پيشنهاد نظمي نوين به پژوهش‌هاي بِينارشته‌اي
مجيد جليسه
سرآغاز مجله‌نگاري هنري (Arts journalism) را در ايران مي‌توان از روزنامه وقايع اتفاقيه و در دوره ناصري دنبال كرد. اولين‌بار در شماره دوازدهم اين نشريه به تاريخ بيست و دوم جمادي‌الثاني ۱۲۶۷قمري/ چهارم ارديبهشت ۱۲۳۰ شمسي است كه اين خبر هنري منتشر مي‌شود:
«شخصي كه پرده‌هاي تصوير مي‌فروشد در بازار حراج خانه لندن تصويري قديم به پول جزيي خريده بود. بعد از آنكه پاك كرده بود ديده بود كه از كار استاداني قديم است كه در اين ايام اين‌طور نقاش‌ها پيدا نمي‌شوند و نام نقاش پرده مزبور ميشل آنجلو است، چون از كارهاي اين نقاش و استادهاي ديگران ايام در رومه بسيار است و نقاش‌هاي آنجا از كارهاي قديم سررشته خوب دارند، تصوير مزبور را به شهر رومه برده و به اجلاس نقاش‌هاي آنجا نموده و همه تصديق كرده‌اند كه كار ميشل آنجلو است و صد و شصت هزار فرانك كه شانزده هزار و پانصد تومان پول ايران باشد قيمت كرده‌اند.» از اين خبر هنري در روزنامه وقايع اتفاقيه تا راه‌اندازي نخستين نشريه مستقل هنري حدود هشتاد سال طول مي‌كشد. مجله نمايشات سينما كه به عنوان اولين نشريه مستقل هنري در ايران به شمار مي‌رود، در سال ۱۳۰۹ با هدف اطلاع‌رساني اخبار سينماي ايران و برنامه‌هاي سينماهاي گراند و سپه به صورت ماهيانه منتشر مي‌گرديد (اولين‌هاي مطبوعات ايران، سيدفريد قاسمي، تهران، نشر آبي، ۱۳۸۳، ص ۵۹۷). بعد از اين نشريه ما شاهد ظهور نشريات متعددي در ژانر هنر هستيم كه يا به صورت مستقل يا ضمني به موضوعات هنري مي‌پردازند. انتشار مجله ماندگار هنر و مردم به سال ۱۳۴۱ بدون شك نقطه عطفي بزرگ در عرصه مجله‌نگاري هنر در ايران به شمار مي‌رود. بعد از انقلاب ۵۷ نيز نشرياتي چون هنرهاي زيبا، كتاب ماه هنر، تنديس، حرف هنرمند و... در شاخه‌هاي مختلف هنر منتشر مي‌گردد كه هر كدام به شكلي، نقشي در اعتلاي هنر و پژوهش در عرصه هنر داشته و دارند. پوشه را مي‌توان يكي از آخرين و جوان‌ترين نشريات در مجله‌نگاري هنري ايران دانست كه هدف آن بازخواني هنر ايران با نگاه و تحليل اثرگذاري رويدادهاي هم‌عصر هنرمندان و جريانات هنري است. اين نشريه در‌نظر دارد از دريچه موضوعات بومي و منطقه‌اي، تاريخ هنر ايران را بازنگري كند. پوشه در هر شماره، پرونده‌اي را خواهد گشود كه در آن رابطه دو سويه يكي از شاخه‌هاي هنري تجسمي با يكي از جريانات تاريخي اجتماعي-سياسي- اقتصادي ايران را بررسي خواهد كرد. (مهسا طهراني، پوشه، ۱، بهار ۱۴۰۱، ص ۷) انتشار مجله‌اي هنري با رويكردي بينارشته‌اي وجه ممتاز نشريه پوشه نسبت به ديگر مجلات در ژانر هنر به‌شمار مي‌رود. هر چند پيش از اين هم در برخي از شماره‌هاي مجلات حوزه هنر چنين رويكردي ديده مي‌شود، اما پوشه از ابتدا آنچنان‌كه از اسمش برمي‌آيد، در هر شماره پرونده‌اي پيرامون يك موضوع خاص است كه با كمك نويسندگاني متخصص به تبيين و تشريح آن موضوع مي‌پردازد. موضوعات انتخابي موردنظر سردبير كه البته بخشي از آن با همفكري و مشورت صاحب‌نظران حوزه‌هاي مختلف انتخاب مي‌شود، موضوعاتي مهم، موثر و چالش‌برانگيز اما كمتر ديده شده است. موضوعاتي كه باوجود اهميت آنها چه در حوزه هنر و چه در حوزه‌هاي علوم سياسي، اجتماعي، تاريخ و... يا مورد بي‌مهري قرار گرفته يا كمتر مورد توجه بوده است، اما حالا با همت مجله پوشه و پژوهشگرانش اين موضوعات در كانون توجه و تحليل قرار گرفته و هر شماره از مجله يك پرونده قطور از مقالات، گفت‌وگوها، اسناد، عكس‌ها، نقاشي‌ها و بعضا ترجمه‌هايي پيرامون آن موضوع است. بيراه نيست كه بگويم هر شماره از پوشه نقشه راهي آماده و مطمئن براي پژوهشگراني جوان و حتي باتجربه و متخصص است. هر پژوهشگري مي‌تواند با دردست گرفتن هر شماره از مجله پوشه و با مطالعه دقيق مقالات دستمايه‌هاي مناسبي براي نگارش مطالب جديدتر و كامل‌تري در موضوعات موردنظر خود داشته باشد. پوشه پرونده‌اي پُر و پيمان از مطالبي است كه بي‌شك مي‌تواند چراغ راه پژوهشگران باشد.
