؛ موتور محركه توسعه اقتصادي
پژوهش‌هاي جهاني مويد اين مطلب است كه آموزش نيروي كار، نقشي حياتي در سرعت بخشيدن به رشد و توسعه اقتصادي كشورها ايفا مي‌كند. با اين حال، در بسياري از نقاط جهان، اهميت شغل و حرفه معلمي، برخلاف تربيت‌كنندگان نيروي انساني جامعه، ناديده گرفته شده و دستمزد معلمان به نسبت ساير مشاغل پايين است. ارزش‌گذاري مادي اندك به اين شغل شريف، همچون تيغي دولبه، هم توان رشد اقتصادي را كند مي‌كند و هم قلب متعهد معلم را مي‌آزارد؛ چراكه قناعت در تعليم، هرگز نمي‌تواند جايگزين عدالت در معيشت شود.
وضعيت ايران؛ از چالش معيشت تا افق اجتماعي
در ايران نيز، مساله دستمزد معلمان همواره يكي از دغدغه‌هاي اصلي بوده است. مقايسه حقوق معلمان ايراني با ساير كشورهاي در حال توسعه، نشان‌دهنده سطح نسبتا پايين دريافتي آنهاست. كارشناسان، مشكلات مالي و عدم تامين هزينه‌هاي معيشتي را ريشه اصلي بسياري از مسائل معلمان در ايران مي‌دانند كه اين امر مستقيما با كاهش قدرت خريد و افت جايگاه اجتماعي اين حرفه در ارتباط است. اين شكاف طبقاتي ميان مقام تعليم و ميزان دريافتي، شايسته جايگاه رفيع معلم در فرهنگ ايراني نيست و نيازمند ترميمي اساسي است تا شأن اين جايگاه احيا شود.
عدالت اجتماعي طبقاتي شدن معلمان و مدارس
وجود تنوع و تكثر در انواع مدارس از دولتي، نمونه دولتي، هيات امنايي، شاهد، سمپاد، غيردولتي و مدارس خاص كه تعدد آن را به حدود 17 نوع مي‌رساند و سبب شده تا نظام تعليم و تربيت به شدت طبقاتي شده است در اين ميان رييس دولت چهاردهم هم از اين تنوع مدارس و طبقاتي شدن گلايه داشته باشد و در اظهارنظري در جمع مديران ارشد آموزش و پرورش اين تنوع را در تقابل با شعار عدالت اجتماعي ارزيابي كند. واقعيت اين است كه وجود انواع و اقسام مدارس دسترسي به آموزش باكيفيت را به وضعيت اقتصادي و اجتماعي خانواده‌ها پيوند داده است و در چنين فضايي، معلم به جاي تدريس با كيفيت در مدارس دولتي به خدمت‌رساني ويژه در مدارس خاص به طبقات متمول مي‌پردازد.
نقش كليدي مسوولان و جامعه
مسوولان و آحاد جامعه بايد به اين باور اساسي دست يابند كه موتور محركه توسعه و پيشرفت جامعه، از مسير آموزش و پرورش مي‌گذرد و كليد اين موفقيت، در دستان معلمان، ارزش‌گذاري بر كار آنها و فراهم آوردن شرايط مناسب براي ايفاي نقش‌شان قرار دارد. جامعه‌اي كه به معلم احترام نگذارد، در واقع آينده خود را به دست فراموشي سپرده است. وظيفه ماست كه با تكريم از خادمان علم، بستري فراهم آوريم تا آنان بتوانند با فراغ بال و اميد به فردا، رسالت خطير هدايت نفوس مستعد را به سرانجام رسانند.
روز جهاني معلم در تقابل با روز ملي معلم؟
اگرچه روز معلم در ايران و بسياري از كشورهاي عضو يونسكو در تاريخ‌هاي متفاوتي گرامي داشته مي‌شود، اما گراميداشت روز جهاني معلم نه تنها منافاتي با روز ملي معلم ندارد، بلكه فرصتي براي تاكيد بر چالش‌هاي جهاني و مشترك معلمان است. سكوت مقامات در قبال اين روز، كمكي به حل مشكلات و كاستي‌هاي موجود نخواهد كرد. اين دو روز، چونان دو روي يك سكه، هر دو بر اهميت معلم تاكيد دارند؛ يكي به ريشه‌هاي ملي و ديگري به مسووليت‌هاي جهاني‌مان نسبت به اين شمع‌فروزان جهاني.
ضرورت تحول در آموزش و پرورش با ارتقاي جايگاه معلم
نگاهي دقيق به ابعاد و ضرورت‌هاي حرفه معلمي، تلاش مديران و مسوولان را براي ارتقاي شرايط كار و زندگي معلمان دوچندان مي‌كند. افزايش كيفيت آموزش، مستلزم ارتقاي جايگاه و منزلت معلمان است. در سال‌هاي اخير، غفلت‌ها و بي‌تدبيري در برنامه‌ريزي‌هاي كلان، منجر به كاهش سطح زندگي، رفاه و جايگاه اجتماعي معلمان شده است. براي جبران اين كاستي‌ها و بهبود وضعيت معيشت و حقوق معلمان، برداشتن گام‌هاي اساسي و تحولي در نظام آموزش و پرورش ضروري است. اين تحول بايد با ارتقاي كيفيت كار و زندگي معلمان و كسب جايگاه اجتماعي مناسب‌تر براي آنان همراه باشد. عدم توجه به اين امر، خطري جدي براي نظام آموزش و پرورش محسوب شده و انگيزه‌هاي معلمان را در بلندمدت تضعيف خواهد كرد. آموزش و پرورش، به عنوان تنها عامل توسعه اجتماعي، نيازمند توجهي ويژه و اقداماتي سازنده براي تحقق كيفيتي مطلوب است.