خرده‌فرهنگي به نام « منطقه يك نشيني»
مرجان يشايايي
چند سال قبل در مصاحبه‌اي با حسين ايماني جاجرمي، جامعه‌شناس و عضو هيات علمي دانشگاه تهران، صحبت توسعه شهري تهران مطرح شد.
ايشان كه سال‌ها به طور دقيق توسعه شهري تهران را مطالعه كرده‌اند، در پاسخ به پرسش من در اين باره گفتند: «پيش از انقلاب، در طرح جامع اول تهران، قرار بود شهر تهران از سمت غرب و شرق، بيشتر غرب به سمت كرج توسعه پيدا كند و بر اساس ظرفيت منابع آبي، تا سال 1370 حداكثر 5 و نيم ميليون نفر در آن زندگي كنند و پس از آن ديگر تهران توسعه پيدا نكند. در همين طرح پيش‌بيني شده بود شمال تهران نقش ريه شهر و منبع ذخاير آب و گونه‌هاي بومي گياهي را داشته باشد، اما آن طرح در سال‌هاي بعد كلا كنار گذاشته شد و طبقه نوپاي شهري مناطق خوش آب و هواي شمال تهران را براي سكونت انتخاب كردند.»
منطقه يك شهرداري تهران در منتهي‌اليه شمال شرقي پايتخت و شمالي‌ترين منطقه پايتخت به حساب مي‌آيد. اين منطقه از شمال به رشته‌كوه البرز، از غرب به منطقه اوين، از جنوب به بزرگراه شهيد چمران و بزرگراه مدرس و بزرگراه شهيد صدر و بزرگراه شهيد بابايي و از شرق به لواسانات محدود مي‌شود.
شميران تا چند دهه قبل با انبوه پوشش گياهي و باغ‌ها ييلاق طبقه اشراف تهران به حساب مي‌آمده، اما طبقه نوپاي برخاسته از مناسبات جديد پس از انقلاب رو به سوي منازل لوكس منطقه يك آورده‌اند و ساخت و سازهاي بسيار چهره تفرجگاه شمال پايتخت را به كلي تغيير داده.
امروز پديده «منطقه يك نشيني» تبديل به خرده‌فرهنگي براي قشر خاص نوپاي مرفه تهران شده كه نشاني منزل در منطقه يك را نوعي پرستيژ به حساب مي‌آورند و به نمايش مي‌گذارند. آمارهاي شهرداري تهران هم بر اين كوچ مخرب گواهي مي‌دهند.
طبق آمار شهرداري تهران، سرانه فضاي سبز در منطقه يك تهران در سال 1402 حدود سه و نيم متر مربع به ازاي هر نفر بوده است. اين در حالي است كه استاندارد پيشنهادي براي سرانه فضاي سبز 12 متر مربع به ازاي هر نفر است. تمام اين تغييرات كه بخش چشمگيري از آن فقط طي 20 سال صورت پذيرفته، نشان از يك هجوم غارتگرانه به منطقه يك مي‌دهد، چرا كه رييس اداره فضاي سبز منطقه يك شهرداري تهران در سال 1382، اعلام كرده بود سرانه فضاي سبز اين منطقه دو برابر حداقل استاندارد جهاني است. در آن زمان، سرانه فضاي سبز منطقه يك نزديك به 30 متر مربع به ازاي هر نفر بوده است.
بي‌ترديد آمارهاي ديگري هم مي‌توان در اين موضوع ارائه كرد اما همين چند عدد هم نشان مي‌دهد از منطقه مهمي كه قرار بوده روزگاري ريه تهران باشد، عملا چيز زيادي باقي نمانده.
حالا ديگر ديدن برج‌هاي غول آساي چندين طبقه با ظاهري لوكس و تزئينات پرزرق و برق در كوچه‌باغ‌هاي تنگ و تودرتوي شميرانات امري استثنايي نيست. معلوم نيست با وقوع يك آتش‌سوزي يا وقوع يك زلزله چطور بايد گروه‌هاي نجات را به محل رساند. بسياري از باغ‌هاي شميران براي ساختن آپارتمان‌هاي لوكسي كه گاه سال‌ها بدون ساكن مي‌مانند، خراب شده‌اند.
امروزه خريد ملك در منطقه یک تهران نه براي يك زندگي معمولي، بلكه معامله پرسودي است كه خريدار طي مدتي كوتاه چندين برابر سرمايه‌اش سود مي‌كند.
براساس اعلام بانك مركزي، در فاصله مردادماه 1403 تا مرداد 1404، ميزان افزايش قيمت املاك مسكوني در منطقه يك تهران از ساير مناطق بيشتر بوده و از مترمربعي كمتر از 140 ميليون تومان ظرف يك سال به حدود 180 ميليون تومان رسيده. همراه با تخريب باغ‌ها، منابع آبي تهران كه بخشي از آن از كوه‌هاي البرز در شمال پايتخت سرچشمه مي‌گرفته‌اند و بسياري از گونه‌هاي گياهان بومي آسيب‌ديده يا از بين رفته‌اند.
با تمام اين نامهرباني‌ها، شميران هنوز مهربان است و با آب و هواي خنكش ميزبان خيل مردم. هنوز هم تهراني‌ها براي اينكه صفايي كنند، رنج مسير پرترافيك ميدان تجريش را به جان مي‌خرند تا از فضاي جذاب بازار تجريش و امامزاده صالح لذت ببرند. به قول معروف «تجريش‌گردي» هنوز جايي خاص در ادبيات پايتخت دارد. كاش پابرجا بماند.