زمین‌لرزه زواره روی موج شايعه
سعيد مختاريان‌زواره
آماده مي‌شوم كه به رختخواب بروم ساعت را نگاه مي‌كنم از دوازده شب چند دقيقه‌اي گذشته و وارد جمعه يازدهم مهر ۱۴۰۴ شده‌ايم. در عمارت چهارصفه‌اي خودم در مركز شهر تاريخي زواره، موبايل به دست، دارم طبق عادت سال‌هاي گذشته خبرهاي ايران و جهان را مرور مي‌كنم كه ناگهان دو تكان نسبتا شديد پشت سر هم، مرا به خود مي‌آورد، با خودم مي‌گويم زلزله! واقعا زلزله است؟ چه واژه دلهره‌آوري، بي‌اختيار بلند مي‌شوم و خودم را سريعا مي‌اندازم توي حياط .
سابقه زلزله بم پنجم دي‌ماه ۱۳۸۳، رودبار و منجيل سي و يكم خرداد ۱۳۶۹ و هاييتي بيست و دوم دي‌ماه ۱۳۸۸ كه اين سومي را در آن حضور مستقيم داشتم از ذهنم مي‌گذرد بلافاصله به دوستي زنگ مي‌زنم و مي‌گويم: زلزله رو حس كردي؟ با دلهره ميگه: آره! برمي‌گردم به داخل چهارصفه، همه جاي ديوارها و سقف را نظر مي‌اندازم و همزمان منتظر پس‌لرزه‌ها هستم، چند تلفن از اصفهان، كاشان، تهران و اردستان را جواب مي‌دهم كه همگي دنبال تاييديه گرفتن درباره احساس زلزله و اعلام خسارات جاني و مالي هستند.
نخستين خبر را در شبكه‌هاي اجتماعي ارسال مي‌كنم و مي‌روم سراغ برخي گزارش‌هاي ديگر از جمله مركز زلزله‌نگاري دانشگاه تهران كه اعلام كرده زلزله پنج و سه دهم ريشتري در حدود 70 كيلومتري شمال شرق زواره روي داده. با اين اوصاف زلزله در دل كوير دق سرخ با فاصله حدود 70 كيلومتري شهر زواره بوده است. يكي از دوستان از روستاييان بخش ريگستان بخش زواره تماس مي‌گيرد و مي‌گويد زلزله را حس كرده و چند دقيقه قبل از وقوع، پرندگان و به ويژه كلاغ‌هاي توي درختان روستا به تكاپو افتاده بودند. سگ‌ها يك دم صدا مي‌كردند و مردم از اين وضعيت متعجب شده بودند.با صادقي، شهردار زواره تماس مي‌گيرم و با كسب اطلاع از مركز مديريت بحران و آتش‌نشاني مي‌گويد: تا اين لحظه، خوشبختانه خسارت جاني نداشتيم و ۱۲تيم از ستاد بحران استان و شهرستان آماده‌باش هستند. ساعت دو و نيم نيمه شب است.
بافت تاريخي زواره خشتي گلي و آجري با خانه‌هاي چهارصفه‌اي است كه در مقابل زلزله‌هاي شديد، مقاومت چنداني ندارد، همانند بافت شهري بم كرمان.خوشبختانه در دوران معاصر زلزله مخربي در شهرستان اردستان و شهر زواره به وقوع نپيوسته است.بعد از دو زلزله اوليه، مركز زلزله‌نگاري دانشگاه تهران چهار پس‌لرزه را ثبت كرد كه بزرگ‌ترين پس‌لرزه ۳/۳ ريشتر بوده كه البته در شهر زواره حس نشد. اما چرا اين زلزله‌اي كه تا قم، تهران، كاشان، نايين، اصفهان و گرمسار، سمنان و يزد يعني چهار جهت مركز وقوع زلزله با فواصل بعضا 350 كيلومتر حس شده در شهر زواره خسارت به بار نياورد؟ موضوع را بررسي مي‌كنم؛
امواج P (طولي): سريع‌ترين موج است، بيشتر مثل يك تك‌لرزش يا ضربه حس مي‌شه. خيلي وقتا مردم همون رو «لحظه‌اي» برداشت مي‌كنن.
امواج S (برشي): كندتره و لرزش پهلو به پهلو ايجاد مي‌كنه. معمولا باعث مي‌شه زلزله چند ثانيه ادامه پيدا كنه.
امواج سطحي (Love و Rayleigh): روي سطح زمين حركت مي‌كنن و باعث تكان‌هاي طولاني‌تر و موج‌دار مي‌شن.
موضوع ديگري كه در زلزله‌ها بايد مورد توجه قرار داد، عمق كانون زلزله است.
در زلزله‌هاي كم‌عمق (مثلا كمتر از ۱۰ كيلومتر) لرزش را خيلي تيز و كوتاه حس مي‌كنيد، مثل يك ضربه.
همچنان مشغول بالا و پايين كردن صفحه موبايل مي‌شوم، همچنان‌كه دارم به خواب مي‌روم به مناره و مسجد جامع هزار ساله و ديگر اماكن تاريخي شهر فكر مي‌كنم، شهر ما چقدر در برابر زلزله ناتوان و رها شده است؛ اين هم از معايب زندگي پيراموني و حاشيه‌اي است. بلافاصله روز جمعه جلسه مديريت بحران با حضور مديركل مديريت بحران استانداري اصفهان، فرماندار شهرستان اردستان، بخشدار زواره و شهردار شهرهاي زواره، اردستان و مهاباد در محل بخشداري زواره تشكيل شده كه نتيجه نهايي جلسه، تاييد عدم خسارات بود. فرصت براي پرداختن به موضوع فرونشست احتمالي زمين در محدوده كوير و نواحي روستايي پيش نيامد. در جلسه از شهرداران شهرهاي شهرستان اردستان خواسته شد چنانچه گزارشي مبني بر خسارت به دست‌شان رسيد به مراجع ذي‌ربط تعيين خسارت اعلام كنند.
در اين بين برخي شايعات فرصت بيان پيدا مي‌كنند؛ جواني زنگ زده و اصرار دارد اين تكان‌ها، ناشي از آزمايش بمب اتم در كوير مركزي ايران يا همين كوير دق سرخ بوده است! مردم جاي كارشناسان ژئوفيزيك را مي‌گيرند. اين در حالي است كه كارشناسان ژئوفيزيك بين آزمايش‌هاي اتمي و زلزله تفاوت زيادي قائل مي‌شوند، نسبت انرژي امواج P به امواج S تفاوت است، اگر يك رويداد لرزه‌اي موج P قوي ولي موج S ضعيفي داشته باشد، به احتمال بسيار زياد يك انفجار است. اگر هر دو موج قوي باشند، يك زلزله طبيعي است.عمق كانون رويداد هم نكته ديگري است؛ زلزله‌ها در اعماق بالاتر از دو، سه كيلومتر تا ۷۰۰ كيلومتر صورت مي‌گيرد در حالي كه آزمايش‌های اتمي در اعماق بسيار كمتر قابليت انجام دارد. از ساعت وقوع زلزله تا لحظه تهيه اين گزارش، شهر كوچك زواره كه بر حسب اتفاق در محدوده جغرافيايي سايت هسته‌اي نظنز، سايت فردو و مركز هسته‌اي UCF اصفهان قرار دارد در كانون توجه رسانه‌هاي داخلي و خارجي قرار مي‌گيرد. بله اين هم يك نوع كسب شهرت است براي شهرهاي فراموش شده .
كارشناس رسانه