۱۶ هزار ميليارد تومان هزينه اضافي روي دوش اقتصاد
اميررضا اعتمادي
در حالي كه دولت قصد دارد درباره تعطيلي يك‌هفته‌اي كشور به دليل گرما در جلسه هيات دولت چهارشنبه تصميم‌گيري كند، لازم است از زاويه‌اي ديگر به مساله نگاه كنيم: هزينه پنهان اين تصميمات براي اقتصاد ايران چقدر است؟
برآوردها حاكي از آن است كه تعطيلات غيررسمي و اعلام‌نشده سالانه حدود ۸۰ هزار ميليارد تومان به اقتصاد كشور خسارت وارد مي‌كند. اگر دولت تصميم به تعطيلي يك‌هفته‌اي در سراسر كشور بگيرد، مي‌توان انتظار زياني بالغ بر ۱۳ تا ۱۶ هزار ميليارد تومان فقط در همين يك هفته را داشت؛ معادل تقريبي يك درصد توليد ناخالص داخلي ماهانه ايران! هرچند تعطيلات مناسبتي، مذهبي يا رسمي در تقويم رسمي كشور ثبت شده‌اند، اما طي سال‌هاي اخير، موجي از تعطيلي‌هاي غيرمنتظره ناشي از آلودگي هوا، گرما، سرما، آلودگي مدارس، تنش‌هاي سياسي و سفرهاي جمعي باعث شده چرخه اقتصاد، توليد، خدمات، حمل‌ونقل، آموزش و بسياري از فرآيندهاي عادي زندگي اجتماعي و اقتصادي مختل شود. گزارش‌هاي رسمي نشان مي‌دهد كه در نيمه نخست سال ۱۴۰۲، بيش از ۳۵ روز تعطيلي غيررسمي در برخي استان‌ها تجربه شد.
تخمين تفكيكي خسارات تعطيلات غيررسمي
به‌طور ميانگين، هر روز تعطيلي غيررسمي در سطح كشور (به‌ويژه در تهران و مراكز اقتصادي) بين ۱،۵ تا ۲ هزار ميليارد تومان زيان مستقيم به اقتصاد كشور وارد مي‌كند. اين زيان از مواردي چون:
توقف توليد و خدمات در واحدهاي كوچك و متوسط
كاهش فروش كسب‌وكارهاي روزمره (سوپرماركت‌ها، فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي، مراكز درماني خصوصي)
اختلال در زنجيره تامين مواد اوليه
افزايش هزينه حمل‌ونقل و انبارداري
و البته خسارت غيرمستقيم به آموزش، سلامت و فعاليت‌هاي بانكي
تشكيل مي‌شود. تعطيلي‌هاي هفته جاري نيز با توجه به ميزان تعطيلي سراسري، گستره جغرافيايي، همزماني با ايام اوج مصرف برق و زمانبندي در ميانه تابستان مي‌تواند بالغ بر ۱۳ تا ۱۶ هزار ميليارد تومان خسارت مستقيم و غيرمستقيم وارد كند.
تجربه واقعي كسب‌وكارها
يك كارخانه توليد قطعات خودرو در شهر صنعتي ساوه اعلام كرده طي سه روز تعطيلي هفته گذشته، سفارش صادراتي به ارزش ۱،۲ ميليارد تومان را از دست داده است.
يك فروشگاه زنجيره‌اي مواد غذايي در تهران با ۱۶ شعبه، از افت فروش ۴۸درصدي در تعطيلات اعلام‌نشده هفته گذشته خبر داده و مدعي شده به‌دليل اختلال در توزيع، حدود ۴۰۰ ميليون تومان زيان ديده‌اند.
يك شركت دانش‌بنيان فعال در حوزه آي‌تي نيز اعلام كرده سه جلسه مهم با مشتريان داخلي و خارجي به دليل تعطيلي لغو شده و قرارداد ۴۰۰ هزار دلاري از دست رفته است.
مقايسه كوتاه با چند كشور موفق
در بسياري از كشورهاي توسعه‌يافته، الگوي تعطيلات با برنامه‌ريزي بلندمدت و با هدف كمترين اختلال در روند اقتصادي طراحي مي‌شود. براي مثال در آلمان، مجموع تعطيلات رسمي در سال تنها ۱۰ تا ۱۳ روز است. ژاپن با بيش از ۱۲ ساعت كار روزانه در برخي صنايع، مجموعا كمتر از ۱۷ روز تعطيل رسمي دارد و تمام تعطيلات از ماه‌ها قبل اعلام و برنامه‌ريزي مي‌شود. در امارات نيز تعطيلات به‌گونه‌اي تنظيم شده كه با آخر هفته (جمعه و شنبه) هماهنگ باشد و از ايجاد اختلال در فعاليت‌هاي اقتصادي و تجاري جلوگيري شود. در مقابل، ايران با بيش از ۲۵ روز تعطيل رسمي تقويمي و به‌طور متوسط ۲۰ تا ۳۰ روز تعطيل غيررسمي سالانه، عملا يكي از ركوردداران تعطيلات در منطقه است؛ آن‌هم در شرايطي كه اقتصاد ايران درگير تحريم، تورم، ركود و افت سرمايه‌گذاري است.
چرا ادامه اين روند خطرناك است؟
در اقتصادهايي كه از ظرفيت كامل خود استفاده نمي‌كنند، تعطيلي‌هاي پياپي منجر به از دست رفتن زمان، انرژي، بهره‌وري نيروي كار و حتي سرمايه‌گذاران مي‌شود. از منظر كلان، چرخه توليد دچار وقفه مي‌شود و شاخص‌هايي نظير رشد اقتصادي، تورم، بيكاري و بهره‌وري ملي دچار آسيب مي‌شوند. در چنين شرايطي، تكرار و استمرار تعطيلي‌هاي سراسري - حتي به بهانه‌هاي موجه مانند گرما يا آلودگي - به معناي نپذيرفتن مسووليت از سوي دولت براي مديريت بحران و جايگزيني راهكارهاي هوشمندانه مانند تغيير ساعت كاري يا توسعه دوركاري است. تعطيلي راه‌حل نيست؛ نشانه‌اي از ناتواني در مديريت منابع و بحران است.
نكته نهايي
اقتصاد ايران ديگر توان و تاب تحمل تعطيلات بدون برنامه، غيرشفاف، تصميم‌گيري‌شده در لحظات آخر را ندارد. اگر دولت واقعا نگران تاب‌آوري اجتماعي در برابر گرماست، بايد با اتخاذ راهكارهاي نوآورانه مانند شيفت‌بندي، توسعه زيرساخت تهويه ادارات، تعطيلي فقط نهادهاي دولتي، استفاده از دوركاري و مديريت مصرف برق وارد عمل شود. تعطيلي سراسري يك هفته‌اي آن هم در اوج تابستان، بيشتر شبيه تزريق يك مسكن موقت و خطرناك است تا درمان ريشه‌اي بيماري فرسودگي سيستم اجرايي كشور.
عضو اتاق بازرگاني