ضميمه‌هاي «پوشه»
از‌جمله ويژگي‌هاي برافزوده و ارزشمند در هر شماره بخش ضميمه پوشه است. سردبير پوشه سعي نموده با دقت و وسواس براي هر شماره از مجله يك ضميمه مرتبط با متن را به انتهاي مجله سنجاق كند. ضميمه شماره ۱، تله مرگبار در ايران (از مجموعه داستان‌هاي تصويري كميك بوك T-Man) كه نسخه اصلي آن در سوم ژانويه ۱۹۵۲ منتشر شده است. ضميمه شماره ۲، مجموعه عكس آموزش نقاشي (تعدادي عكس گردآوري شده از مجموعه‌هاي مختلف در زمينه تحصيل هنر زنان). ضميمه شماره ۳، اسناد تصويري اشغال ايران (نقشه ايران پروپاگانداي انگليس كه پس از حمله انگليس و شوروي به ايران در آگوست ۱۹۴۱ منتشر شده است). ضميمه شماره ۴، سفرهاي حسين بهزاد به پاريس (مجموعه اسناد و بريده جرايد از سفر حسين بهزاد به پاريس). ضميمه شماره ۵، اعانه، بليط بخت‌آزمايي و كمك‌هاي مردمي (بليت‌هاي چاپ شده براي كمك‌هاي مردمي به جشن هزاره فردوسي، تعمير آرامگاه بوعلي‌سينا و تجديد بناي آرامگاه نادرشاه افشار است). ضميمه شماره ۶، قبض‌هاي برق علاءالدوله، معتمدالسلطنه و ظهيرالدوله (قبض‌هاي برقي است كه كارخانه چراغ برق تهران صادر كرده است). ضميمه شماره ۷، نقاشي‌هاي سرهنگ دارسي در زمان ماموريت او در ايران (۱۸۱۲-۱۸۱۰م). ضميمه شماره ۸، خط نوازان (قطعه خطي است با مضمون صلوات كبيره به كتابت اسمعيل بن حيدر حسيني«شاه اسماعيل صفوي») .
سخن پاياني
در يك نگاه كلي «پوشه» را بايد مجله‌اي خواندني و ماندني در حافظه تاريخي مطبوعات و در قفسه‌هاي كتابخانه‌ها دانست. جداي از موضوعات و مقالات ارزشمند نگاشته شده در هر شماره كه هر شماره را به پرونده‌اي ارزشمند براي پژوهش‌هاي جدي در حوزه‌هاي مختلف تبديل نموده است. بايد به سركار خانم مهسا طهراني دستمريزاد گفت كه با دست خالي و بدون هيچ پشتوانه سازماني و دولتي و حسب ذوق، علاقه و البته تجربه و دانشي كه دارند با پيگيري و ممارست فراوان در اين وانفساي اقتصادي و هزاران دغدغه فكري و مشكلات عجيب و غريبي كه ملتي با آن گريبانگير است، عاشقانه آرام و پي‌درپي زحمت انتشار مجله‌اي با اين كيفيت ظاهري و محتوايي را به دوش مي‌كشند. اميدوارم مشكلات اقتصادي، سياسي، جنگ و... موجب دلسردي ايشان و نويسندگان خوب اين مجله نگردد و شكي ندارم كه با انتشار مستمر نشريه پوشه نامي ماندگار در عرصه مجله‌نگاري هنري و پژوهش‌هاي هنري خواهد بود و به قولي بايد بگويم كه:
چنان دان كه كاري كه يابد دوام
بزرگي پذيرد از آن كار نام